24 november 1991. Ik was net 18 jaar geworden in september en mocht voor de eerste keer mijn stem uitbrengen. Net zoals nu voelde je “het” in de scholen borrelen. Vrienden met migratieachtergrond ervaarden het dagelijks: op school, bij het uitgaan, tijdens sportwedstrijden, ... Achteraf noemden we het Zwarte Zondag. Voor mij was het was de start van mijn engagement. Tot op de dag van vandaag kies ik bij SAAMO Antwerpen resoluut voor politiserend sociaal werk.

GEEN OPLUCHTING

Veel mensen slaakten op de avond van 9 juni een zucht van opluchting. Vlaams Belang werd niet de grootste. Zwarte Zondag werd afgewend. Het cordon sanitaire zal niet worden doorbroken.

Ikzelf en collega-opbouwwerkers delen die opluchting niet. In vergelijking met 1991 verdubbelde de openlijk racistische, homofobe en mysogine partij haar stemmenaantal. Met de hete adem van extreemrechts in de nek, zien we de partijen die aan zet zijn in hun programma’s niet voor mensen in de meest kwetsbare posities opkomen. Grond- en mensenrechten en solidariteit staan meer dan ooit onder druk. In België en internationaal.

Voor de mensen aan wiens kant het opbouwwerk altijd al heeft gestaan, ziet de nabije toekomst er niet goed uit. Slachtoffers van racisme, de mensen die zullen lijden onder harde besparingen, mensen die overleven in slechte woningen, jongeren die met politiegeweld te maken krijgen, mensen die willen werken zonder dat er aangepaste jobs zijn, enzovoort.

FOUTE CONCLUSIES

In de week na 9 juni lazen we in de kranten tal van analyses over waarom extreemrechts winst boekte. De analyse over het verschil tussen de stad en het platteland moet volgens mij genuanceerder.

De analyse over het verschil tussen de stad en het platteland moet genuanceerder.

We leven in een samenleving met twee snelheden. Er zijn mensen die de middelen hebben om hun eigen leven vorm te geven volgens een pad dat ze zelf kiezen. Zij kunnen hun kinderen laten studeren, de wereld rondreizen, rijkdom opbouwen. Zij hebben vertrouwen in de overheid. Dat kan ook niet anders. Ze hebben de macht om haar mee vorm te geven. De andere groep, daarentegen, heeft geen regie, geen middelen, geen keuzevrijheid. Als zij in contact komen met de overheid, is het vaak op een controlerende en disciplinerende manier. Het mag dan ook niet verbazen dat hun wantrouwen stijgt tegen die overheid die zich voor hen achter digitale drempels verstopt.

In de analyses vandaag zien we dat analisten deze kloof tussen beide groepen te snel gelijkschakelen met de kloof tussen de stad en het platteland. SAAMO werkt in acht regio’s – zowel in steden als op het platteland – en wij ondervinden dat andere maatschappelijke tegenstellingen veel belangrijker zijn. In onze praktijk zien wij op het platteland en in steden ‘achterblijvers’ die met dezelfde problemen worden geconfronteerd. Wel een verschil is dat veel mensen in de steden al veel langer met de uitdagingen én de voordelen van diversiteit worden geconfronteerd. Diversiteit is er meer genormaliseerd en wordt niet zelden als positief ervaren.

VERTREKKEN VANUIT DE ECHTE PROBLEMEN

Als we het huidige maatschappelijke klimaat willen keren, is het cruciaal dat we het verzet organiseren vanuit de echte problemen van mensen, of ze nu in de stad of op het platteland wonen.

Als we burgers vragen waarvan ze wakker liggen, dan komen overal dezelfde bekommernissen naar boven.

In onze buurtwerken komen zeer verschillende groepen mensen. Als we hen vragen waarvan ze wakker liggen, dan komen overal dezelfde bekommernissen naar boven. Over hoe moeilijk het is een betaalbare woning te vinden, hoe ze enkel onzekere jobs tegen slechte loons- en arbeidsvoorwaarden kunnen krijgen, hoe de kwaliteit van het openbaar vervoer ineengestuikt is.

Mensen hebben het ook over een overheid die ontoegankelijk is. Diensten trekken zich terug achter digitale hulp, online te maken afspraken of met wat geluk een telefoon. Bankkantoren, huisartsen en hulpverleners volgen dezelfde weg.

Daarbovenop zijn er nog weinig plaatsen waar mensen elkaar kunnen tegenkomen om hun verhaal kwijt te kunnen, met elkaar in gesprek te gaan en met vallen en opstaan van mening te mogen verschillen.

COMMUNITY ORGANIZING

We mogen niet dezelfde fout maken waarmee we in de jaren 1990 zoveel tijd hebben verloren. Er zal meer nodig zijn dan inzet op gezelligheid, ontmoeting en samen lekker eten. Verzet vandaag moet een beweging op gang trekken die gestoeld is op mensenrechten, op solidariteit en gelijkheid.

Overheden, diensten, organisaties en burgerbewegingen moeten aanwezig zijn waar mensen en ideeën samenkomen: in buurtwerken, op pleinen en straten, …

Verzet betekent dat het brede middenveld meer moet inzetten op community organizing via investeringen in toegankelijk en politiserend buurtwerk, dat vertrekt vanuit de ervaringen en oplossingen van mensen. Overheden, diensten, organisaties en burgerbewegingen moeten aanwezig zijn waar mensen en ideeën samenkomen: in buurtwerken, op pleinen en straten, … Belangrijk is dat op die plekken mensen over verschillen heen samenwerken aan sociale verandering.

Verschillende soorten organisaties kunnen dit buurtwerkingen opstarten: vanuit het middenveld, sociaal werk, burgerbewegingen, de volkshuizen van de vakbonden, ... Idealiter gaat het steeds om brede en diverse initiatieven die religieuze, klasse- en politieke achtergronden overbruggen. Zolang ze maar ruimte creëren voor mensen die uitsluiting meemaken, zodat zij macht kunnen opbouwen.

We moeten echter niet verwachten dat dit vanzelf gaat. Je hebt professionele sociaal werkers nodig die dit begeleiden. Ook al worden deze sociaal werkers door de overheid betaald, zij moeten steeds aan de kant van de achterblijvers staan. Het is hun taak om solidair te zijn en te vertragen, zodat ze ruimte hebben om te vragen: "Wat kan ik voor jou betekenen?"

KRITISCH MIDDENVELD

Die autonome rol moeten we niet alleen lokaal spelen, maar ook in het maatschappelijk debat. Als mensenrechten onder druk staan, dan moet het middenveld openlijk kant kiezen. Mensenrechtenschendingen moeten we durven te benoemen en wanneer nodig moeten we tegen het beleid in durven te gaan.

Sociaal werk dat géén verlengstuk is van het beleid maakt onze democratische samenleving sterker.

Idealiter zou de politiek zo’n kritisch middenveld toejuichen. Doordat organisaties opkomen voor groepen mensen wier bestaanszekerheid wordt bedreigd, werken ze blinde vlekken in de samenleving weg. Sociaal werk dat géén verlengstuk is van het beleid maakt onze democratische samenleving sterker.

Omgekeerd betekent het dat wanneer de politiek ons toch onder druk zou zetten, onze geloofwaardigheid vereist dat we niet plooien. We bestaan om te strijden voor sociale rechtvaardigheid, niet om zelf voort te bestaan.

BELANG VAN COALITIES

Uiteraard is dit makkelijker gezegd dan gedaan. Het is niet eenvoudig om aan politieke druk te weerstaan. Om hierin te slagen is het essentieel coalities te sluiten. Samen maken organisaties en burgerbewegingen het verschil. Samen is hun impact groter dan de som van de afzonderlijke praktijken. We moeten veel meer over thema’s heen samenwerken. Racisme, klimaat, sociaaleconomische en socio-culturele ongelijkheid: al deze maatschappelijke problemen zijn ook onderling verweven.

Racisme, klimaat, sociaaleconomische en socio-culturele ongelijkheid: al deze maatschappelijke problemen zijn onderling verweven.

En daar waar sociaal werkorganisaties onder druk komen te staan, moeten we de rangen sluiten. Komen kleine organisaties die voor minderheden opkomen in het gedrang, dan moeten we het met z’n allen voor hen opnemen.

DIVERSITEIT IS ESSENTIEEL

Voor sterk politiserend werk is diversiteit in coalities belangrijk, maar ook in de verschillende organisaties zelf is ze essentieel. Het is pas wanneer mensen met heel verschillende achtergronden samenwerken dat de status quo wordt bevraagd. Het zorgt ervoor dat je niet steeds dezelfde prioriteiten op de beleidstafels legt. Opnieuw is dit makkelijker gezegd dan gedaan. Diversiteit gaat immers verder dan het tellen van collega’s met een migratieachtergrond. Het gaat ook over posities binnen een organisatie, die invloed hebben op de werkwijze en de thema’s waarmee aan de slag wordt gegaan.

9 juni 2024. Mijn dochter is net 16 geworden en mocht voor de eerste keer haar stem uitbrengen. Ook zij voelde “het” borrelen. In de (sociale) media zag ze het taalgebruik verharden. Racisme is er geen probleem, maar de dagelijkse realiteit. Dat grondrechten steeds voorwaardelijker worden, is volstrekt normaal. Een groot deel van het 70-puntenplan van het Vlaams blok is intussen omgezet in beleid. De normalisering van extreemrechts is geen fenomeen dat zich enkel tijdens de stembusgang voordoet. Ik blijf vastberaden om me te blijven verzetten. Voor mensen die in hun bestaan worden bedreigd. Voor onze samenleving. En voor mijn dochter, zodat zij binnen 30 jaar geen gelijkaardig stuk moet schrijven.

Deze bijdrage verscheen in de Zomerreeks 2024 - Verzet van Samenleving & Politiek.

• middenveld
• sociaal werk
• verzet2024