DE VERKIEZINGSUITSLAG IN WALLONIË

Er ging een schokgolf door Wallonië na de verkiezingsuitslag van 9 juni. Er waren twee duidelijke winnaars. MR haalde 28,2% van de stemmen in de Kamer, 29,6% in het Gewest en 36,3% in Europa (TABEL 1). De Franstalige liberalen staan op één van hun hoogste niveaus ooit ; in 2003 haalden ze al eens 28,5% en in 2007 31,1%. Voor de tweede keer in de geschiedenis in de Kamer en voor het eerst in de Waalse gewestverkiezingen is de liberale familie groter dan de socialistische. De andere grote winnaar was Les Engagés. Het voormalige cdH kwam spectaculair terug van de verkiezingen van 2019 en doorbrak de electorale neergang. Samen halen MR en Les Engagés een meerderheid om Wallonië en de Franse Gemeenschap (Federatie Wallonië-Brussel) te besturen.

Deze triomf voor MR en Les Engagés gaat gepaard met de spectaculaire nederlagen van PS en Ecolo.

Cijfermatig is de nederlaag van Ecolo de meest opvallende : de Franstalige Groenen verloren 8 procentpunten ten opzichte van 2019 (TABEL 2) en meer dan de helft van hun electoraat. De parlementaire gevolgen zijn aanzienlijk. Ecolo houdt in de Kamer slechts 2 zetels over, waarvan 1 uit Wallonië. En in het Waalse parlement verliest Ecolo 7 van haar 12 zetels.

PS behaalde amper een vijfde van de stemmen in Europa, waar Elio Di Rupo nochtans de lijst trok.

Het fiasco voor PS is zoniet nog groter. Hoewel de Franstalige socialisten zich tot doel hadden gesteld om de reeds lage score in 2019 vast te houden, glijdt PS verder terug: -4,1 procentpunten in de Kamer en -3 procentpunten in het Waalse parlement. PS behaalde iets meer dan een vijfde van de stemmen in Wallonië en amper een vijfde in Europa, waar Elio Di Rupo nochtans de lijst trok. Niet alleen werd PS voorbijgestoken door MR, de kloof tussen beide partijen was nog nooit zo groot.

Wat is er gebeurd in Wallonië? Het begrijpen van de verkiezingsdynamiek kost tijd en de verklaringen zullen moeten worden verfijnd. Laten we een eerste blik werpen op een paar elementen op basis van een eerste analyse van de exitpoll.

• De strijd tussen PS, PTB en zelfs Ecolo om de meest linkse te zijn, kwam duur te staan. De gezamenlijke score van de drie partijen daalde van 54,8% naar 40,5%. De meeste vertrekkers onder Ecolo-kiezers gingen naar Les Engagés en daarna MR. Les Engagés profileerde zich als geloofwaardig alternatief voor het centristische electoraat van Ecolo, en dat was – in mindere mate – eveneens zo voor MR. Beide partijen trokken ook socialistische kiezers aan: 10% van het PS-electoraat koos nu voor Les Engagés en 9% voor MR.

10% van het PS-electoraat in Wallonië koos nu voor Les Engagés en 9% voor MR.

• De groei van MR is ook te danken aan de afname van concurrentie op rechts. De radicaal-rechtse lijsten als geheel bereikten in 2019 nog 6,8%, nu slechts 3%.
• Tot slot overtuigden MR en Les Engagés het meest de first time voters. Samen bereikten ze 50% van de 18-23-jarigen in Wallonië.
• Wallonië kende in de afgelopen vier jaar dus een verrechtsing, waar vooral MR aan heeft gewerkt en logischerwijze nu ook van heeft geprofiteerd.

DE VERKIEZINGSUITSLAG IN BRUSSEL

Ook in Brussel herschikten de kiezers de kaarten, maar op een heel andere manier dan in Wallonië. In Brussel vallen, op het eerste zicht, vijf ontwikkelingen op:

• (opnieuw) de winst van MR, waardoor de Franstalige liberalen er de grootste zijn in de Kamer, het Gewest en Europa;
• de opmars van PTB, die bijna op gelijke hoogte staat met PS en haar zelfs inhaalt in Europa;
• de neergang van DéFI, waarvan het voortbestaan nu wordt bedreigd;
• de spectaculaire achteruitgang van Ecolo, die de helft van haar stemmen verloor;
• de totaal onverwachte score (5,1%) van Team Fouad Ahidar
• PS verliest licht terrein (-1,6 procentpunten), terwijl Les Engagés licht wint (+2,2 procentpunten).

In Brussel werd dus heel anders gestemd dan in Wallonië. Wat zijn de voornaamste verschillen?

• In Brussel was geen sprake van verrechtsing. De opmars van MR is vooral te danken aan de toevoeging van Open Vld aan haar lijst in de Kamer en aan het verdwijnen van alternatieven op rechts. In 2019 bedroeg het totaal van de liberale lijsten, de Parti Populaire (PP) en de lijst-Destexhe in de Kamer en in het Gewest, respectievelijk 22,4% en 20%. In 2024 is het totaal voor de liberale lijst van MR en Open Vld in de Kamer en in het Gewest respectievelijk 21,8% en 23,3%. Ondanks het enorme verlies van Ecolo in Brussel, kregen we dus geen verrechtsing. In 2019 haalden de lijsten van rechts, centrum en radicaal-rechts bijna 41% en in 2024 was dat 42,9% (TABEL 4).

De partij die het meest profiteert van het verlies van Ecolo in Brussel is PS.

• De vertrekkers onder de Ecolo-kiezers gingen niet naar dezelfde partijen als in Wallonië. De partij die het meest profiteert is PS (12,5%). Dit zorgde niet voor winst voor PS, omdat ze zelf slachtoffer werd van aanzienlijk vertrek van kiezers naar PTB-PVDA. PS verloor terrein in het noorden en westen van Brussel en won in de gemeenten in het zuid-oosten. MR profiteerde van de komst van 12% Ecolo-kiezers, Les Engagés haalde 8% van hen binnen.
• Ook het stemgedrag van de first time voters verschilt sterk van wat we voor Wallonië zagen. De grootste partij bij de 18-23-jarigen is PTB, gevolgd door PS en Ecolo. MR haalt bij hen slechts 10%.
• Het vormen van een meerderheid zal in Brussel veel complexer zijn dan in Wallonië en de Franse Gemeenschap (Federatie Wallonië-Brussel). Naast de noodzaak van een meerderheid in het Gewestparlement en meerderheden in de beide taalgroepen, kan MR (ook al is ze de leidende partij en boekte ze vooruitgang) niet hetzelfde swing-effect claimen als in Wallonië. In Brussel hebben PS, Vooruit, PTB-PVDA, Ecolo en Groen 50,2% van de stemmen, en is Groen de grote winnaar in het Nederlandstalige deel van Brussel. Voor links vormt het niet meetellen van de zetels van PVDA-PTB echter een grote handicap voor de vorming van een meerderheid. De ‘chantagemacht’ van PTB-PVDA, waar we het in een eerdere column over hadden, is aanzienlijk.

CONCLUSIE

Er zijn zeker bepaalde gelijkenissen tussen de resultaten in Wallonië en Brussel: MR werd de grootste in beide Gewesten en Ecolo verloor zwaar in de hele federatie Wallonië-Brussel. Achter deze gelijkenissen gaan echter verschillende bewegingen schuil. In Wallonië was er een duidelijke verrechtsing. De historisch dominante partij, PS, leed een klinkende nederlaag en links viel in zijn gemeen sterk terug.

In Brussel liggen de zaken duidelijk anders. Er was geen opvallende verrechtsing, radicaal-links is er op zijn hoogtepunt, de kiezers die er Ecolo de rug toekeerden vertrokken naar andere partijen dan in Wallonië, en het stemgedrag van de first time voters in Brussel is helemaal anders dan in Wallonië.

Het stemgedrag van de first time voters in Brussel is helemaal anders dan in Wallonië.

Het valt af te wachten wat de politieke gevolgen zijn van deze verkiezingen. Voor het Waals Gewest en de Franse Gemeenschap (Federatie Wallonië-Brussel) zijn de zaken duidelijk. Voor Brussel en het federale niveau zijn ze dat minder.

Het valt ook nog te bezien in hoeverre deze verkiezing een definitieve ‘herverkaveling’ is van het politieke landschap, dan wel een ‘afwijkende verkiezing’. Bij een 'afwijkende verkiezing' is er een tijdelijke tegenstelling tussen partij-identificatie en politieke keuze. Bij een ‘herverkaveling’ is er een structurele verandering in partij-identificatie bij bepaalde kiezers. De tijd zal uitwijzen of dit het geval is.

Met de gemeenteraadsverkiezingen voor de deur rijst de vraag: krijgen we op 13 oktober een herhaling van de stembusgang van 9 juni ? Vooral voor PS zijn dat cruciale verkiezingen. De partij bestuurt enkele van de grote steden van Wallonië - Charleroi, Bergen, Doornik, La Louvière, Luik, Seraing en Herstal. Een nieuwe electorale aardverschuiving zou haar politieke en electorale status structureel veranderen.

• column
• verkiezingen
• Wallonië
• Brussel