Ik keer even terug naar juli 2020. Toen X nog Twitter heette. Centraal stond een tweet van Stefaan Sintobin, Vlaams parlementslid voor Vlaams Belang. Die deed zijn beklag over de ‘omvolking’ van Brussel door een grote moskee in beeld te brengen. Alleen – dat was het niet. De moskee in kwestie bleek in feite de basiliek van Koekelberg te zijn, de vijfde grootste kerk ter wereld. De tweet oogstte hoongelach en parodieën, maar toonde aan hoe de realiteit niet uitmaakt voor politici bij wie verdeeldheid zaaien het handelsmerk is.

Begin augustus zagen we een grimmiger voorbeeld van zulk fake news. Hoongelag was hier niet aan de orde. In Britse steden zoals Liverpool, Manchester of Hull brak brutaal geweld uit. Mensen van kleur werden bijna gelyncht vanwege hun huidskleur. Politiemensen, bibliotheken en winkels werden aangevallen als een soort wraakactie voor die drie jonge kinderen die gruwelijk werden neergestoken in Southport. En waarom? Omdat er gevaarlijke onzin werd verspreid op sociale media als zou de dader een moslim zijn die het jaar voordien het Kanaal was overgestoken. Nepnieuws, gretig opgepikt en gebruikt om haat daadwerkelijk in de praktijk te brengen.

Op 7 augustus schreef Stefaan Sintobin op X “Dit is verschrikkelijk” bij een filmpje waarin de politiechef in Birmingham zijn boodschap aan het publiek, en specifiek aan de moslimgemeenschap, begon met “Salaam Aleikum”. Daaronder kan je een stroom aan reacties lezen van mensen die hierin de bevestiging van omvolking zien. Voor mij bevat de video één van de krachtigste boodschappen en toon waarop een politiechef verbinding maakt met de moslimgemeenschap en duidelijk maakt dat er een “wij” is die de grenzen van geloof of afkomst overstijgt en verbindt rond respect voor elkaar en zich afzet tegen de weerzinwekkende en criminele daden vanuit extreemrechts in heel Groot-Brittannië.

De politiechef in Birmingham die zijn boodschap aan de moslimgemeenschap begon met “Salaam Aleikum” is hét tegenantwoord voor fascisme in de praktijk.

Dit is hét tegenantwoord voor fascisme in de praktijk. In een tijdperk waarin polarisatie en extremisme toenemen, moeten we terugkeren naar wat ons echt mens maakt: ons vermogen om te verbinden, empathie te tonen en elkaar echt te (willen) leren kennen. Elkaar als mens zien. Menselijkheid.

De pianist Joep Beving verwoordde het treffend: "Het antwoord op fascisme is zijn tegenovergestelde: verbinding en harmonie." Dit is geen zweverige wensdroom, maar een noodzakelijke voorwaarde voor een vreedzame samenleving. Hoe beter we elkaar kennen, des te minder ruimte er is voor haat en misverstanden. Dit komt echter niet vanzelf. Liefde is een werkwoord, ook als het gaat over liefde voor de medemens.

Politici spelen hierin een cruciale rol. Ze moeten stoppen met het aanbieden van schijnoplossingen en het 'harder dan hard' spelletje rond migratie en andere maatschappelijke problemen. De echte oplossing ligt in het respecteren én realiseren van mensenrechten. Hier is niets wolligs aan. Als we het écht serieus menen dat mensenrechten universeel zijn, dan moeten we dat naar waarde schatten en op elk niveau doortrekken. Dan geeft dit helder mensenrechtenkader richting bij elke keuze die we maken, als burger, ondernemer of politicus.

Ook moeten we ons richten op echte problemen, in plaats van op schijnproblemen. Enerzijds door de door extreemrechts vakkundig opgeklopte problemen en luchtledige taal te doorprikken. De recente campagne van de Amerikaanse vice-president Kamala Harris is hier een goed voorbeeld van. Ze wijst op de obsessie van deze extreemrechtse politici met controle over persoonlijke zaken – welke geslachtsdelen in je broek zitten, hoe een vrouw over haar lichaam beslist, met wie je in bed duikt en hoeveel kinderen je moet baren – door de term “raar” te gebruiken. Anderzijds door op zoek te gaan naar wat mensen écht raakt, drijft en bezighoudt. Hen het gevoel te geven dat ze ertoe doen, in elke hoedanigheid. Beleid uittekenen dat een antwoord biedt op de bekommernissen die aan de grondslag liggen van onvrede en onrust. Ook al betekent dit niet dat je op alle bekommernissen onmiddellijk een antwoord kan bieden. Maar écht luisteren en eerlijk antwoorden van wat kan en niet kan, is cruciaal in eender welke vertrouwensrelatie. En het herstellen van vertrouwen, tussen mensen onderling, tussen mensen en politiek, is net dé uitdaging.

Initiatieven die mensen uit verschillende lagen van de samenleving samenbrengen, zijn een sleutel.

Initiatieven die mensen uit verschillende lagen van de samenleving samenbrengen, zijn hierin een sleutel. Of het nu gaat om buurthuizen, sportclubs of culturele evenementen, elk initiatief dat mensen dichter bij elkaar brengt, draagt bij aan een samenleving waarin haat en extremisme minder kans krijgen. Onderkant formulierVeel burgers en middenveldorganisaties zetten hier elke dag op in. Zo ontstaan er in Groot-Brittannië als reactie op de rellen hoopvolle initiatieven, waarbij Britten geld inzamelen om een uitgebrande auto van een zwarte thuisverpleger te vergoeden, mensen samen op straat om de schade op te ruimen en hun stem te verheffen tegen racisme.

Ook blijkt het weefgetouw binnen de moslimgemeenschappen fundamenteel voor het bewaren van de rust, voor een goede samenwerking tussen politie en gemeenschappen. Zulk weefgetouw zet je niet op één dag op, maar is het resultaat van jarenlange investering in gemeenschapsvorming. In plaats van dit te bestempelen als ‘subsidieslurpers’ en af te breken omwille van het gebrek aan economische waarde, is het aan politici om de maatschappelijke waarde hiervan te zien, te beschermen en te ondersteunen. Alleen door deze aanpak kunnen we bouwen aan een samenleving waarin iedereen zich gehoord en gezien voelt, en waarin extremisme geen vruchtbare bodem vindt.

Daarnaast vraagt het ook scherp beleid op vlak van sociale media. Deze zijn vandaag de voornaamste platformen voor fake news, polarisatie, vervreemding en complottheorieën. Door Europese regelgeving moeten deze platformen melden hoeveel mensen hun content modereren en welke talen ze spreken. Zij hebben de taak om berichten te controleren en ervoor te zorgen dat ze voldoen aan de voorwaarden van het platform. Hun verantwoordelijkheid is om illegale of schadelijke inhoud te verwijderen. In 2023 bleek dat Elon Musks bedrijf X amper één moderator in dienst had die het Nederlands machtig was. Hierop moet duidelijk harder toegezien en ingezet worden.

Als iedereen elkaar als mens ziet, in welke rol dan ook, zoals die politiechef in Birmingham, dan hacken we fascisme op lange termijn.

Kortom, de strijd tegen extreemrechts begint bij het erkennen van onze gedeelde menselijkheid en het bevorderen van verbinding en begrip. Het beste antwoord op fascisme is nét dat wat ze willen afbreken elke dag tóch in de praktijk zetten: elkaar als mens zien. Als iedereen dit doet, in welke rol dan ook, zoals die politiechef in Birmingham, dan hacken we fascisme op lange termijn. Dit kompas geeft hoop en moed. Want we zijn niet alleen. Verre van. We zijn met meer mensen die willen opbouwen, dan zij die willen afbreken. Samen, met elk engagement, groot of klein, maken we het verschil.

Deze bijdrage verscheen in de Zomerreeks 2024 - Verzet van Samenleving & Politiek.

• extreemrechts
• Vlaams Belang
• verzet2024