De Brusselse gemeenteraadsverkiezingen vinden plaats in een ongekende politieke setting, slechts enkele maanden na de verkiezingen van 9 juni. Deze stembusgang zorgde voor serieuze electorale verschuivingen in Brussel: forse winst voor MR ten opzichte van 2019, waarbij de partij de grootste werd in de Kamer en in het Gewest; winst ook voor PTB-PVDA, dat in 2019 ook al vooruitging; dramatische achteruitgang voor Ecolo, dat bijna de helft van zijn kiezers verloor; verder verlies voor DéFI; en, ten slotte, stevig binnenkomen van Team Fouad Ahidar in het Brusselse politieke landschap.

De verkiezingen van 9 juni toonden een verdere dualisering van het Brusselse politieke landschap: in de gemeenten ten westen en noorden van Brussel domineren de lijsten van PS, PTB-PVDA en Team Fouad Ahidar. Omgekeerd zijn in de gemeenten in het zuidoosten MR, Ecolo, Les Engagés en DéFI toonaangevend. De stembusgang toonde ook de polarisatie en fragmentatie aan; vooral binnen de Nederlandstalige groep, wat nu bijdraagt tot de moeilijke formatie van de Brusselse regering. Voor het eerst sinds de oprichting van het Brussels Gewest vinden de gemeenteraadsverkiezingen plaats onder een Gewest-regering in lopende zaken.

Drie zaken verdienen hier extra aandacht.

Een. Het probleem van de kiesopkomst. In tegenstelling tot Vlaanderen, heeft Brussel de opkomstplicht behouden. Achter deze maatregel gaat echter een serieuze uitdaging schuil. Voor de gemeenteraadsverkiezingen kunnen alle Belgische burgers ouder dan 18 jaar stemmen, net als niet-Belgische onderdanen die zich daarvoor hebben geregistreerd. Dit potentiële niet-Belgische electoraat vertegenwoordigt een aanzienlijk deel van het totale electoraat in Brussel: 310.800 kiezers, of 34,2% (en zelfs bijna één op twee kiezers in Etterbeek, Elsene en Sint-Gillis). Slechts een klein deel van deze potentiële kiezers is echter geregistreerd (16,2%). Het is nu al duidelijk dat minstens 260.357 stemgerechtigde Brusselaars hun stem niet zullen uitbrengen op 13 oktober, wat neerkomt op 28,6% van het potentiële electoraat. Daarbij komen nog degenen die niet naar de stembus zullen gaan (iets meer dan 15% in 2018) en degenen die blanco zullen stemmen (bijna 5% in 2018). Het is dus bijna zeker dat meer dan de helft van de potentiële kiezers in Brussel niet zal gaan stemmen. Dit is een groot probleem op vlak van democratische vertegenwoordiging en doet vragen rijzen over de legitimiteit van toekomstige gemeenteraadsleden.

Het is bijna zeker dat meer dan de helft van de potentiële kiezers in Brussel niet zal gaan stemmen.

Twee. Zullen de nieuwe lokale meerderheden wel of niet samenvallen met de MR-Les Engagés-PS meerderheid die op Gewestelijk Brussels niveau aan Franstalige zijde aan het ontstaan is? In Brussel hebben lokale bestuurders aanzienlijke macht om een veto uit te spreken over het beleid dat op Gewestelijk niveau wordt beslist. Denk maar aan de heisa over Good Move, het mobiliteitsplan dat in 2020 werd goedgekeurd door de Brusselse regering. Dit vetorecht is vooral sterk als partijen op gewestelijk niveau in de oppositie zitten en op lokaal niveau de touwtjes in handen hebben. MR en Les Engagés dienden alvast in meerdere gemeenten gezamenlijke lijsten in. Bij de verkiezingen van 2018 was er forse winst voor Ecolo, met 3 burgemeesters en deelname aan 11 meerderheden. De kans bestaat dat de lokale PS- en MR-partners nu Ecolo laten vallen ten voordele van een lokale coalitie die beter aansluit bij de toekomstige Gewestelijke coalitie. DéFI had in de afgelopen legislatuur ook 3 burgemeesters en zat in 7 meerderheden. Als de partij in Brussel ook die lokale bolwerken zou verliezen, komt het voortbestaan van de partij misschien in het gedrang. Ook PS kan, door de concurrentie van PTB-PVDA en Team Fouad Ahidar, verder terrein verliezen, en niet langer de luxe hebben om zelf haar partners te kiezen.

Drie. En dan is er nog de kwestie van de vertegenwoordiging van Nederlandstaligen in Brussel. Door de tijd heen ontwikkelde zich de gewoonte van tweetalige lijsten, zeker bij zusterpartijen (Ecolo-Groen, PS-Vooruit, MR-Open VLD en in mindere mate Les Engagés-CD&V). Ook in 2024 zal dit weer het geval zijn, met N-VA en Vlaams Belang als uitzonderingen. Hierdoor is het aantal Nederlandstalige verkozenen op gemeentelijk niveau in Brussel gestegen van 78 in 2012 naar 87 in 2018. Het zal interessant zijn om te zien hoe dit evolueert. Zeker gezien de mogelijke scores van PTB-PVDA en Team Fouad Ahidar, bij wie de taalafstamming van kandidaten niet altijd duidelijk is.

De gemeenteraadsverkiezingen in Brussel worden cruciaal voor de toekomst van het Gewest, in een gepolariseerde politieke context en een moeilijke budgettaire context.

Samenleving & Politiek, Jaargang 31, 2024, nr. 8 (oktober), pagina 8 tot 9

• gemeenteraadsverkiezingen
• Brussel