Als master politieke wetenschappen en master sociaal werk in wording ben ik razend benieuwd naar, en ook verontrust over, de afschaffing van de opkomstplicht. De afschaffing kwam er omdat politici ervan overtuigd waren dat mensen op hun burgerzin moeten worden aangesproken. Bovendien werd de opkomstplicht al langer niet gehandhaafd. De vraag is: komt dit de democratie ten goede? Ik durf het te betwijfelen. Eender waar ik ga, eender met wie ik spreek, overal hoor ik dezelfde teneur: die van politieke moeheid.

‘Als het kringetje van politiek bewuste hoogopgeleiden waar ik toe behoor er al zo over denkt, wat moet het dan niet zijn voor mensen die meer rekenen op goed beleid?’, vroeg ik me af. Een vraag die niet onterecht blijkt, leren de resultaten uit het Nederlandse onderzoek: De lokale niet-stemmer: een analyse van de gemeenteraadsverkiezingen van 2022. Daaruit blijkt dat vooral mensen met lage inkomens of lagere scholingsgraad het snelste afhaken om naar de stembus te trekken. Of zoals de Franse auteur, Edouard Louis, het treffend neerschreef: “Voor de heersende klasse is politiek meestal een esthetische kwestie: een manier om over zichzelf te denken, een manier om de wereld te zien, om zichzelf op te bouwen. Voor ons was politiek een kwestie van leven of doodgaan.”

Hoe krijgen we mensen in maatschappelijk kwetsbare posities naar de stembus?

Hoe krijgen we mensen in maatschappelijk kwetsbare posities naar de stembus? Het was een vraag die door mijn hoofd bleef spoken. Daarom besloot ik om een stage-aanvraag in te dienen bij SAAMO voor het project ‘Ieders Stem Telt’. Een project dat 20 middenveldorganisaties samenbrengt en zich inzet om mensen uit maatschappelijk kwetsbare situaties goed geïnformeerd naar de lokale stembus van 13 oktober te krijgen.

De partners van Ieders Stem Telt bereiken deze mensen het gemakkelijkst. Bij SAAMO Gent trekken opbouwwerkers dagelijks de Gentse wijken in om de stem van mensen in maatschappelijk kwetsbare posities te versterken. Ze maken mensen ervan bewust dat vele individuele problemen gedeelde, sociale problemen zijn en ondersteunen hen vervolgens om zelf actie te ondernemen en op te komen voor hun rechten. Dat resulteerde al in constructieve gesprekken tussen politici en mensen in maatschappelijk kwetsbare posities, maar zelfs ook tot aanpassingen van het beleid. Het opbouwwerk is één van de nodige sleutels om de kloof tussen politiek en mensen te verkleinen en mensen te doen voelen dat hun stem echt belangrijk is.

Sommige mensen vallen compleet uit de lucht als je hen zegt dat er op 13 oktober gemeenteraadsverkiezingen zijn.

Met de nakende verkiezingen spreken opbouwwerkers bewoners aan over politiek. Dat doen ze op een erg informele manier. Mijn collega’s Lisa en Nyiraneza vatten post op een pleintje met veel passage en biedt voorbijgangers een koekje en een koffie aan. Andere collega’s trekken erop uit met de ‘eiskar’: een bakfiets vol ijsjes waar mensen praten over waar zij van wakker liggen en hoe politici daarnaar kijken. “Wat zou jij doen als je burgemeester was?”, vraagt Lisa uitnodigend aan de bezoekers. Zo krijgt ze het gesprek voorzichtig op gang. Het is wel frappant om vast te stellen dat sommige mensen compleet uit de lucht vallen als ze erbij vermeldt dat het op 13 oktober gemeenteraadsverkiezingen zijn. Tijdens de talloze babbels valt op hoe vervreemd mensen in maatschappelijk kwetsbare situaties zich van de politiek voelen. Beslissingen om bushaltes te schrappen en wijken daardoor minder toegankelijk te maken zonder er eerst met bewoners over te spreken, dat valt niet in goede aarde. Als lokale politici vertellen dat dit de bevoegdheid is van de Vlaamse regering voelen ze zich van het kastje naar de muur gestuurd. “Stemmen? Waarom zouden we?”, is dan begrijpelijk vaak de reactie.

We schuimen markten en buurtfeesten af, gaan langs op groepswerkingen, maken standjes op politieke debatten en trekken de straat op met straatinterviews die we delen op sociale media. Alles om mensen bewust te maken van de kracht van hun stem en hen een stem te geven in het maatschappelijk debat. Een moeilijke opdracht, want het is onmogelijk om iedereen te bereiken.

Door mijn stage bij SAAMO stap ik zelf uit mijn bekende wereld. Ik steek er veel van op.

Door mijn stage bij SAAMO stap ik zelf uit mijn bekende wereld. Ik steek er veel van op. Het stelt me in staat om de bril op te zetten van mensen in maatschappelijk kwetsbare situaties en vast te stellen wat die afgeschafte bushalte doet met iemand die geen andere keuze heeft dan het openbaar vervoer. En als ik dat kan, dan moeten politici dat toch ook kunnen? Uit een soort van automatisme advies vragen aan mensen in kwetsbare situaties en hen zo overtuigen dat hun inzichten belangrijk zijn. Daarnaast moeten politici benaderbaar zijn en hun beloftes nakomen. Maar laat ons vooral beginnen met die historische fout recht te zetten: voer de opkomstplicht weer in.

Samenleving & Politiek, Jaargang 31, 2024, nr. 8 (oktober), pagina 56 tot 57

• gemeenteraadsverkiezingen
• opkomstplicht
• Gent