In de vroege ochtenduren van 7 oktober 2023 lanceerde Hamas duizenden raketten op Israël, en baande zich vervolgens een weg door de grens. Zo’n 1.200 Israëlische burgers werden op brute en gecoördineerde wijze vermoord en meer dan 240 Israëli’s werden als gijzelaars naar Gaza overgebracht. Tijdens de Israëlische bombardementen die daarop volgden, werden ruim 41.000 mensen in Gaza gedood. Eén jaar na de Hamas-aanvallen op gemeenschappen in het zuiden van Israël breidt het ontketende conflict zich steeds verder uit en werden regionale gevechten met Iran en zijn bondgenoten, waaronder de militante beweging Hezbollah in Libanon, aangewakkerd.

Is de wereld een jaar na 7 oktober wezenlijk anders dan voorheen? Op de eerste verjaardag van deze aanval overschouwen we samen met Midden-Oosten-kenner Brigitte Herremans (45) de verstrekkende gevolgen van deze dag.

Kunnen we een jaar later stellen dat Hamas geslaagd is in zijn poging om het Palestijnse verzet weer bovenaan de wereldagenda te krijgen?

“Hamas heeft vooral het gewapende verzet terug op de agenda gezet en dit op een vreselijke manier. Door die massamoord worden de Palestijnen nu sterker geassocieerd met terreur tegen Israëlische burgers. De Palestijnse kwestie zit nu nog meer in het verdomhoekje dan voorheen.”

“Natuurlijk heeft Israël daarop aangestuurd door de Palestijnse Autoriteit te verzwakken en een Palestijnse staat onmogelijk te maken door het vestigen van nederzettingen in bezet gebied. Omdat het geen Palestijnse staat wil, wil het ook geen volwaardige partner voor vrede. Het wil zoveel mogelijk grondgebied met zo min mogelijk Palestijnen. Het heeft dus de radicale krachten zelf ook mee in de hand gewerkt.”

We zitten nu in een wereldorde waar het recht van de sterkste primeert en het internationaal recht nauwelijks van tel is.

“Maar waar er in het verleden meer een internationale consensus bestond over de noodzaak van een Palestijnse staat, ook in het belang van Israëls veiligheid, zitten we nu in een wereldorde waar het recht van de sterkste primeert en het internationaal recht nauwelijks van tel is. De rechten van de Palestijnen worden op dagelijkse basis geschonden, zonder dat Israël rekenschap moet afleggen. De massamoord van Hamas heeft de Palestijnse kwestie absoluut geen goed gedaan. Het heeft de Palestijnse staat meer dan ooit onmogelijk gemaakt. Het heeft Israël een reden geschonken om de vernietiging van de Palestijnse staat verder op te drijven en om over te gaan tot een genocide in de Gazastrook.”

De aanval van Hamas luidde de start in van een grootschalig Israëlisch offensief, eerst in Gaza-Stad en Noord-Gaza, later ook in de zuidelijke regio. Ondertussen is de kaap van 41.000 doden ruimschoots overschreden. Pleegt Israël genocide in Gaza?

“De vraag over genocide is een moeilijk kwestie in de zin dat ze door verschillende wetenschappers anders wordt belicht. Zo willen de meeste juristen eerst de intentie bewezen zien. Onderzoekers als de Israëlische historicus en Holocaust-vorser Raz Segal, hebben meteen na de start van Israëls campagne vooral de uitlatingen van Israëlische leiders ontleed als een intentie om genocide te plegen. (Segal sprak op 13 oktober reeds over wat in Gaza plaatsvond als een schoolvoorbeeld van genocide, red.). Zo wist Segal wel al goed te vatten wat Israël zou aanrichten: dat het Gaza zoals het bestond zou vernietigen en dat het als wraak voor de massamoord het leven in Gaza onmogelijk zou maken. Verschillende juristen volgden hem en stelden dat de uitspraken van Israëlische politici de intentie tot genocide bewijzen. In december 2023 klaagde Zuid-Afrika Israël ook aan voor genocide bij het Internationaal Gerechtshof (ICJ).”

“Veel politici willen wachten tot het oordeel van het Hof om zich over de kwestie uit te spreken. Zelf volg ik ook de kwalificatie van genocide en verwijs ik ook naar het rapport, Anatomy of a genocide, van Francesca Albanese (Speciaal rapporteur van de Verenigde Naties voor de bezette Palestijnse gebieden). Ze concludeert dat de acties van Israël voldoen aan de criteria voor genocide door het massale geweld, de vernietiging van huizen en de blokkade van essentiële goederen, die allen onderdeel zijn van een bredere strategie van eliminatie en een enorme impact hebben op het toekomstig leven.”

De afgelopen twee weken hebben we voorbeelden gezien van de sterk veranderde wereld waarin we sinds 7 oktober vorig jaar leven. De Mossad en de Israëlische luchtmacht hebben Hezbollah meedogenloos aangepakt. Ook in Gaza blijft het dodental verder oplopen. Leven we sinds die dag collectief in een andere, veel gevaarlijkere wereld?

"De aanval van oktober, maar vooral de Israëlische reactie de dag daarop en de escalatie van de voorbije maanden, laten zien dat we in een nieuwe orde zitten waarin de rol van de EU en de VN verwaarloosbaar is. De Veiligheidsraad heeft vanwege de Amerikaanse veto’s nooit een sterke rol kunnen spelen in de beteugeling van het conflict. In de Algemene Vergadering waren er veel discussies en resoluties, die ook leidden tot adviserende opinies van het Internationaal Gerechtshof over onder meer de Muur en de bezetting. Maar daar volgt geen daadkrachtige politiek uit.”

In de EU valt het schisma op tussen landen als Spanje en Ierland enerzijds en landen als Hongarije en Polen anderzijds die sterk transatlantisch en pro-Israël zijn.

“In de EU valt het schisma op tussen landen als Spanje en Ierland enerzijds en landen als Hongarije en Polen anderzijds die sterk transatlantisch en pro-Israël zijn. Dus we komen niet tot een verenigd standpunt omdat er een fundamenteel politieke en ideologische splijtzwam zit in de Europese Unie. De Visegrad-landen leunen veel meer aan bij de VS die van mening zijn dat Israël existentieel bedreigd wordt door vijanden. In die optiek behelst het recht op zelfverdediging zelf dat Israël het jus ad bellum naast zich mag neerleggen. Zo waren de beeperaanvallen op Hezbollah op 17 september niet alleen een flagrante aanfluiting van het oorlogsrecht, maar ook van het recht van gewapende conflicten. Er is dus een ook een sterke strekking binnen Europa die meent dat de veiligheid van Israël onvoorwaardelijk moet zijn en dat het mag ‘escaleren om te de-escaleren’, zoals *Netanyahu het stelde. Maar we zien de afgelopen dagen natuurlijk dat dit escaleren tot meer escalatie heeft geleid.”

“Josep Borrell (de huidig Hoge Vertegenwoordiger van de Unie voor Buitenlandse Zaken en Veiligheidsbeleid) neemt wel een zeer duidelijke positie in. Ook António Guterres stelde in oktober in een speech dat de aanval van Hamas in een bepaalde context, van de bezetting, gebeurde. Dat is retoriek, maar het is niet onbelangrijk dat de secretaris-generaal van de Verenigde Naties duidelijke taal durft te hanteren. Want een groot gevaar is dat dit conflict wordt bekeken vanuit het paradigma van de botsing der beschavingen, waarbij Israël wordt gezien als een land omgeven door vijanden die het willen vernietigen. Deze lezing gaat voorbij aan de essentie: een conflict om land, water en zelfbeschikkingsrecht.”

Dit is geen botsing der beschavingen. Dit is een conflict om land, water en zelfbeschikkingsrecht.

“We zien de afgelopen maanden dat Israël onder het mom van zelfverdediging het recht heeft verkregen om in bezet gebied, waar het nochtans volgens het internationaal humanitair recht rechtstreeks verantwoordelijk voor het welzijn van burgers is, het leven van burgers in Gaza volledig onmogelijk te maken. Dat is gewoon een nieuwe wereld waar de prijs van bepaalde mensenlevens zeer laag is. Hetzelfde geldt voor de bombardementen van 27 september op een residentiële woonwijk waarbij Hezbollah-leider Nasrallah werd gedood naast tientallen burgers. Dat bovenop de beeper- en walkie-talkieaanvallen, die boobytraps zijn en verboden volgens het internationaal recht.”

“Het is ongezien dat Israël massaal zulke zware bombardementen, zonder enig onderscheid tussen burgers en strijders te maken, uitvoert in het hart van Beiroet. Zulke grootschalige schendingen van het internationaal humanitair recht hadden nooit plaatsgevonden indien Israël niet het gevoel had gekregen van met alles weg te kunnen komen in Gaza. En wat in Gaza is gebeurd, kon omdat de wereld Israëls aanvallen aanvankelijk niet veroordeelde en dan niet heeft ingegrepen. Zo heeft de VS slechts een halfslachtige poging heeft ondernomen om de levering van bunkerbommen te stoppen bij de dreiging van de invasie van Rafah. Dat is zowat het enige moment, naast de sancties tegen gewelddadige kolonisten, dat de VS druk hebben uitgeoefend.”

“Het feit dat Israël gewoon het internationaal recht aan zijn laars lapt, zorgt wereldwijd voor een gevoel van dubbele standaarden. Het geeft gewapende groepen overal het gevoel dat ze een soort legitimatie hebben om geweld te gebruiken in het westen en Israël. We hebben dat nu gezien met de aanval van Iran. Iran verklaarde dat deze rationeel en legaal was, wat natuurlijk complete nonsens is."

"Door deze straffeloosheid neemt ook de polarisatie in de samenleving toe. Er heerst het gevoel, net zoals bij 9/11, dat bepaalde levens gewoon minder waard zijn. Er is terecht veel aandacht voor het lot van de Israëlische gijzelaars en burgers die ook massaal moeten schuilen in schuilkelders. Maar er is ook terecht veel verontwaardiging over die 40.000 Palestijnen die niet eens konden schuilen. En over het feit dat Israël reageerde met een genocide op een massamoord.”

Hoopt Israël de strategische kaart in het Midden-Oosten te hertekenen?

“Heel dat discours over a Middle East's new order is gewoonweg verwerpelijk. Dat is de erfenis van Elliott Abrams (Amerikaans politicus die het Project for the New American Century leidde en fervent voorstander van de oorlog in Irak in 2003, red.) en de neocon-kliek die rond George W. Bush hing. Dat je door oorlogen en grootschalige invasies een nieuwe orde kan opleggen in het Midden-Oosten. Zo schreef Bernard-Henri Lévy (Franse filosoof en journalist) op X onlangs nog dat er zich nu een unieke kans voordoet om een nieuw Libanon te creëren.”

Al de grootschalige Israëlische interventies uit het verleden hebben het tegenovergestelde effect gehad dan verwacht.

“Maar geloven ze echt dat dit kan door de spanningen in een al zwakke staat verder op te drijven en een deel van het grondgebied en burgerinfrastructuur te verwoesten. Al die grootschalige Israëlische interventies uit het verleden hebben het tegenovergestelde effect gehad dan verwacht. Hezbollah werd in 1982 opgericht in Zuid-Libanon als reactie op de rampzalige invasie van Israël, waarbij tienduizenden Libanezen omkwamen, en de daaropvolgende decennialange bezetting van dat gebied. Om de PLO te verzwakken heeft het in de jaren 1980 ook de islamitische beweging in de Gazastrook gesteund waaruit Hamas is voortgekomen. Door de verdeeldheid tussen Gaza en de Westbank verder te verankeren, heeft het ook Hamas nog verder gedreven in zijn radicalisme. Dus al die precedenten om de oude orde te doorkruisen hebben enkel geleid tot meer radicalisering en terreur.”

Ook Kamala Harris lijkt niet meteen een Amerikaanse koerswijziging voor te staan ten aanzien van Israël?

“Harris staat niet alleen als democratische kandidaat maar ook als eventueel toekomstige president vrij machteloos omdat ze het beleid van haar voorganger verder moet uitdragen. Het Israëlische gewicht in de Verenigde Staten is nog altijd zeer groot. De pro-Israëlische lobby, waaronder het invloedrijke AIPAC, heeft er historisch voor gezorgd dat zelfs de democraten uitgesproken pro-Israël zijn. Met als gevolg een totale vereenzelviging met de militaire belangen en strategieën van Israël.”

Het enig dat echt soelaas kan bieden voor Israëls gevoel van straffeloosheid is een wapenembargo.

“Dus alhoewel de VS allesbehalve opgezet is met de door Israël veroorzaakte escalatie, weten we dat de VS alles zal doen om zijn bondgenoot te blijven steunen, zelf in de grootste opstoten van waanzin. Er is heel wat wrevel op dit moment in het kabinet-Biden, maar er is geen sprake van enige afstand of een breuk. In het verleden heeft Bush Senior in de jaren 1990 nog militaire steun ingetrokken omdat Israël de nederzettingen wou uitbreiden. Vandaag kun je niet eens voorstellen dat een Republikein dit zou doen. Harris zal mogelijk wel meer de menselijke kant benadrukken. Maar uiteindelijk zijn het de daden en niet de woorden die tellen. Het enig dat echt soelaas kan bieden voor Israëls gevoel van straffeloosheid is een wapenembargo. Maar zulke radicale stappen zitten er echt niet in de komende tijd.”

Wat lijkt het meest aannemelijk: een grootschalige regionale oorlog of Netanyahu die tot ver weg in 2025 een kleinschalige oorlog voert op twee fronten met Israëlische gijzelaars die verder wegkwijnen?

“Dat moet zich nog uittekenen, maar sinds 8 oktober zitten we in een scenario van grote regionale instabiliteit. Ondertussen denk ik ook dat we al een tijdje verzeild zijn in een regionale oorlog, maar we durven het zo nog niet te benoemen. Het is duidelijk dat de Israëlische regering het lot van de gijzelaars niet echt prioritair stelt. Van de 101 gijzelaars zouden er mogelijk nog zo’n 50 in leven zijn. Netanyahu zegt dat het door druk uit te oefenen op Hezbollah ook druk zet op Hamas om akkoord te gaan met een voor Israël gunstig staakt-het-vuren. Dat lijkt me vooral wishful thinking.”

"De escalatie van de afgelopen dagen is een poging om een confrontatie tussen Iran en de VS uit te lokken. Maar de visie van Netanyahu om ‘de ring van vuur’ (een kring van door Iran gefinancierde proxies in Libanon, Syrië en Gaza) uit te schakelen heeft een nieuwe ‘ring van vuur’ gecreëerd, waarbij Libanon in brand staat en waarbij proxies als de Houthi in Jemen, maar ook groepen in Irak aangeven te zullen deelnemen aan de gewapende strijd. Er is sprake van een duidelijke escalatie die Israël bewust heeft uitgelokt.”

De escalatie van de afgelopen dagen is een poging om een confrontatie tussen Iran en de VS uit te lokken.

“Israël heeft door de aanhoudende raketten van Hezbollah zijn kans schoon gezien om een front in het noorden te openen en daarbij zeer driest te werk te gaan. Het is veel beter voorbereid in het aanpakken van Hezbollah dan bij de aanvallen tegen Hamas op 7 oktober. Maar ik zou het woord genialiteit niet in de mond durven nemen, want wat zal ten langen leste de uitkomst hiervan zijn? Dat er zich mogelijk een conflict ontvouwt tussen Iran en de VS, terwijl beide partijen tot voor kort geen interesse in hadden. Ook al waren de VS niet op de hoogte van de beeperaanvallen en waren ze geen voorstander van een grootschalige militaire campagne in Libanon, toch gaven ze hun akkoord voor het offensief in Libanon en daarmee ook de provocaties ten aanzien van Iran.”

“Maar dit is niet het scenario dat de VS voor ogen had en dit zal ook voor Israël geen veiligheid brengen. De meer dan 60.000 ontheemde burgers uit het noorden van Israël zullen niet op korte termijn kunnen terugkeren. Dus afgezien van het degraderen van de capaciteiten van Hezbollah en de boodschap aan Iran dat Israël niet langer zijn invloed in het Midden-Oosten pikt, is de doelstelling niet echt duidelijk.”

“Laat ons hopen dat de gijzelaars vrijkomen en dat de genocide stopt. Maar op dit moment ziet het er niet naar uit dat Israël zal stoppen met zijn aanvallen omdat het zich heeft ingeprent dat het een ‘ijzeren muur’ (naar de zionistische leider Ze’ev Jabotinsky die in 1923 stelde dat de zionistische kolonisatie zich alleen kon voltrekken achter een ‘ijzeren muur van bajonetten’) moet oprichten tussen zichzelf en zijn vijanden. Het is nu wel duidelijk dat het die muur verder zal blijven neerzetten. Nochtans is diplomatie het enige alternatief voor verdere escalatie.”

• Libanon
• oorlog
• Gaza
• Palestina
• Israël