Om me nog steeds onbegrijpelijke redenen heeft de Vlaamse regering de stemplicht voor deze verkiezingen afgeschaft en is iedereen nu ‘vrij’ om deel te nemen. Bij de invoering van het algemeen meervoudig stemrecht (voor mannen) in 1893 werd meteen de opkomstplicht voorzien om te vermijden dat op de lagere sociale klassen druk zou worden uitgeoefend door hun patroons om niet te gaan stemmen. Terwijl de gediplomeerden én de rijken toen bovendien een extra stem kregen. Die opkomstplicht zal toen een eis van de BWP geweest zijn.

Door die opkomstplicht vandaag af te schaffen, keert men enigszins terug naar dat meervoudig stemrecht omdat in alle landen waar de opkomstplicht niet bestaat het vooral de ‘lagere klassen’ zijn die niet gaan stemmen. Van meervoudig stemrecht eind 19^de eeuw met 1 stem voor iedereen en een 2^de voor de bourgeoisie gaan we nu de facto naar 0 stemmen voor iedereen en 1 stem voor rijkere burgers en hoger geschoolden.

Van meervoudig stemrecht eind 19de eeuw met 1 stem voor iedereen en een 2de voor de bourgeoisie, gaan we nu de facto naar 0 stemmen voor iedereen en 1 stem voor rijkere burgers en hoger geschoolden.

In het boek van Julia Cagé en Thomas Piketty, ‘Une histoire du conflit politique’ (2023), stellen de auteurs vast dat sinds 2002 de opkomst in de rijkere gemeenten véél hoger ligt dan elders, waar die begin de jaren 1980 nog vrij dicht bijeen lagen. Toch wel een flinke indicatie dat ‘stemrecht’ sommige groepen kan achterstellen. In Nederland kwam bij de laatste verkiezingen voor de gemeenteraad 51% van de kiezers opdagen (van rond de 70% in de jaren 1970). In Frankrijk is dat nu ook gedaald tot 44,6%. Wat men ‘stemrecht’ noemt, komt de facto op termijn neer op het schrappen van de helft van de mogelijke kiezers.

In de VS zijn er grote campagnes voor ‘voter registration’. Die registratie dient in een aantal staten ook als ticket om mee te doen aan de voorverkiezing voor één van de partijen. Al mag je er ook wel ‘no party’ invullen. Je wordt soms zelfs ook gevraagd om ‘race’ of ‘ethnic group’ op te geven. Dezer dagen wordt er in de VS zowat elke dag een opiniepeiling gepubliceerd waar ze ook het bereik van de kandidaten bij laaggeschoolden, bluecollar workers, zwarten en latino's bijhouden en dat dan linken met het profiel van die ‘minderheden’ in elke staat. Bij de polls die ooit Hillary Clinton systematisch tot winnaar uitriepen waren ze dat vergeten. Bleek Donald Trump vooral bij de laaggeschoolden zeer sterk aan te slaan (tegen het establishment). Tegelijk zijn de pogingen van de GOP om zoveel mogelijk zwarte kiezers niet te laten stemmen niet verminderd.

In Vlaanderen zal men pas op de avond van 13 oktober weten hoeveel kiezers er zijn komen opdagen, en hopelijk met een exitpoll registreren uit welk deel van het kiezerskorps die kwamen. Elke commentator kan een theorietje hebben om de opkomst te verklaren.

Dezelfde Vlaamse overheid die de stemplicht afschafte, organiseert nu met ‘stemdrempelvrij’ een grote campagne om iedereen te overtuigen van z’n stemrecht gebruik te maken.

Dezelfde Vlaamse overheid die de stemplicht afschafte, organiseert nu met ‘stemdrempelvrij’ een grote campagne om iedereen te overtuigen van z’n stemrecht gebruik te maken. In het campagnemateriaal vind je trouwens een link naar de open brief van 23 politicologen om de stemplicht te behouden. Beetje als de autogordel niet meer verplichten maar nadien vragen om die toch maar om te doen. Een campagne die overigens ook onder de stemplicht al nuttig was geweest. Filip De Maesschalck berekende in dit blad in 2018 al dat naargelang het gewest 10 tot 20% van de stemgerechtigden geen geldige stem uitbracht. Het beste argument om te gaan stemmen, ontbreekt in de campagne. Ik zou iedereen laten weten: ‘Wie niet ging stemmen, mag nadien niet komen klagen over de politiek’.

Ik vermoed dat veel partijen er op gokken dat de burgers nauwelijks iets weten over die afschaffing van de stemplicht. Ik moet bekennen dat ik op mijn stembrief ook enkel eens check in welk kiesbureau ik moet zijn. In de oproepingsbrief heeft men wel het klassieke ‘de stemming is verplicht’ geschrapt, maar niet vervangen door een zinnetje over de vrije keuze om al dan niet te gaan stemmen. In Frankrijk staat er tenminste: ‘stemmen is een recht, maar ook een burgerlijke plicht’. Merkwaardig dat hier zo’n ingrijpende wijziging van de kieswet formeel onder het tapijt wordt geveegd.

Voor de politici wacht nu een dubbele opdracht: mensen overtuigen om te gaan stemmen en om dat voor hen te doen. Dat laatste is voor elke partij routine, het eerste is totaal nieuw. Ik kan me inbeelden dat de ‘klassieke partijen’ nu vooral hopen dat de proteststemmers thuis blijven. Het heeft ook niet veel zin om te gaan aanschuiven om blanco te stemmen. Maar in niet-verplichte verkiezingen zijn de opkomstcijfers wel al meteen een eerste aanwijzing van het belang dat de kiezers aan hun keuze hechten.

Het is zeer goed mogelijk dat de ‘extreme’ partijen véél beter zijn om hun achterban te mobiliseren dan de klassieke partijen die nauwelijks nog lokale structuren of netwerken hebben.

Het is zeer goed mogelijk dat de ‘extreme’ partijen véél beter zijn om hun achterban te mobiliseren dan de klassieke partijen die nauwelijks nog lokale structuren of netwerken hebben. Hopelijk wordt in fabrieken, verenigingen waar armen het woord voeren en moskeeën flink gemobiliseerd om mensen aan te zetten om te gaan stemmen.

In de Vlaamse regeringsonderhandelingen zou men inschrijven dat de afschaffing ‘zal worden geëvalueerd en indien nodig bijgestuurd’. Hopelijk blijft die ‘evaluatie’ niet beperkt tot het effect dat de verkiezingsuitslagen van de meerderheid ondervonden.

Samenleving & Politiek, Jaargang 31, 2024, nr. 8 (oktober), pagina 2 tot 4

• edito
• verkiezingen
• stemplicht