De kiezer heeft op 13 oktober opnieuw de electorale kaarten geschud. Op de 300 Vlaamse gemeenten zijn in totaal 7.636 lokale zetels verdeeld. Om die zetels te verdelen, wordt gebruik gemaakt van wiskundige deler reeksen. Van oudsher is dat bij lokale verkiezingen het systeem Imperiali, dat een duidelijk voordeel geeft aan de grootste politieke partij. Dat moet ervoor zorgen dat er absolute meerderheden of minstens voor vlotte coalitievormingen komen. Het systeem werd in 1921 ingevoerd om kleine dorpen bestuurbaar te houden. In de tijdsgeest van toen was dat verdedigbaar, aangezien België vóór 1977 nog meer dan 2.000 gemeenten telde. Ondertussen, na verschillende fusies, is het systeem Imperiali vooral een ondemocratische wiskundige tool om de grootste partij extra te belonen.

Zonder het systeem Imperiali halen Guy D'haeseleer in Ninove en Alexander De Croo in Brakel geen absolute meerderheid in zetels.

Het systeem Imperiali had ook bij deze verkiezingen opnieuw een drastische impact. In Ninove scoorde Guy D’haeseleer en zijn Forza Ninove 47,4% van de stemmen, maar halen meer dan 50% van de zetels, namelijk 18 van de 35, omgerekend 51% van de zetels. Zonder het systeem Imperiali had D’haeseleer vandaag dus geen meerderheid. Het voorbeeld in Ninove is echter geen alleenstaand geval. Ook ontslagnemend premier De Croo kreeg een duwtje in de rug door de gunstige delerreeks. In Brakel scoorde Open VLD namelijk 43,2% van de stemmen. Toch was dat goed voor 13 op 25 zetels, omgerekend 52% van de zetels. Dergelijke voorbeelden zijn bezwaarlijk evenredig te noemen. Aan het einde van de 19e eeuw zijn dergelijke delerreeksen nochtans onderdeel van aanpassingen aan het kiesreglement om de uitslagen van de verkiezingen evenrediger weer te geven in het aantal behaalde zetels.

De Gentse professor bestuursrecht en katholiek politicus, Victor D’Hondt, was aan het einde van de 19e eeuw de grote pleitbezorger om zetels evenrediger te verdelen. Dat was in het pas onafhankelijke België geenszins het geval dat een meerderheidssysteem kende, waarbij de grootste partij meteen ook alle zetels kreeg. Besturen kon op die manier efficiënt, maar liet weinig ruimte voor minderheidsstemmen. Toen de Belgische Werklieden Partij (BWP) in 1885 het levenslicht zag, werd een meerderheidssysteem moeilijker te handhaven, daar er telkens niet twee maar drie partijen streden voor de zetels. Dat zorgde in de praktijk vaak voor een tweede stemronde, zoals we vandaag kennen bij de Franse presidentsverkiezingen. Sterker nog, de liberalen en katholieken koesterden een angst dat de socialisten via het meerderheidssysteem uiteindelijk alleen zouden kunnen regeren. Het Parlement besliste na enkele stevige debatten in 1899 om het meerderheidssysteem af te voeren, en dat te vervangen door een proportioneel kiessysteem. D’Hondt haalde dus zijn slag thuis, en sinds 1900 wordt zijn delerreeks gebruikt in België en ver daarbuiten.

Als we het systeem D’Hondt zouden toepassen op lokale verkiezingen, verdwijnt de absolute meerderheid in 34 gemeenten.

Als we het systeem D’Hondt – dat dus ook wordt gebruikt voor de federale, Vlaamse en Europese verkiezingen – toepassen op de afgelopen lokale verkiezingen, dan zien we dat in 34 gemeenten waarop vandaag een absolute meerderheid is, deze absolute meerderheid verdwijnt. Dat is meer dan 10% van alle Vlaamse gemeenten. Meer concreet gaat het over: Edegem, De Haan, Nieuwpoort, Koksijde, Heuvelland, Deerlijk, Anzegem, Avelgem, Assenede, Waregem, Wielsbeke, Lievegem, Evergem, Nazareth-De Pinte, Maarkedal, Brakel, Laakdal, Hechtelt-Eksel, Zwalm, Berlare, Rotselaar, Vosselaar, Begijnendijk, Hamont-Achel, Lanaken, Hoeilaart, Erpe-Mere, Kasterlee, Lier, Sint-Pieters Leeuw, Beersel, Wezenbeek-Oppem, Oudenburg en Ninove. Daarnaast, zijn er nog een tiental gemeenten waar, na de herberekening, de absolute meerderheid slechts één zetel op overschot heeft; dat is het geval in Poperinge, Riemst, Lendelede, Wichelen, Roosdaal, Holsbeek, Aartselaar, Grobbendonk en Zonhoven.

Uiteraard dient men niet alleen te kijken naar de grootste partijen. In elk van de opgenoemde gemeenten gingen de zetels die verdwenen bij de grotere partijen naar een kleine partij op de lijst. Vaak betekende dat voor kleine lokale partijen het verschil tussen een zetel en geen zetel. Zo haalde in Edegem de lokale lijst Tevredegem met 5% van de stemmen geen zetel onder het systeem Imperiali. Indien het systeem D’Hondt zou worden toegepast, scoort deze lijst wel een zetel.

In Edegem haalt de lokale lijst Tevredegem met 5% geen zetel onder het systeem Imperiali. Onder het systeem D’Hondt zou deze lijst wel één zetel scoren.

Imperiali zorgt dus niet alleen voor een oververtegenwoordiging van grote lijsten, het zorgt ook voor een wijdverspreide ondervertegenwoordiging van kleine lijsten. Het systeem Imperiali trekt dus duidelijk de democratische verhoudingen scheef. Veel meer is dat bij deze verkiezing expliciet het geval omdat de opkomst zo laag ligt. De gemiddelde opkomst in Vlaanderen was 63,3%. Bij de vorige lokale verkiezingen, toen opkomen nog verplicht was, bedroeg dat 92%. Daarnaast, heeft de recente wijziging in het kiesdecreet ook een impact op het aantal kartels dat werden gevormd in aanloop van de lokale verkiezingen, dat komt namelijk omdat de grootste lijst het initiatiefrecht krijgt, alsook de burgemeester zal leveren. De wijziging van het kiesdecreet zorgt dus dat het systeem imperiali in de toekomst mogelijks nog sterker zal doorwegen.

Het is dus hoog tijd dat we deze oneerlijke en oubollige delerreeks naar het verleden verwijzen. De democratie zal er wel bij varen.

• Imperiali
• gemeenten
• verkiezingen