Vooruit (Gent) en Maison des 8 Heures (Charleroi, genoemd naar de invoering van de achturige werkdag) zijn cafémonumenten met een grote verwantschap. Allebei zijn ze historisch nauw verbonden met de socialistische zuil in een arbeidersstad. Toch hebben de cafés vandaag een totaal verschillende klandizie.

In Vooruit komt voornamelijk een jong, progressief publiek van studenten en langer opgeleiden. Op de digitale muurschermen verschijnt een programmatie in high culture-sferen, de menukaart biedt een keur aan vegetarische schotels en biodranken.

Maison des 8 Heurs voelt als een tijdscapsule. Hier zie ik nog het type stamgasten dat ik in de jaren 1970 in Vooruit zag.

Ook het Maison des 8 Heures heeft een lange toog, maar dat is de enige zichtbare overeenkomst. De klandizie is oud, heeft een arbeidersachtergrond en bewaart vaak nog een lidkaart van PS of FGTB in de portefeuille. Aan de muur hangt een vakbondsvlag van het spoor- en postpersoneel naast een klok die voor eeuwig op 8 uur staat. De menukaart vermeldt een klein aanbod van stevige vleeskost, uit de tapkraan komt donkere pale ale. Het café voelt als een tijdcapsule. Hier zie ik nog het type stamgasten dat ik in de jaren 1970 in Vooruit en zoveel andere Gentse cafés zag. Nergens anders ervaar ik zozeer hoe radicaal de sociografie van Gent de voorbije decennia veranderd is, ‘gegentrificeerd’, als in het Maison des 8 Heures, in de bovenstad van Charleroi.

Lang bleef Charleroi een stad zonder toekomstplan. Het beleid – zowel stedelijk als op Waals niveau – was er vooral op gericht de catastrofale gevolgen van de desindustrialisering op te vangen. Gedurende vijftig jaar werd Charleroi murw geslagen door een eindeloze reeks van sluitingen, eerst in de steenkoolnijverheid, later in het staal, het glas en de chemie. Voor een arbeidersbastion met een puur industrieel dna betekende dit nagenoeg de totale vernietiging van het economisch en sociaal weefsel. De gedachte dat de stad ook haar lot in eigen handen kon nemen, was tot vijftien jaar geleden nog nauwelijks doorgedrongen bij de bestuurders. Ze leken permanent shellshocked.

De kentering kwam er in 2013 met de oprichting van het Bureau Charleroi Bouwmeester onder leiding van architect Georgios Maillis – dat gebeurde een jaar na het aantreden van Paul Magnette als burgemeester. Het eerste degelijke toekomstproject voor Charleroi – coherent en gestut door een heldere visie op mobiliteit en stadsontwikkeling – komt letterlijk van de Bouwmeester-tekentafel.

Charleroi kent nu een beleid, zoals Gent en zoveel andere steden dat begin jaren 1990 begonnen uit te voeren. De belangrijkste pleinen en straten worden heringericht met aandacht voor voetgangers, fietsers en groen. En dat is best een cultuurschok in working class Charleroi waar de auto koning blijft, fietsers nauwelijks voorkomen en nieuwe architectuur wantrouwen wekt. De verandering is het meest zichtbaar in de stationsomgeving. Vijftien jaar geleden was dit nog een morsig stadsdeel waar je ’s avonds niet voor je plezier doorliep om nog een late trein te halen. Vandaag word je er uitgenodigd naar de verlaagde, groene wandelboulevards langs de Samber.

De meest ingrijpende verandering is immaterieel: de komst van de UCharleroi in oktober 2023.

De meest ingrijpende verandering is echter immaterieel: de komst van de UCharleroi in oktober 2023. Voor het eerst in haar geschiedenis biedt de grootste stad van Wallonië universitair onderwijs aan, in een eerste fase voor 3.000 studenten. Hiermee hoopt men de sociografie van de stad te veranderen. Slechts 15,6% van de inwoners in Zuid-Henegouwen en Charleroi heeft een diploma hoger onderwijs. Stel je de voormalige textielstad Gent voor zonder de 85.000 studenten die na hun studies vaak de huizenmarkt opgaan als langer opgeleide goedverdieners.

Een deel van de oppositie waarschuwt voor de mogelijke sociale gevolgen van de omwenteling. Zal Charleroi een stad voor iedereen blijven? De renderings, de grafische simulaties, van het toekomstige Charleroi op de website van het Bureau Bouwmeester laten toch het beeld van een moderne, gentrificeerde stad zien? Komt hier geen dynamiek op gang waarbij uiteindelijk ook de stamboom-Carolo’s geen huis meer in eigen stad kunnen kopen? Zie, als afschrikwekkend voorbeeld: Gent.

Deze bezorgdheid lijkt me, zacht gezegd, zeer voorbarig. Ongepast zelfs. De noden van de Charleroi blijven enorm, en ze zijn veel groter dan ze in Gent ooit waren na de Tweede Wereldoorlog. Nog altijd doet de leegstand van winkels en woonhuizen in de kernstad pijn aan de ogen, vooral in de bovenstad. Een luide kanarie in de mijn: het Maison des 8 Heures is tijdens de weekdagen gesloten omdat er te weinig ‘passage’ is. En dan hebben we het nog niet over de gordel van veertien gemeenten rond de kernstad gehad, de voormalige industriebastions van le Pays Noir zoals Marchienne, Gilly en Marcinelle waar soms het gevoel heerst dat zij vergeten worden.

Het stadscentrum en de gemeenten hebben nieuwe investeerders broodnodig. Geen speculanten, maar werkende middenklasse.

Het stadscentrum en de gemeenten hebben nieuwe investeerders broodnodig. Nee, geen speculanten, maar werkende middenklasse die zelf in de stad komt wonen, huizen bouwt en renoveert, de handel nieuw leven in blaast, eventueel investeert in nieuwe studentenverblijven, en een gezonde sociale mix in de scholen versterkt. De stadsrenovatie van de voorbije tien jaar moet de middenklasse die zich van de stad had afgekeerd weer geloof geven. Het réveil van de voorbije jaren staat of valt hiermee. Charleroi verkeert in financieel zwaar weer, krijgt geen bankleningen meer, kan geen nieuwe hefbomen meer bekostigen. En nu de politieke wind in Wallonië en op federaal beleidsniveau tegen PS gekeerd is, vallen er geen genereuze cadeaus meer te verwachten. Charleroi staat er alleen voor. Niet de eerste keer in haar geschiedenis.

Samenleving & Politiek, Jaargang 32, 2025, nr. 1 (januari), pagina 10 tot 11

• Charleroi
• Gent
• gentrificatie