De donkere wintermaanden zijn zelden stimulerend voor het gemoed. De slechtnieuwsshow van de afgelopen maanden was dat al evenmin. De slabakkende Duitse economie, jobverlies in verschillende Europese industrietakken, ecologische rampen in het Zuiden en Oosten van onze Unie, onheilspellende berichten over handelsoorlogen, stijgende energieprijzen en een diepe polarisering van het politieke landschap. Er ligt heel wat werk op de plank.

LEVEN OP KREDIET

Wat de urgentie van dat werk vergroot, is de fundamenteel gewijzigde context op het geopolitieke toneel. Zelfs nog voor hij opnieuw de eed aflegt als president van de Verenigde Staten, vagen de verklaringen en plannen van Donald Trump en de rest van zijn MAGA-team alle pionnen van het schaakbord. Trump 2.0 gaat niet meer om the art of the deal, maar om my way or the highway. Getuige daarvan de absurde claims die Trump zelf legt op Groenland of kritieke infrastructuur als het Panamakanaal. Of de ongeziene manier waarop Trumpianen als Musk zich bemoeien met democratische processen in de Europese Unie. De analogie met andere autocraten als Xi Jinping en Vladimir Poetin is snel gemaakt.

Europa heeft te lang op krediet geleefd. In de veilige schaduw van de Verenigde Staten, met een sterke markt, een innovatieve economie én een periode van relatieve geopolitieke rust zijn we te lang blind geweest voor onze eigen kwetsbaarheden. Die tijd is voorbij. Nooit eerder was de kloof tussen de Verenigde Staten en Europa zo groot. Nooit eerder was het vooruitzicht dat de VS met Trump de Europese Unie de rug zou kunnen toekeren zo reël.

NEVER WASTE A GOOD CRISIS

Maar dat de focus vandaag verschuift van coöperatie naar confrontatie is voor de Europese Unie een ongelofelijke opportuniteit. Het beleid van Trump, Xi en Poetin verplicht Europa om steeds meer op eigen benen te gaan staan. Broodnodig, omdat veel van de uitdagingen waar we voor staan onlosmakelijk verbonden zijn met onze afhankelijkheid van derde landen.

Als we vandaag wegstappen van fossiele brandstoffen doen we dat ook in het belang van onze eigen strategische autonomie en onze economie.

Neem onze energiebevoorrading. Niet alleen voor onze gezinnen, maar ook voor Europese bedrijven een doorn in het oog en vandaag één van de belangrijkste knelpunten voor de competitiviteit van onze industrie. De prijzen in Europa zijn vandaag twee tot drie keer zo hoog als die in de Verenigde Staten. En hoewel we er in recordtempo in geslaagd zijn om onze afhankelijkheid van Russisch gas af te bouwen, moeten we ook eerlijk toegeven dat het weinig verschil maakt of we dat duur gas nu aankopen van Amerika of Qatar. In de huidige context zijn ook die alternatieven weinig aantrekkelijk. Als we vandaag wegstappen van fossiele brandstoffen doen we dat dus niet alleen in het belang van het klimaat, maar in de eerste plaats ook in het belang van onze eigen strategische autonomie en onze economie. Decarbonisering, economische veiligheid en competitiviteit gaan hand in hand.

HEILIGE HUISJES

Dat betekent ook dat we wat heilige huisjes zullen moeten loslaten. Eentje daarvan is veiligheid en defensie. De grootste bedreiging voor de veiligheid van de Europese Unie en haar lidstaten is niet Poetin of Trump, maar het gebrek aan een eigen veiligheidsarchitectuur en de uitbesteding ervan aan de Verenigde Staten.

De Europese Unie moet in de toekomst ook zonder Amerikaanse wapens, mankracht of veiligheidsgaranties de veiligheid op het Europese continent kunnen handhaven. Dat kan niet zonder bijkomende uitgaven in veiligheid en defensie. Al tijdens het eerste presidentschap van Trump waren er Europese lidstaten die die boodschap begrepen. Sinds 2016 zijn de gezamenlijke defensieuitgaven verdubbeld naar iets meer dan 2% en vandaag zijn er al lidstaten aan de oostelijke buitengrenzen van de Unie die een procentueel groter aandeel van hun begroting investeren in veiligheid en defensie dan de Verenigde Staten.

Investeren in defensie is altijd een moeilijke boodschap voor sociaaldemocraten, maar in de huidige context kunnen ook wij ons niet permitteren weg te kijken van dreigingen die er zijn.

Maar het louter verhogen van de nationale budgetten is onvoldoende. Op Europees niveau zal een bijkomend fonds de versterking van Europese productiecapaciteit voor wapens en moderne technologie moeten vergroten, terwijl de kosten kunnen worden gedrukt via een versterkte coördinatie en collectieve financiering van militair materiaal en kritieke infrastructuur, zoals telecommunicatie. Investeren in defensie is altijd een moeilijke boodschap voor sociaaldemocraten, maar in de huidige context kunnen ook wij ons niet permitteren weg te kijken van dreigingen die er zijn. Wat als Trump de militaire garanties voor Oekraïne en Europa wel degelijk opzegt en die move de imperialistische neigingen van Poetin net aanwakkert. We moeten onszelf durven afvragen wie we in dat worstcasescenario aan de knoppen van onze satellietinfrastructuur willen zien: de Europese Unie of Elon Musk?

TARIEFOORLOG VOORKOMEN

Meer dan ooit ligt de sleutel voor onze veiligheid, onze welvaart en onze toekomst in de samenwerking. Door gezamenlijk onze afhankelijkheden af te bouwen, versterken we onze strategische autonomie en beschermen we onze economie tegen de grillen van buitenaf. Tegelijk biedt het ons de opportuniteit om eindelijk een rol van betekenis te spelen op het geopolitieke toneel en een alternatief te bieden voor andere grootmachten.

Met zijn dreigementen is Trump vandaag de olifant in de porseleinkast. Het is onmogelijk om in te schatten of hij die dreigementen ook in realiteit zal omzetten. Als hij daadwerkelijk kiest voor strenge tarieven dreigt Europa twee keer in de klappen te delen. Direct door het effect op de Europese export naar de VS. Indirect doordat de sluiting van de Amerikaanse markt ervoor zou kunnen zorgen dat we – nog meer dan vandaag al – overspoeld worden door Chinese producten.

Europa heeft nood aan een verstandig arsenaal aan tegenmaatregelen om Trump te ontmoedigen de tarievenoorlog verder te laten escaleren.

Europa heeft een uitgekiende en verstandige strategie nodig die een antwoord biedt op Trumps dreigementen. Dat betekent: samenwerken waar het kan, maar vooral duidelijke grenzen trekken waar het moet. Europa heeft nood aan een verstandig arsenaal aan tegenmaatregelen om Trump te ontmoedigen de tarievenoorlog verder te laten escaleren. Daarvoor is eenheid op het Europese niveau nodig. Als Europese lidstaten zich uit elkaar laten spelen door Trump, dan zullen het uiteindelijk Europese bedrijven en gezinnen zijn die daar de prijs voor betalen.

GEOPOLITIEKE DEALMAKER

Wil de Europese Unie verdere economische chaos voorkomen, dan zal ze zich moeten ontpoppen tot een dealmaker. Daar waar andere spelers deuren sluiten, moeten wij ze geopend kunnen houden. Als Trump kiest voor strenge importtarieven en handelsoorlogen, zal Europa de moed moeten tonen om met de getroffen landen samen te werken om een verdere escalatie te voorkomen. Niet alleen met gelijkgezinde partners, bijvoorbeeld in Zuid-Amerika en de Indo-Pacifische regio, maar ook met China.

ls Trump kiest voor strenge importtarieven en handelsoorlogen, zal Europa de moed moeten tonen om met de getroffen landen samen te werken.

De manier waarop we de komende jaren ons internationaal handelsbeleid vormgeven, zal bepalend worden voor de mate waarin we op dat vlak successen kunnen boeken. Ook daar zullen Europese lidstaten over de eigen schaduw heen moeten leren stappen en moeten leren tegemoetkomen aan de verzuchtingen van ontwikkelingslanden en opkomende economieën. Een gelijkwaardig partnerschap met de Europese Unie moet voor landen in het Zuiden een geloofwaardig alternatief vormen voor het vaak brute en dwingende buitenlandbeleid van de VS, de diepe zakken van China of de militaire macht van Rusland.

De komende jaren worden een belangrijke test voor Europa. Als we die uitdagingen op een verstandige manier aanpakken, kan dat echter in ons eigen voordeel uitdraaien. Het kan een basis leggen voor de economie en de industrie van morgen, onze afhankelijkheid van derde landen voor kritieke infrastructuur, zoals veiligheid of energie, afbouwen en de positie van Europa op het geopolitieke toneel versterken. Wie ooit beweerde dat de Europese Unie op haar laatste benen liep, had het mis. Integendeel, onze toekomst is Europees. Dat is de comeback van Europa die we nodig hebben.

• column
• Europese Unie
• Donald Trump