Er zijn weinig mensen die iets positief kunnen zeggen over de particratie, het fenomeen waarbij het politiek systeem gedomineerd wordt door politieke partijen en dat we terugvinden in België en heel wat andere Europese landen. Dat is niet altijd terecht. Ik neem in deze column de ondankbare taak op om de particratie te verdedigen; al breng ik ook wel wat nuances aan.

LEVE DE PARTICRATIE

Ik breng drie argumenten naar voren: particratie zorgt voor efficiëntie, er is zelden sprake van dwang, en het is democratisch.

Particratie zorgt voor efficiëntie

Stel je voor dat 150 willekeurige mensen samenkomen in een zaal om een beslissing te nemen over een belangrijke maatschappelijke kwestie. Na uren luisteren naar elkaar en zorgvuldig afwegen van argumenten, komen ze tot een beslissing. Zo werken burgerpanels, die recent meer en meer gebruikt worden. Maar dit neemt veel tijd in beslag, en maar één thema per keer kan behandeld worden, terwijl de politiek met veel thema’s tegelijk wordt geconfronteerd die snelle beslissingen vragen. Dit blijkt ook uit de ervaringen van burgerbeweging Agora die het stemgedrag van haar vertegenwoordiger in het Brussels Parlement liet afhangen van voorafgaandelijke deliberatie met gewone burgers, maar die zich noodgedwongen op het overgrote deel van de stemmingen moest onthouden bij gebrek aan tijd voor diepgaande bespreking over alle thema’s.

Partijen duiden binnen de fractie specialisten aan die expertise kunnen opbouwen in hun specifiek beleidsdomein.

Partijen hebben dat probleem niet, ze weten wat ze willen. Standpunten worden voorbereid en violen intern gestemd, zodat de eigenlijke bespreking en stemming in het parlement vlot kan verlopen. Partijen duiden binnen de fractie specialisten aan die expertise kunnen opbouwen in hun specifiek beleidsdomein. Die werkverdeling zorgt ervoor dat niet iedereen alle dossiers moet opvolgen, maar soms gewoon de partijlijn kan volgen. Daarnaast is ook de kans groter dat moeilijke, maar noodzakelijke beslissingen gestemd geraken. Die moeilijke beslissingen kunnen worden meegenomen in een breed pakket aan maatregelen, zodat partijen de pijn kunnen verzachten met meer populaire maatregelen. De particratie zorgt er zo voor dat beslissingen genomen worden. De meerwaardebelasting, het rookverbod op terrassen, de pensioenhervorming, en nog heel wat andere maatregelen zijn maar mogelijk omdat partijen elkaar hierin vinden en er voor voor zorgen dat deze goedgekeurd worden. Dat laatste doen ze door alle parlementsleden van hun fractie op dezelfde manier te laten stemmen. Als de Kamer wetten wil stemmen, kan het zich geen 150 Jean-Marie Dedeckers permitteren die maar doen wat ze willen. Dat kwam ook duidelijk naar voren in de afhandeling van de Brexit in het Verenigd Koninkrijk. Balorige parlementsleden die zich niet gebonden voelden door consignes van hun partij stemden akkoord na akkoord weg. Het resultaat was een totale stilstand. Een beetje particratie was daar handig geweest.

Er is zelden sprake van dwang

Ten tweede is het niet zo dat parlementsleden gedwongen worden om op dezelfde manier als hun fractiegenoten te stemmen. Fractie-eenheid komt vaak spontaan tot stand. Parlementsleden die tot dezelfde partij behoren, stemmen dikwijls op dezelfde manier omdat ze nu eenmaal hetzelfde wereldbeeld delen. Je zal bijvoorbeeld niet veel moeite moeten doen om een Vooruit-parlementslid bijkomende investeringen in de sociale zekerheid te laten goedkeuren.

Parlementsleden van dezelfde partij stemmen dikwijls op dezelfde manier omdat ze nu eenmaal hetzelfde wereldbeeld delen.

Maar zelfs wanneer parlementsleden het oneens zijn, volgen ze vaak vrijwillig de partijlijn, omdat ze vinden dat als de partij eensgezindheid uitstraalt ze haar politieke slagkracht en electorale geloofwaardigheid vergroot. Bovendien hopen ze dat partijgenoten die het bij een volgende stemming oneens zijn met hun standpunt hen dan ook zullen volgen. Het is pas wanneer deze vrijwillige vormen van partijcohesie onvoldoende zijn dat er gedreigd kan worden met sancties, die bovendien zelden uitgevoerd worden.

Het is democratisch

Ten derde klopt het verwijt niet dat de particratie ondemocratisch zou zijn. Zonder partijen zouden kiezers alle verkiezingskandidaten één voor één moeten screenen om te weten wat hun standpunten zijn, om die dan vervolgens te vergelijken met de eigen standpunten, en om zo uiteindelijk een doordachte keuze te kunnen maken. Kiezers hebben echter vaak onvoldoende tijd, interesse of vaardigheden om dat doen. Partijen vereenvoudigen die keuze door via het partijlabel dat aan kandidaten kleeft signalen te geven aan kiezers. Je hoeft bijvoorbeeld niet uitgebreid kennis te maken met een kandidaat van Vlaams Belang om een goede veronderstelling te kunnen maken over diens standpunten inzake migratie. Onderzoek heeft aangetoond dat meer dan 85 % van de kiezers aangeeft dat de partij (en dus niet de kandidaat) de belangrijkste factor is om een keuze te maken bij verkiezingen.

Samen bracht bijna 94% van de N-VA-kiezers een stem uit voor partij en partijvoorzitter, wat hen een sterk democratisch mandaat geeft om de lakens uit te delen.

Om het nog wat concreter te maken, nemen we het resultaat van de Kamerverkiezingen in Antwerpen er even bij. Van alle N-VA-kiezers daar, bracht meer dan 69% een voorkeurstem uit voor partijvoorzitter Bart De Wever en nog eens meer dan 24% bracht een lijststem voor de partij uit. Samen bracht dus bijna 94% van de N-VA-kiezers een stem uit voor partij en partijvoorzitter, wat hen een sterk democratisch mandaat geeft om de lakens uit te delen. Partijlabels maken bovendien niet alleen duidelijk waar kandidaten voor staan, ze laten ook toe te voorspellen hoe die kandidaten zich zullen gedragen in het parlement: over welke thema’s ze vragen zullen stellen en hoe ze zullen stemmen over bepaalde beleidsvoorstellen. Dit veronderstelt dan wel dat de partij een oog in het zeil houdt en verzekert dat kandidaten doen waarvoor ze verkozen zijn. Parlementsleden autonoom (en tegen de partij in) laten handelen en stemmen, zoals door tegenstanders van de particratie soms wordt gesuggereerd, zou in dat opzicht niet democratisch zijn.

ENIGE NUANCE BIJ MIJN LOFZANG

De vraag rijst of we dan zomaar alles van de particratie goed moeten vinden, en of het ook niet een beetje minder mag zijn? Er zijn inderdaad een aantal uitwassen van de particratie waar men zich vragen kan bij stellen. En het is niet zo dat het politiek systeem veel slechter zal functioneren als deze uitwassen er niet zouden zijn. Zo kan men zich de vraag stellen of het per se nodig is dat nationale partijvoorzitters tot in de kleinste gemeenten in Vlaanderen (mee) bepalen met welke partij(en) hun eigen partij een coalitie vormt. En het zwijgakkoord in het Vlaams Parlement dat stelt dat parlementsleden van regeringspartijen geen voorstel van decreet mogen indienen zonder dat er op voorhand overeenstemming is tussen de regeringspartijen, lijkt een te verregaande muilkorving van de parlementsleden. Als er geen draagvlak is voor een bepaald voorstel, dan zal dat tijdens de parlementaire bespreking ook wel duidelijk worden.

Het is goed dat partijen structuur geven aan het politieke spel, maar de dominantie van partijen hoeft niet altijd zover te gaan als nu het geval is.

Mijn lofzang op de particratie verdient dus ook enige nuance. Het is goed dat partijen structuur geven aan het politieke spel, maar de dominantie van partijen hoeft niet altijd zover te gaan als nu het geval is.

• column
• particratie
• partijen
• Wetstraat