Sociale media laten hun invloed in verkiezingen op allerlei manieren gelden. Van buitenlandse electorale inmenging tot influencers die massaal stemmen verzamelen. Digitale platformen zijn niet meer weg te denken in tijden van verkiezingen. Maar wat betekent dit eigenlijk voor onze democratie? Een nuchtere blik op zowel de risico’s als de kansen die sociale media bieden voor het verkiezingsproces.

IMPACT OP VERKIEZINGEN, OOK IN EUROPA

De impact van sociale media op verkiezingen is niet langer te negeren. Wat ooit een instrument voor sociale connectie en entertainment was, blijkt nu een middel om stemgedrag te sturen, soms op onverwachte en verregaande manieren. Twee recente cases in Europa tonen hoe digitale platformen politieke processen ingrijpend kunnen beïnvloeden.

In Roemenië behaalde de radicaal-rechtse presidentskandidaat Călin Georgescu in november 2024 onverwacht 23% van de stemmen, niet door een sterke campagne, maar door een gecoördineerde sociale mediaoperatie. Op platformen als TikTok en Instagram werden duizenden accounts ingezet om hem te promoten. Uit analyses bleek acheraf dat deze online steun niet spontaan ontstond, maar het resultaat was van gerichte buitenlandse inmenging. Als gevolg hiervan werden deze verkiezingen ongeldig verklaard.

In Cyprus speelde in juni 2024 een compleet ander fenomeen. De 24-jarige influencer Fidias Panayiotou, bekend van YouTube-stunts en miljoenen volgers, sleepte zonder enige politieke ervaring 19,4% van de stemmen binnen en zetelt nu als onafhankelijke in het Europees Parlement. Wat hier speelde was de kracht van influencer marketing: een populaire online persoonlijkheid die zijn enorme achterban rechtstreeks weet om te zetten in stemmen.

In Roemenië en Cyprus stuurde de kracht van sociale media de verkiezingsresultaten.

Twee totaal verschillende gevallen – de ene gedreven door buitenlandse inmenging, de andere door sociale mediacharisma – maar met één gemeenschappelijke noemer: de kracht van sociale media om de verkiezingsresultaten te sturen. Tot voor kort dachten we bij dit soort beïnvloeding aan verkiezingsoverwinningen in verre landen zoals Brazilië (waar president Bolsonaro in 2018 via WhatsApp valse berichten over tegenstanders verspreidde), de VS (waar president Trump in 2016 via Cambridge Analytica kiezers met gerichte politieke advertenties bespeelde op Facebook en in 2024 de volledige steun kreeg van X-eigenaar Elon Musk), of de Filipijnen (waar dictator Marcos Jr. in 2022 via YouTube en TikTok de dictatuur van zijn vader herschreef en zijn imago opblonk). Maar nu gebeurt het ook in Europa, en de impact is heel duidelijk.

NIET DEMONISEREN

Binnen de academische wereld en het publieke debat woedt al langer een felle discussie over de rol van sociale media in verkiezingen. Die discussie verdeelt zich traditioneel in twee kampen: optimisten, die de democratische mogelijkheden van sociale media benadrukken, en pessimisten, die vooral de bedreigingen zien.

De laatste tijd lijkt de negatieve toon te overheersen, en dat is niet zonder reden. De talloze voorbeelden van desinformatie op sociale media, het risico op buitenlandse electorale inmenging en algoritmische vertekening (zoals op het platform X, waar conservatieve stemmen disproportioneel worden versterkt) zijn legitieme zorgen. Ook haatspraak en online bedreigingen tegen politici zijn reële problemen die de democratische veiligheid ondermijnen.

Sociale media hebben ook bewezen positieve effecten te hebben op democratische processen.

Toch betekent dat niet dat we sociale media moeten demoniseren. De impact van deze platforms is veel complexer dan een louter negatief verhaal. Sociale media hebben ook bewezen positieve effecten te hebben op democratische processen.

Ten eerste verhogen ze politieke betrokkenheid. Jongeren en moeilijk bereikbare doelgroepen, die traditioneel minder geïnteresseerd zijn in politiek, kunnen dankzij sociale media gemakkelijker informatie vinden, zich uitspreken en zelfs participeren in verkiezingen.

Daarnaast kunnen sociale media een cruciale rol spelen in landen waar persvrijheid beperkt is. In dergelijke contexten vervangen online platformen deels de rol van traditionele media en voorzien ze burgers van informatie die ze anders misschien niet zouden krijgen.

Tot slot zorgen sociale media voor een scherpere wisselwerking tussen uiteenlopende politieke standpunten. Een levendig politiek debat waarin ideeën botsen, draagt bij aan een sterke democratische cultuur. Zolang dit debat gebaseerd blijft op waarheidsgetrouwe informatie, kan het de democratische betrokkenheid en diversiteit aan perspectieven juist versterken.

GEEN PANIEK, WEL REALISME

De houding van onze samenleving ten opzichte van sociale media zou geen paniekreactie moeten zijn, maar eerder een realistische benadering van de complexiteit van het fenomeen. Een goed functionerende democratie draait om ‘georganiseerd meningsverschil’. Dat betekent niet dat sociale media een vrij speelveld moeten zijn zonder regels… Integendeel.

Gebruikers moeten debatteren vanuit waarden zoals respect, open-mindedness en tolerantie. **Maar ze kunnen zichzelf ook wapenen tegen ideologische manipulatie. Door kritisch om te gaan met bronnen, mediageletterdheid te bevorderen en een breed scala aan nieuwsbronnen te raadplegen, versterken burgers hun eigen weerbaarheid. Sociale media vergroten de toegang tot informatie, maar het is – deels – aan ons om te bepalen hoe we die informatie gebruiken.

Democratie vereist niet alleen regels en regulering, maar ook geïnformeerde en kritische burgers die zelf actief hun digitale omgeving navigeren.

Tegelijkertijd dragen platformen ook de verantwoordelijkheid om manipulatie te voorkomen, buitenlandse inmenging tegen te gaan en hun algoritmen transparant te maken. Zolang dat niet gebeurt, blijven sociale media een riskante factor in onze democratische processen. Maar als die balans wél wordt gevonden, kunnen sociale media krachtige democratische instrumenten zijn die we niet mogen onderschatten. **Democratie vereist niet alleen regels en regulering, maar ook geïnformeerde en kritische burgers die zelf actief hun digitale omgeving navigeren.

• column
• sociale media
• verkiezingen