Het heeft geen zin om de deuren van je hoofd gesloten te houden: het slechte nieuws giert als een koude wind toch langs kieren en spleten naar binnen. Trump in de VS, een ruk naar rechts in het Europese parlement, een kille federale regering, een Vlaamse regering zonder klimaatambitie, … Je zou voor minder de moed laten zakken.

De doorgaans bedachtzame historicus Jan Dumolyn liet er in een column in De Standaard geen twijfel over bestaan: ja, de jaren ‘30 zijn terug, met duidelijke elementen die wijzen op dat het fascisme springlevend en groeiend is. Denk aan autoritaire leiders die minderheden marginaliseren, tegenstanders uitschelden en intimideren, en garen spinnen bij het maatschappelijk klimaat van economische instabiliteit en angst voor verandering.

Hoe kan je in deze tijden hoopvol zijn? Dat is ook de vraag die vele mensen, samen met mij, bezigthoudt binnen het netwerk dat het Fair(er) Futures Festival ECOPOLIS organiseert. Twee jaar geleden kozen we als festivalthema ‘Hope is action’, om duidelijk te maken dat gewoon blijven zeggen dat hoop belangrijk is stilaan overkomt als een lege oproep. Het is net in de acties die we ondernemen, dat er hoop kan ontstaan. Daarom scherpten we het thema vorig jaar aan tot ‘Hoop needs action’. Enkel actie kan ons nog hoop verschaffen.

Gewoon blijven zeggen dat hoop belangrijk is, komt stilaan overals een lege oproep. Enkel actie kan ons nog hoop verschaffen.

De Amerikaanse schrijfster, Rebecca Solnit, omschreef het eerder haarscherp: “Hoop is niet een loterijbriefje waarmee je op de sofa gaat zitten om je gelukkig te voelen. Hoop is een bijl waarmee je in een noodgeval de deuren inslaat. Hoop moet je de deur uitduwen, omdat het alles zal vergen wat je hebt om de toekomst weg te leiden van eindeloze oorlog, van de vernietiging van de schatten van de aarde en het vermalen van de armen en marginalen... Hopen is jezelf overgeven aan de toekomst – en die toewijding aan de toekomst is wat het heden bewoonbaar maakt”.

Ook de bekende klimaatactivist, Bill McKibben, zoekt nu als Amerikaan onder Trumps bewind levend wat er nog van hoop overblijft. Hij verwijst naar de geschiedenis van Otpor, de Servische verzetsbeweging die finaal in staat was om de totalitaire leider Slobodan Milosevic te verdrijven. Eén van de leiders van deze beweging, Ivan Marcovic, vertelde, zo schrijft McKibben:

“Toen we begonnen, verkeerde de samenleving grotendeels in een staat van wanhoop en apathie. Daarom hadden we besloten om hoop te gebruiken als één van onze belangrijkste vormen van berichtgeving. Mensen zeiden: "Hoe kun je hoopvol zijn? Het lijkt erop dat het met de dag erger wordt." Maar het kon ons niet schelen hoe mensen reageerden op de boodschap van hoop, of dat ze met scepsis reageerden. Waar we ons op concentreerden, was of mensen behoefte hadden aan hoop – en dat deden ze. Ze wilden wanhopig hopen. Ze waren sceptisch omdat ze niet gekwetst of teleurgesteld wilden worden. Cynisme en apathie lagen aan de oppervlakte, maar daaronder was eigenlijk een gemeenschappelijk verlangen om in een normaal land te wonen. Daarom was één van onze slogans: "We willen dat Servië een normaal land is." Het was gek, want het was een beetje schandalig om te willen dat dingen normaal waren. Maar daarom is doorzettingsvermogen belangrijk.“

De ironie van de geschiedenis is dat er alweer reusachtig burgerprotest bezig is in Servië, tegen corruptie en voor een waarachtige democratie. Dag na dag bezetten studenten universiteiten, geven scholieren alternatieve lessen en gaan burgers massaal de straat op. En dat in veel moeilijkere omstandigheden dan wij ons kunnen voorstellen.

Dat betekent zonder meer dat wij niet de luxe hebben om de moed te laten zakken, we moeten vooral oefenen in het organiseren van het verzet. Dat benadrukt ook de Amerikaanse journalist, Vincent Bevins, in zijn boek If We Burn over protestbewegingen van de laatste decennia wereldwijd. Hij benadrukt het belang van menselijk contact, want grote veranderingen zijn vaak begonnen met kleine groepen die zich goed organiseerden. Die hadden sterke onderlinge banden opgebouwd, iets dat je niet doet via louter digitale contacten. En zo stonden ze paraat om adequaat in actie te komen als het erop aan kwam.

We moeten meer investeren in politiserende gemeenschapsvorming, fysieke samenkomsten om te bespreken hoe we ons best organiseren.

We moeten dus meer investeren in politiserende gemeenschapsvorming, fysieke samenkomsten om te bespreken wat er op het spel staat en hoe we ons best organiseren. Dus trek de straat op, ga naar publieke events, en neem deel aan kleine en grote acties. Over dat laatste gesproken: noteer alvast 5 oktober in je agenda, dan is er opnieuw een grote klimaatmars in Brussel.

Het zijn deze, en nog veel nu nog niet voorziene, collectieve momenten van actief verzet die ervoor kunnen zorgen dat de jaren ’30 van deze eeuw veel hoopvoller kunnen zijn dan die van de vorige eeuw. En elke actie telt, ook die van jou.

• column
• verzet
• hoop