In een opiniestuk in De Morgen sprak minister van Media en Brussel, Cieltje Van Achter, zich vorige week uit tegen een algemeen verbod op sociale media voor jongeren tot 16 jaar. Een mooi voorbeeld van een politieke stem die het debat niet verengt tot zwart-witdenken, maar nuance, realiteitszin en wetenschappelijke onderbouwing centraal stelt. Terwijl sommige landen, zoals Australië, resoluut kiezen voor een verbod, kiest Van Achter voor regelgeving, gedeelde verantwoordelijkheid en mediawijsheid als structurele aanpak. En terecht.

Dat jongeren op sociale media met schadelijke content in aanraking komen, staat buiten kijf.

Want dat jongeren op sociale media met schadelijke content in aanraking komen, staat buiten kijf. Problematische idealen, zelfdestructieve trends, toxische rolmodellen en extremistische boodschappen circuleren in een algoritmisch gestuurde stroom waar jongeren moeilijk tegen opgewassen zijn. De razend populaire Netflix-serie Adolescence, momenteel gespreksonderwerp in menig onderwijskringen, laat op indringende wijze zien hoe jongeren verstrikt raken in een digitaal web vol prestatiedruk, haatspraak en identiteitsverwarring. De impact van deze reeks is zo groot dat zowel het landen als het Verenigd Koninkrijk en Nederland beslist hebben om de serie op te nemen in educatieve lespaketten in het onderwijs.

Die digitale realiteit werd recent scherp blootgelegd door onze openbare omroep. Een onderzoek van VRTNWS toonde namelijk aan dat jongeren op TikTok en Instagram binnen het uur geconfronteerd worden met video’s die eetstoornissen als anorexia promoten. En in een ander recent onderzoek van diezelfde omroep bleek hoe jongeren via platformen als Discord of Telegram met slechts enkele klikken in extremistische chatgroepen terechtkomen. Of het nu gaat om pro-anorexia video’s of ideologische indoctrinatie via memes: algoritmes versterken de spiraal. Jongeren die al kwetsbaar zijn, worden sneller meegezogen.

Sociale media zijn niet 'op zich' schadelijk, maar kunnen schadelijk zijn 'onder bepaalde omstandigheden', voor bepaalde jongeren, bij bepaald gebruik.

Precies daarom is het belangrijk om deze problematiek met kennis van zaken te benaderen. Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat de impact van sociale media zelden uniform is. De overgrote meerderheid van studies wijst op zogenaamde conditionele effecten: sociale media zijn niet op zich schadelijk, maar kunnen schadelijk zijn onder bepaalde omstandigheden, voor bepaalde jongeren, bij bepaald gebruik. Jongeren die op een bewuste en gezonde manier leren navigeren in hun online leefwereld – van hoe ze zichzelf presenteren tot hoe ze omgaan met emoties, sociale druk en digitale grenzen – ervaren doorgaans geen negatieve effecten.

Meer nog: er is toenemend bewijs voor de positieve rol die sociale media kunnen spelen in het leven van jongeren. Denk aan de mogelijkheid om vriendschappen te onderhouden, steun te vinden bij lotgenoten, zichzelf te uiten, zich te informeren, of deel uit te maken van een gemeenschap waarin ze zich wél gehoord of gezien voelen. Dit geldt in het bijzonder voor jongeren uit kwetsbare of minderheidsgroepen, die via digitale netwerken vaak toegang vinden tot erkenning, inspiratie en collectieve veerkracht. Dat alles verdwijnt uit beeld als we sociale media louter als (alleen maar) toxisch of bedreigend framen. Het risico daarvan is dat we niet alleen het probleem oversimplificeren, maar ook het potentieel uitwissen.

Het zijn net jongeren uit kwetsbare of minderheidsgroepen die we het hardst raken met een verbod.

Het zijn net díe jongeren die we het hardst raken met een verbod. Want een verbod blokkeert niet alleen de toegang tot schadelijke content, maar ook tot steun, zelfexpressie, herkenning en sociaal kapitaal, elementen waarvan net is aangetoond dat ze positief kunnen bijdragen aan het welzijn van jongeren. Bovendien riskeert een verbod het gesprek te onderdrukken: jongeren zullen hun online leven verbergen, ouders verliezen het zicht op wat er écht speelt, en platformen hebben plots geen prikkel meer om jeugdvriendelijk te denken.

Hoe dan ook zullen jongeren bij een verbod blijven teruggrijpen naar sociale media, desnoods via omwegen, geheime accounts of VPN’s. In plaats van samen te zoeken naar manieren om risico’s te beperken, creëren we dan een klimaat van wantrouwen en stilzwijgen. Dat maakt jongeren niet veiliger, het maakt hen onzichtbaarder. En wat onzichtbaar is, kunnen we niet meer begeleiden of beschermen.

Minister Van Achter kiest daarom terecht voor een begeleidende aanpak. Die vereist meer dan goede intenties: het betekent investeren in mediawijsheid als kerncompetentie in onderwijs en opvoeding, het strenger controleren van platformverantwoordelijkheid, en het erkennen dat jongeren volwaardige actoren zijn in dit debat. Zij verdienen geen symboolpolitiek, maar beleid dat vertrekt vanuit hun leefwereld. Geen verbod, maar begeleiding.

• column
• sociale media
• jongeren
• smart phone