We maken turbulente tijden mee waarin regeringen van rijke landen hun budgetten herschikken: meer geld voor bewapening, minder geld voor internationale samenwerking én voor klimaatactie, mede omdat de president van de VS een klimaatontkenner is. Mijn boek Kan Congo de wereld redden? plaatst die keuzes in een breder kader.

Het boek onderzoekt wat het Centraal-Afrikaanse regenwoud voor de wereld doet. Dat is niet weinig. Het is intussen de eerste long van de wereld: het neemt elk jaar 1,1 miljard ton CO2 uit de atmosfeer op. Dat is beduidend meer dan het Amazonewoud dat nochtans groter is, maar al aan het kapseizen is. Tegen 2035 zal het Amazone niks meer opnemen en zal alleen het Congolese regenwoud nog koolstof absorberen.

Tevens is het Congolese woud ’s werelds tweede grootste waterpomp die jaarlijks 2,2 miljard m3 water oppompt en zo de zwevende rivieren genereert die de hele omgeving van neerslag voorzien. Datzelfde woud is ook het tweede grootste koelsysteem ter wereld. Het speelt dus een cruciale rol in het klimaat en de weerspatronen van Afrika, maar is tevens van mondiaal belang.

Het Congolese woud speelt een cruciale rol in het klimaat en de weerspatronen van Afrika, maar is tevens van mondiaal belang.

Maar dit woud staat onder grote druk. Ik heb vooral de Democratische Republiek Congo bestudeerd waar meer dan 60% van het woud zich bevindt. De Congolese bevolking lééft van het woud: ze haalt er haar energie (houtskool) en voedsel uit door vruchtbare landbouwgrond te scheppen door woud af te branden. Met tien of twintig miljoen Congolezen kon het woud zich van die aanpak herstellen, met nu 100 miljoen en tegen 2050 zelfs 200 miljoen, komen ze neer op ontbossing. Naar schatting een half tot één procent van het woud verdwijnt jaarlijks. Als we zo voortdoen blijft er tegen het einde van de eeuw niet veel meer van over.

WAT DOEN WE NU?

In het boek onderzoek ik wat er momenteel gebeurt om die kaalslag af te remmen. Als we alle geldstromen samen tellen – middelen voor het beheer van natuurparken, programma’s van woudbescherming, de vrijwillige koolstofmarkten, projecten voor herbebossing – en zeer ruim rekenen, ging er de voorbij jaren minder dan 200 miljoen euro per jaar naar de DRC voor de bescherming van het woud. Dat is minder dan twee euro per Congolees. Volstaat dit om een van de armste volkeren ter wereld te vragen om niet te doen wat de meeste volkeren al lang gedaan hebben: hun natuurlijke bossen kappen?

Die inspanningen voldoen niet maar ze zijn wel leerzaam. Ze leren ons dat het woud niet blijft bestaan als de mensen geen ander soort werk en een beter toekomstperspectief verwerven. Dat blijkt uit de “Belgische” herbebossingsprojecten die Colruyt en Faja Lobi er hebben opgestart. Colruyt had dit eerst niet zo begrepen maar intussen zorgen ook zij voor meer permanente tewerkstelling.

Grote programma’s van CAFI en de Wereldbank zetten onder meer in op het aanplanten van wouden met snel groeiende bomen die na zeven jaar houtskool opleveren, om zo de druk op het woud te verminderen. Die grote programma’s zouden zeker efficiënter kunnen.

In Congo is de “klimaatrepressie” van Trump nu al voelbaar.

De koolstofmarkten hebben nog maar enkele miljoenen euro’s naar Congo gebracht – het grootste project is wellicht gebouwd op foute aannames. Die vrijwillige koolstofmarkt werkt niet goed omdat er geen vertrouwen is dat herbebossing of vermeden ontbossing reëel en blijvend is.

De afspraken die op de klimaattop van vorig jaar in Bakoe zijn gemaakt, kunnen daar misschien verandering in brengen. Een krachtig klimaatbeleid is daarbij de beste wind in de zeilen. Momenteel lijken we de andere kant uit te gaan. In Congo is de “klimaatrepressie” van Trump nu al voelbaar: Mastercard dat Faja Lobi sterk steunde trekt zich terug, Faja Lobi moest al 700 mensen ontslaan.

WAT TE DOEN?

Wat zegt mijn boek over de relatie tussen Afrika en Europa? De mensheid staat voor een keuze: redden we de eerste long van de wereld of laten we alles op zijn beloop? Als we voor het eerste kiezen veronderstelt dit diepgaande samenwerking op langere termijn die zich best situeert in een bredere samenwerking tussen Europa en Afrika.

Waarom zouden we dat doen? Het basisargument is dat het regenwoud een globaal publiek goed is waar de mensheid samen moet voor zorgen. Dat gaat lijnrecht in tegen de oorlogsmentaliteit die tegenwoordig opgang maakt. Voor Europa geldt bijkomend dat Afrika ons buurcontinent is, en dat we er belang bij hebben dat het daar goed/beter gaat, als we migratie willen beheersen.

Je kan overigens ook naar de cijfers kijken.

Het Congolese woud neemt elk jaar 1,1 miljard ton CO2 op uit de lucht. Hoeveel is die inspanning waard? Dat hangt af van de prijs die je per ton CO2-absorptie wil betalen. Tegenwoordig wordt op de Europese emissiemarkt 70 euro betaald om een ton CO2 te mogen uitstoten. Aan die prijs is de mondiale dienst van het woud 77 miljard euro waard. Dat plaatst de 4 miljard euro per jaar die de Congolese regering vraagt in een ander perspectief. Of kijk naar mijn thuisstad Gent, waar ArcelorMittal elk jaar 9 miljoen ton CO2 uitstoot, en we ons het hoofd breken over hoe we dat kunnen reduceren. En of de vereiste miljardeninvestering in Gent zal gebeuren, of elders, met dan het risico dat een deel van de tewerkstelling verloren gaat.

Ik pleit voor meer internationale samenwerking, en meer samenwerking tussen Afrika en Europa in het bijzonder.

Ik pleit dus voor meer internationale samenwerking, en meer samenwerking tussen Afrika en Europa in het bijzonder. Ik zie dit niet als ontwikkelingssamenwerking van rijke landen die armere landen helpen maar als samenwerking aan een gedeeld belang.

Die klassieke ontwikkelingssamenwerking zal mondiaal in 2025 met een nooit geziene 25% afnemen. Koen Doens, de directeur-generaal van het DG International Partnerships bij de EU (de opvolger van DG ontwikkelingssamenwerking), verwacht niet dat die nog zal groeien. Hij wil die kleinere sommen van ontwikkelingssamenwerking gebruiken als hefboom om private en andere investeringen naar ontwikkelingslanden te brengen om daar jobs en inkomen te scheppen. Broodnodig want er melden zich elk jaar 25 miljoen jonge Afrikanen op de arbeidsmarkt. Dat is de kern van de Global Gateway, het Europese investeringsprogramma voor het Globale Zuiden. (Doens wil een “groene” industrialisering van Afrika afstemmen op de vergroende consumptie van de EU. Dat kan voor hem ook betekenen dat bijvoorbeeld de reductie van ijzererts met groene waterstof in Mauretanië gebeurt, dat met zijn grote hoeveelheden zon en wind heel goedkoop groene waterstof kan maken. Daardoor zou de eerste stap in groene staalproductie verhuizen van Europa naar Afrika.)

Die Global Gateway gaat uit van investeringen die vrij snel enig financieel rendement hebben. Maar er blijven noden die niet snel een financiële return opleveren zoals gezondheidszorg en onderwijs. Ook internationale klimaatfinanciering zoals het overeind houden van ’s werelds regenwouden, hoort daarbij. De beste manier om Centraal-Afrikaanse woud te beschermen, is een ecologisch ontwikkelingsspoor tot stand te brengen dat jobs en welvaart schept voor de miljoenen jonge Afrikanen, en tegelijk een groot deel van het woud overeind houdt.

Als Afrika onleefbaar wordt, zal de migratiedruk alleen maar toenemen.

Dat soort fondsen moet dus op peil blijven, en zelfs toenemen. Als we daarin investeren, wat doen we dan eigenlijk? We werken samen aan een globaal publiek goed dat ons aller klimaat stabiliseert. We werken samen aan een gedeeld belang. Tegelijk is het migratiebeleid want als Afrika onleefbaar wordt, kan de migratiedruk alleen maar toenemen. Het is ook … veiligheidsbeleid. Dat erkenden de meeste leden van de regering-De Wever al toen ze de nationale veiligheidsstrategie van Vivaldi goedkeurden. Daarin geldt klimaatverandering als bedreiging van onze veiligheid. En dus kunnen we uit die 5% van hun inkomen die NAVO-lidstaten moeten vrijmaken voor veiligheid ook middelen voegen om het regenwoud te redden. Het kan een manier zijn om aan ‘daddy’ Trump duidelijk te maken dat wij geen klimaatontkenners zijn en voluit blijven inzetten op internationale samenwerking.

Deze bijdrage verscheen in de Zomerreeks 2025: Make Europe Great Again van Samenleving & Politiek.

• mega2025
• EU
• Afrika
• Congo