We werden maandagochtend wakker met een begrotingsakkoord dat vooral de sterkste schouders spaart en een COP-akkoord dat vooral de fossiele belangen spaart.

Was zondag de insteek van deze column nog een constructieve "psst, regering, kijk eens naar de mogelijkheden van de 13 miljard aan federale fossiele subsidies waarvan toch al afgesproken was dat ze moeten worden uitgefaseerd" - op maandag bleek het een stuk te worden over hoe deze budgettaire massa opnieuw quasi werd gevrijwaard. Quasi: door de accijnsverschuivingen van elektriciteit naar gas zou het totaal mogelijks met enkele procenten dalen. Onvoldoende om van een tax-shift te spreken (wat ook niemand doet, gelukkig), onvoldoende om de kloof te dichten die warmtepompen economisch oninteressant houdt (wat iedereen doet wiens gasketel het nu begeeft, helaas).

EVERYTHING IS FALLING APART

De reacties op het COP-akkoord van Belém lezen existentiëler. Kumi Naidoo van het Fossil Fuel Treaty Initiative verwoorde het als "It's painfully clear this COP fell short of what science, justice, and human decency demand": geen helder, eerlijk, gefinancierd plan om fossiele brandstoffen uit te faseren, maar opnieuw een vorm van creatieve ontwijking, een dans rondom de waarheid terwijl de wereld brandt en overstroomt.

"Everything is coming together while everything is falling apart", tekende Rebecca Solnit elf jaar voordien op uit de mond van Jamie Henn van 350.org. Ergens eind 2014, ten tijde van de inzinkende wetenschappelijke inzichten uit het Fifth Assessment rapport van het IPCC, de Climate March met 400.000 deelnemers in New York, en de lauwe COP in Lima. De zin werd de titel van het stuk waarin ze vertwijfeld de hoop neerschreef dat enkele potentiële kiemen die het jaar nadien, op de top in Parijs in 2015, misschien verder zouden kunnen ontluiken.

We zijn voorbij veilige grenzen; we incasseren leed en verlies dat we nooit meer volledig kunnen herstellen.

Het vergt een vermoeiende spreidstand dat een uit elkaar vallende samenleving en een elkaar vindende samenleving geen tegengestelden zijn, maar gelijktijdige waarheden. Meer dan een persoonlijke balansoefening tegen de nieuwe golf machteloosheid die nu wellicht wereldwijd over miljoenen mensen heen spoelt, is een been in elk van beide zinsdelen als een voorwaarde gaan aanvoelen voor elke geloofwaardige positie op de koers van de wereld voor pakweg de komende decennia. Falling apart is een realiteit. We zijn voorbij veilige grenzen; we incasseren leed en verlies dat we nooit meer volledig kunnen herstellen. Optimisme zonder rouw klinkt voor iedereen die bekend is met één van de permacrisissen toch vooral hol.

EVERYTHING IS COMING TOGETHER

Maar coming together is even reëel. Hoe verleidelijk ook de eenvoud van de wanhoop, afgewend van het (geo)politieke toneel valt je blik gemakkelijker op al die mensen, organisaties en allianties die vooruitgang en succes boeken. In steden over de hele wereld, binnen bedrijven in alle sectoren, tussen ongewone bondgenoten van gezondheidswerkers, vakbonden, activisten, ondernemers, landbouwers, technici, financiers, worden de contouren van een eerlijkere, post-fossiele economie en maatschappij besproken, uitgeprobeerd en vormgegeven. Alsook de goesting om ze te vervoegen.

Overal ter wereld worden de contouren van een eerlijkere, post-fossiele economie en maatschappij besproken, uitgeprobeerd en vormgegeven.

Nog uit mijn notities over die fossiele brandstofsubsidies: in 2023 zetten de (onpopulaire) blokkades van de A12 door klimaatactiegroepen in Den Haag de vraag op de Nederlandse publieke agenda hoe het eigenlijk kan dat vandaag nog steeds miljarden worden begroot voor fossiele brandstofondersteuning, terwijl de noodzaak om ze net volledig uit ons systeem te krijgen zo helder is. Eenmaal op die agenda, bleek 70% van de bevolking mee met de eis om hun afschaffing. Het Centraal Planbureau en Planbureau voor de Leefomgeving kregen de opdracht tot inventarisatie en analyse. Twee jaar aan nota's en papers later werd vorige maand het Uitfaseerplan aangenomen: een concrete tijdslijn voor geleidelijke afbouw en omvorming.

Beter voorbereid dan vele andere landen neemt Nederland nu - samen met Colombia - het voortouw in een nieuw multilateraal initiatief dat de voorzet wil vormen voor de roadmap voor de uitfasering van fossiel brandstoffen op de COP in Ankara volgend jaar. Terwijl ik dit schrijf, denk ik aan de verguisde A12-blokkeerders.

In 2015, een jaar na haar stuk met die titel die aan de ribben bleef plakken en de tekst die werd overgenomen tot in Le Monde Diplomatique, werd Solnits hoopvolle noot werkelijkheid. De COP in Parijs werd een scharniertop, met een akkoord waarvan de reikwijdte groter bleek dan zelfs na afloop werd vermoed. De actie sindsdien kwam niet snel, was niet coherent, maar was niet niets. De range van plausibele scenario's in graden opwarming tegen 2100 versmalde gevoelig.

Het blijft de moeilijkste positie om in te nemen: de erkenning dat we veel te traag bewegen, en dat tegelijk zoveel in beweging ís.

Ook vandaag, de ontgoocheling vers, de smaak bitter en de impact schadelijk tastbaar, blijft het de moeilijkste positie om in te nemen: de erkenning dat vanalles misgaat en dat vanalles onvoorspelbaar goede richtingen op verschuift. Dat we veel te traag bewegen, en dat tegelijk zoveel in beweging ís.

Dat het uitmaakt om toekomstvisie en rechtvaardigheid te blijven agenderen, ook met weinig populaire tactieken. Hoe in de geschiedenis van sociale verandering, zij die marginaal en machteloos werden beschouwd - burgerorganisaties, vakbewegingen, ngo's, activisten - de cruciale aanjagers bleken. Ik hoop~~denk~~weet dat iedereen die dezer dagen staakte, daar een vleug van heeft gevoeld.

• column
• klimaat
• COP