Sinds het Witte Huis zelf AI-memes post van de president als paus of superman, kan de Trumpshow nog moeilijk verrassen. Vandaar allicht het gelaten onthaal van het letterverbod dat de Amerikaanse minister Rubio vorige week uitvaardigde. Diplomaten moeten vanaf nu Times New Roman voor hun correspondentie gebruiken omdat het traditioneler oogt dan Calibri, hoewel je in dat lettertype meer talen kan opnemen, het beter leest op schermen en ook leesbaarder is bijvoorbeeld voor dyslectici. Die letter zou te inclusief zijn, te 'woke', klinkt het. De officiële beleidstaal komt vormelijk zo in een ideologisch keurslijf te zitten en dat geeft het standaardlettertype Times New Roman vanaf nu een heel nieuwe connotatie mee.

Daarmee verkeert het trumpisme historisch in opmerkelijk gezelschap. Het naziregime promootte de Gotische Fraktur, die zou typisch Duits zijn. Toen bleek hoe onpraktisch dit lettertype in de veroverde gebieden was, werd het vervangen door de Romeinse Antiqua. Daarna verwierpen de nazi's de Fraktur als 'Jüdische Schrift'. Ook de Duitse protestanten hielden lang vast aan Fraktur, omdat het een cultureel-politieke identiteit etaleerde tegenover de Latijnse typografie van de Katholieke kerk. Zo werden lettertypetwisten een front in religieuze cultuuroorlogen: met paus Sixtus V kwam er de Typographia Vaticana, een kerkelijke drukkerij die uitsluitend de Romeinse antiqua gebruikte. Ook de Zonnekoning, Lodewijk XIV, wou een exclusief koninklijk lettertype: de Romain du Roi. Is het wachten tot Trump zijn eigen gouden letter wil?

Schreefloze letters ambieerden neutraliteit, universaliteit en technische geschiktheid: ze moesten functioneren over talen, schermen en contexten heen.

Dat Calibri geviseerd wordt, is geen toeval. Als schreefloos lettertype, zonder die kleine dwarsstreepjes aan het eind van iedere letterpoot, staat het in een modernistische traditie die sinds het begin van de 20^ste eeuw typografie wilde ontdoen van nationale, religieuze of historische ballast. Schreefloze letters ambieerden neutraliteit, universaliteit en technische geschiktheid: ze moesten functioneren over talen, schermen en contexten heen. Precies daarom werden ze ook dragers van een inclusieve belofte: iedereen moest ze kunnen lezen, ongeacht achtergrond of beperking. Calibri belichaamt hierdoor een alledaags, gedeeld idee van vrijheid, en het is die banaliteit van vrijheid die autoritaire projecten slecht verdragen.

Lettertypes zouden als dagelijks gebruiksvoorwerp onzichtbaar moeten zijn, zodat ze niet afleiden van de inhoud die ze overbrengen. Wie ideologische controle over lettertypes nastreeft, zit met een autoritair verlangen dat finaal macht over de tekstinhoud wil. Dat merken we helaas ook steeds meer aan de andere kant van de oceaan: volgens PEN America, de non-profitorganisatie die opkomt voor vrije meningsuiting, zijn er in de Verenigde Staten door de 'book bans' al duizenden titels uit schoolbibliotheken verwijderd. Gaan ze ginder binnenkort ook de Arabische cijfers verbieden? Deze controledrang mag triviaal lijken, ze legt wel een angst voor vrijheid bloot, voor de vrijheid van anderen maar ook die van zichzelf. En dat in een regio die het vrije Westen wil zijn. Dat imago van the free world is weliswaar relatief: vrijheid is er steeds een privilege van enkelen geweest, wetende dat zwarten tot in de jaren 1960 gelyncht werden en dat de discriminatie van migranten vandaag herleeft. Het letterverbod lijkt misschien ook triviaal, omdat de lijst aan intoleranties intussen al zoveel langer is: arrestaties en repressie van vreedzame protesten die het First Amendment-recht schenden, een censuur- en verbodsbeleid in federale instellingen via de Interior Department-memo waardoor bijvoorbeeld Amerikaanse nationale parkwinkels merchandise moeten verwijderen dat wordt gezien als promotie van diversiteit, gelijkheid en inclusie (DEI). Lijsten van woorden met een progressieve bijklank - zoals 'antiracistisch' of 'gelijkwaardigheid' - die als ongewenst werden bestempeld in officiële communicatie. Verwijten en juridische acties tegen universiteiten en 'de mainstream media' die 'een vijand van het volk' zou zijn, enzovoort.

Democratie manifesteert zich niet alleen in instellingen maar ook in dagelijkse symbolen.

Als vrijheid een kernwaarde van democratie is, zijn verdwijnende letters dan een zoveelste voorteken van het verval ervan in de Verenigde Staten? Democratie manifesteert zich niet alleen in instellingen maar ook in dagelijkse symbolen. Daarom is een letterverbod nooit louter esthetisch: tussen de regels door lezen we er cultuurpolitiek mechanisme in dat ons vertelt over hoe macht met vrijheid omgaat. De socioloog Max Weber betwijfelde in zijn Wirtschaft und Gesellschaft (1921) al of vrijheid en democratie wel kunnen floreren in een systeem waar grote vermogens de politieke agenda domineren. De beperkte maar hoopvolle bloei ervan in de Verenigde Staten wordt vandaag afgeknepen door rechtse politici die, als handlangers van de markt, retorisch échte vrijheid en democratie beloven en vervolgens via democratische weg aan de macht komen. Dat is weliswaar geen nieuw inzicht. Opmerkelijk is wel dat het de marktmacht is die ons vandaag de weg van het absolutisme induwt, hoewel marktwerking doorgaans aanstuurt op zoveel mogelijk (materiële en commerciële) diversiteit en vrijheid om maximaal te kunnen renderen. Mede daarom profileerde het Westen zich sinds de Koude Oorlog als de vrije wereld te midden van allerhande dictaturen.

Politiek hanteerde het daarvoor tot voor kort de strategie van de repressieve tolerantie: vrijwel alle meningen en standpunten werden als even tolerant toegestaan, maar kritische of emanciperende stemmen geraakten overstemd door een overdaad aan dominante of onderdrukkende ideeën en door de doorgaans alles behalve bevrijdende waarden van entertainment en reclame. Met de komst van Trump lijkt die tijd voorbij: repressie is nu een populair politiek wapen, als nieuwe shocktherapie om voortdurend onrust te kunnen stoken en zo de aandacht weg te kapen. Ook Europa deelt in de klappen. Onlangs klaagde Trump de BBC aan met een schadeclaim van vele miljarden, opnieuw een manier om kritische berichtgeving te ontmoedigen. De ironie? Niet veel later noemde de Amerikaanse president Europa een verzwakkende beschaving die de verkeerde richting zou uitgaan vanwege de onderdrukking van de oppositie en censuur op de vrije meningsuiting. Nochtans is hun geliefde Times New Roman een product van die Europese beschaving. Het was een Britse krant die het lettertype in de jaren 1930 ontwikkelde.

• VS
• Trump
• democratie
• woke