VOORUIT: GISTEREN

Het uitgebreide historisch onderzoek, dat in nauwe samenwerking met de Universiteit Gent en het Amsab-ISG werd verricht, leert ons veel over de opkomst, de bloei en de terugval van de Gentse coöperatie. Het is bekend dat het toenmalig Socio-cultureel Centrum Vooruit bij de doorstart in 1982 voor flink wat stampei zorgde door zich los te scheuren van de Gemeenschappelijke Actie en als autonoom en ongebonden cultuurhuis een nieuw leven te beginnen. Die onafhankelijke positie ambieert Vooruit nog altijd. Dat heeft ons niet belet om naar aanleiding van het eeuwfeest met grote nieuwsgierigheid in ons eigen verleden te duiken en om ook de cruciale rol van de toenmalige oprichter en exploitant (terug) aan het licht te brengen. Daarmee wordt meteen ook een belangrijk stuk sociale geschiedenis ontsloten en dat is zonder twijfel een grote verdienste van de historici en de wetenschappelijke vorsers die zo hard aan dit project hebben gewerkt. Het lijkt me niet zinvol dat ik zelf in dit artikel dieper op dat verleden inga. Ik verwijs naar het boek Vooruit Gent 1913-2013 van Liesbet Nys en de tentoonstelling in het Gentse stadsmuseum STAM. Bekijk ook zeker de prachtige postkaarten van onze beginjaren in het portfolio (pp. 9-16) van dit nummer.

De naam ‘Kunstencentrum Vooruit’, die we officieel voeren sinds Vooruit in 1993 een erkenning kreeg binnen het toenmalig Vlaams Podiumkunstendecreet, geeft een enigszins vertekend beeld van waar Vooruit voor staat. De decretale opdracht van een kunstencentrum bestaat er - kort door de bocht - in om nieuwe en jonge kunstenaars te ondersteunen in hun prille ontwikkeling. Daarvoor heb je eigenlijk niet zo buitengewoon veel infrastructuur nodig. Anders dan veel andere kunstencentra beschikt Vooruit echter over een monumentaal gebouw dat enorme mogelijkheden in zich draagt, maar ook een ander soort exploitatie oplegt. Als je vijf podia hebt, repetitiestudio’s en een enorme horeca-infrastructuur, moet je automatisch op zoek naar een bredere invulling en moet je rekening houden met heel andere verwachtingen van de buitenwereld ten aanzien van de werking.

Dat alles heeft voor gevolg dat Vooruit veel meer is dan alleen maar een Kunstencentrum. Het is ook en nog altijd een Socio-cultureel Centrum dat zeer breed en diep geworteld is in het brede formele en informele verenigingsleven. Veel organisaties met de meest diverse maatschappelijke doelstellingen beschouwen Vooruit als een soort thuishaven en werken intens en structureel met ons samen. En daarnaast is Vooruit ook een bedrijf dat zalen verhuurt, een café (en binnenkort een groot zomerterras) exploiteert en sinds kort ook medeaandeelhouder is van een eigen spin-off, de NV Two Rivers.

Het is niet altijd makkelijk om een klare lijn te vinden binnen dit kluwen aan activiteiten. De zoektocht naar de eigen identiteit is een constante in het verhaal van de voorbije 30 jaar. In de beginjaren was Vooruit vooral een Socio-cultureel Centrum, in de jaren 1990 vooral een Kunstencentrum, vanaf 2003 stond het maatschappelijk engagement weer veel meer centraal. En al die tijd, soms expliciet en soms quasi verborgen, was Vooruit een bedrijf dat de eigen inkomsten hard nodig had om te kunnen overleven.

VOORUIT: VANDAAG

Onlangs ondernam onze staf nog eens een poging om onszelf te definiëren. Die oefening resulteerde in de formulering van een mission statement waarin veel van die diverse elementen terug te vinden zijn:

‘Vooruit is als kunstencentrum en internationaal artistiek platform ook een maatschappelijke actor met engagement in een uitdagende stedelijke en mondiale context. Vooruit gaat anno 2013 - honderd jaar nadat zijn infrastructuur geopend werd als feest- en cultuurpaleis voor de gewone werkmens - ongegeneerd in gesprek met de samenleving, onderneemt actie en kleurt met branie, overtuiging en kritische reflectie flink buiten zijn artistieke lijntjes.’

Vandaar de opdracht en uitdaging die Vooruit zichzelf, zijn medewerkers, artiesten, partners en publiek stelt voor de komende jaren:
THINK - wees kritisch in uw denken en keuzes;
ACT - engageer u, wees actief en aanwezig;
PLAY - wees genereus, open en speels;
SHARE - deel uw enthousiasme, ervaring en kennis.

Het jubileumjaar ‘100 jaar Feestlokaal van Vooruit’ bleek een ideaal moment om eens stevig buiten de lijntjes te kleuren en om met alle elementen die in het verhaal van Vooruit verweven zitten, een nieuw verhaal te (proberen) schrijven. We zien dit ook niet als een eenmalige oefening, maar veeleer als de start van een langlopend transitieverhaal waarin oude en nieuwe elementen met elkaar verbonden worden en waarin telkens weer dezelfde merkwaardige mix aan bod komt. In de komende jaren zijn dit de krachtlijnen van Vooruit:
- Een internationaal artistiek programma met focus op engagement en vernieuwing;
- Een genereuze creatieve hub en helpdesk voor artiesten, partners en netwerken: CO-OP;
- Een actief platform voor transitie naar een ecologische en duurzame samenleving;
- Een dynamische en gezonde culturele onderneming.

De afgelopen jaren is het inzicht gegroeid dat de structuur, strategie en organisatie van een grootschalige facilitator zoals Vooruit wél in staat is om een platform te bieden voor kritische reflectie over onze samenleving en zijn fundamenten, maar te kort schiet als het er om gaat actief in te zetten op maatschappelijke en duurzame transitie binnen een rijk geschakeerd stadsweefsel. Tijdens het afgelopen decennium hebben wij een netwerk ontwikkeld waarbij we als organisatie overtuigd zijn geraakt van de noodzaak om op een fundamentele manier ‘ons leven te veranderen’. Daarom willen we onderzoeken of we via een nieuwe ‘grassroots’ structuur onze doelstellingen kunnen inbedden in een duurzaam, open en wendbaar platform dat inspeelt op de groeiende behoefte van onze medewerkers, partnerorganisaties en burgers om meer directe impact te hebben op hun eigen levens- en werkomgeving, en om actiever bij te dragen aan een rechtvaardiger en tastbare economie op mensenmaat en een gezonde, groene en samen beleefde stadsomgeving/ontwikkeling. Tegelijk willen we de professionaliteit en sterktes die we in onze culturele partnerships hebben opgebouwd, inzetten in die nieuwe context.

Kortom, Vooruit wil voorbij de analyse, het debat en de commentaar doorgroeien naar meer concrete actie die rechtstreeks impact heeft op onze manier van leven. En daarbij komt dan meteen ook het idee van een ‘nieuwe’ coöperatie om het hoekje kijken.

VOORUIT: MORGEN

Het is een merkwaardige maatschappelijke evolutie. Waar het brede maatschappelijke middenveld zich lang heeft verenigd in actie- en drukkingsgroepen, die vooral tot doel hadden de overheid in een bepaalde richting te duwen, zien we nu overal nieuwe samenwerkingsverbanden ontstaan tussen mensen die hun lot veel meer zelf in handen proberen te nemen. Het fenomeen is nog vrij recent en het is niet makkelijk om het nu al precies te duiden, maar het leeft overal. Het vertaalt zich in groeiende mondigheid van de consumenten die zich in blok tegen hun leveranciers keren, maar net zo goed in buurtinitiatieven waar men op microniveau plotseling nieuwe wegen bewandelt.

Binnen de context van ‘100 jaar Feestlokaal van Vooruit’ willen we volop ruimte geven aan dit nieuwe elan en er zelfs, als dit enigszins mogelijk is, een voortrekkersrol in spelen. We willen ondersteuning en ontwikkelingskansen aanbieden voor producten, projecten en trajecten die blijk geven van een creatieve en duurzame aanpak, van kleinschalig denken, van positieve bijdragen aan stedelijke ontwikkelingen, van diepgaande veranderingen van mentaliteit, niet gericht op groei en maximalisatie van winst en de daarmee gepaard gaande extra druk op de mens en zijn omgeving, maar op lokale, doordachte , frivole, bijzondere transities naar een andere manier van werken, denken en samenleven. En dat alles binnen een context waarin artiesten en hun kijk op de wereld meer dan ooit de centrale drive zijn.

Concreet betekent dat dat we van mei tot oktober 2013 in ons kunstencentrum deze ‘nieuwe’ producten en projecten onder de loep zullen nemen en aan het brede publiek zullen voorstellen, dat we overal in het huis workshop zullen organiseren rond de meest diverse thema’s, dat we het publiek zullen uitnodigen om actief mee te werken aan dit alles en dat we dat vooral zullen proberen te doen in een feestelijke sfeer, waarin het geloof in de eigen toekomst centraal staat. Het hoeft niet altijd kommer en kwel te zijn!

Er is evenwel nog een grote ‘maar’, een uitdaging waar niet alleen Vooruit voor staat maar het gehele coöperatieve gedachtegoed. In het aanstekelijke enthousiasme van het moment wil men al eens vergeten dat coöperatief ondernemen vereist dat men ook daadwerkelijk onderneemt. Op dat vlak kunnen we nog wel iets leren van de moeder van alle coöperaties, de coöperatie van Vooruit, die eigenlijk een soort holding was met activiteiten in alle mogelijke segmenten en met een rendement dat groot genoeg was om het leven van de arbeiders en het aanschijn van de Stad Gent definitief te veranderen. Ik beweer niet dat we nu even ambitieus moeten zijn, daarvoor is de context ook veel te verschillend. Maar als we er niet in slagen coöperaties te laten functioneren als een echte onderneming, met een heus businessplan en met een voldoende grote inkomstenstroom om levensvatbaar te zijn, blijven we hangen in de sfeer van culturele animatie. Dat kan nuttig zijn, en leuk en zelfs noodzakelijk, maar echte duurzaamheid vereist dat we voorbij die fase geraken en evolueren naar meer zelfredzaamheid.

Coöperaties kunnen ook uitstekende vehikels zijn om onze kleinschalige ondernemingen gefinancierd te krijgen. In dat verband kijk ook ik met grote belangstelling uit naar het initiatief om een nieuwe, eigen bank (New B) op te richten. Ook op dat vlak volgen we eigenlijk, mutatis mutandis, het voorbeeld van Anseele. Kapitaal is echt wel broodnodig als we onze coöperaties voldoende zuurstof willen geven. Bankiers zeggen mij dat zo’n eigen bankje geen schijn van kans heeft omdat het veel te kleinschalig is en veel te hoge werkingskosten zal hebben, maar ik geef het initiatief het voordeel van de twijfel en wacht af hoe het verder evolueert. Los daarvan zou een coöperatie een kans kunnen zijn om zowel individuele medewerkers, artiesten en creatievelingen, burgers en organisaties aan te zetten om mee te investeren. Bovendien opent dat ook perspectieven voor potentiële duurzame investeerders/bedrijven die niet noodzakelijk in kunst om de kunst willen investeren.

In het voorjaar 2012 heeft Vooruit bij het Europees Sociaal Fonds (ESF) een projectaanvraag ingediend om te onderzoeken of de oprichting van een coöperatie een structureel antwoord kan bieden op de fundamentele vragen die we ons stellen. Centrale vraag daarbij is of een kunstencentrum (of een ander cultureel platform) vanuit zijn artistieke en creatieve invalshoek substantieel kan bijdragen aan een omslag richting een duurzame, zorgzame en sociale samenleving. Bijkomend willen we bekijken hoe dat in dezelfde geest praktisch vormgegeven kan worden op het vlak van stakeholders, doelstellingen, organisatiestructuur, middelen, participatie, communicatie en resultaten. Eind 2013 wordt de onderzoeksfase in samenwerking met Febecoop afgerond met de oplevering van een blauwdruk voor een nieuwe coöperatieve praktijk.

Kortom, er ligt zeer veel en zeer interessant materiaal op tafel maar de puzzel is nog lang niet gelegd. Vooruit wil de komende maanden benutten om zoveel mogelijk informatie te verzamelen, om mensen bij elkaar te brengen, om nieuwe ideeën te lanceren of te ontwikkelen. In oktober organiseren we onder de titel ‘Possible futures’ een maand van bezinning en reflectie over dit alles. De conclusies van dat overleg zullen allicht de basis vormen voor de definitieve richting die Vooruit in de komende jaren zal inslaan. Zonder twijfel kunnen ons lang en grondig onderbouwd inhoudelijk traject enerzijds en onze ervaring als onderneming anderzijds alsnog erg nuttig zijn om in een gezonde mix van beide een nieuwe coöperatieve werking te ontwikkelen.

Stefaan De Ruyck
Algemeen Directeur Kunstencentrum Vooruit

coöperaties - 100 jaar Vooruit

Samenleving & Politiek, Jaargang 20, 2013, nr. 4 (april), pagina 4 tot 8

• coöperaties
• 100 jaar Vooruit