Op het ogenblik dat ik dit schrijf zitten de onderhandelingen over het nieuwe bestuur muurvast en de stadssecretaris en de stadsontvanger ook. Een voor iedereen beschamende vertoning, een ouderwetse stellingenoorlog waarin alle partijen zich hebben ingemetst in hun eigen partijbunkers. En boven dit alles zweeft de sinistere Dewinter, die zich steeds boosaardiger opmaakt om van de Metropool een echte schurkengouw te maken. Zijn grote voorbeeld is tenslotte ook democratisch aan de macht gekomen.
Maar wat is er gebeurd, waar is wie uit de bocht gegaan en wie betaalt uiteindelijk het gelag? Of moet die laatste vraag anders geformuleerd: wie betaalt het gelach? Het verdient grote aanbeveling om de feiten eens chronologisch op een rijtje te zetten. Geloof me, het werkt verhelderend.

7 februari - De pers suggereert misbruik van Visakaarten door de korpschef, Luc Lamine.
8 februari - De stadssecretaris, Fred Nolf verdedigt het gebruik van Visakaarten in een kranteninterview waarin hij zichzelf en andere topambtenaren financiële sukkelaars noemt.
25 februari - Tijdens de gemeenteraad worden door sp.a-fractieleider Patrick Janssens vragen gesteld over het voorstel van JC Decaux om in ruil voor het schilderen van het straatmeubilair in stadsgrijs, tweehonderd van de bestaande borden te vervangen door borden met mobiele reclame. Janssens suggereert op z’n minst verregaande onbekwaamheid of… erger. En hij doet zulks omdat hij naar eigen zeggen binnen zijn partij geen gehoor vindt.
In de loop van de week die daarop volgt, start het parket drie gerechtelijke onderzoeken op: schriftvervalsing en misbruik van overheidsmiddelen door de korpschef en de ambtelijke top, fraude op basis van Visakaarten door de ambtelijke top, corruptie op basis van het dossier JC Decaux.
11 maart - Tijdens de gemeenteraad leest de burgemeester, Leona Detiège, het ontslag voor van de stadssecretaris.Tijdens diezelfde gemeenteraad treft Filip Dewinter het college onder de waterlijn. Hij heeft de Visa‑aankopen van de schepenen onderzocht en stelt vast dat ze nogal eens een sterk persoonlijk karakter hebben.
De pers reageert hierop hysterisch en ik weeg mijn woorden¹. Het volstaat om het persoverzicht van 12 maart erop na te slaan. Met een nooit geziene panache drijven de in vitriool gedrenkte pennen het politieke schorem naar de afgrond, waar hen de hoon en het misprijzen van de opgezweepte bevolking wacht.
13 maart - Na de vlucht vooruit van de VLD‑schepenen besluiten de andere schepenen om collectief ontslag te nemen. Op vraag van de Vlaamse minister van binnenlandse aangelegenheden, Paul Van Grembergen, blijft de burgemeester op post. Samen met de schepenen blijft zij burgemeester en lid van het college dat slechts lopende zaken zal behandelen. Dan begint een roadshow die door enkelen als een boeiend spelletje politieke poker wordt ervaren maar die door de meerderheid van de waarnemers en de publieke opinie wordt gepercipieerd als een slecht geschreven Vlaamse tragikomische soap.
19 maart - De korpschef en één van zijn hoofdcommissarissen worden geschorst naar aanleiding van een inverdenkingstelling.
20 maart - De stadssecretaris en de stadsontvanger Roger Bekaert worden aangehouden.
20 maart - De adjunct-stadssecretaris, Freddy Vandekerckhove wordt in verdenking gesteld maar hij moet niet terug de cel in.
26 maart - De stadssecretaris en de stadsontvanger blijven nog minstens twee weken in de cel.
Hoe de plot van het hierboven beschreven Vlaams filmke zich verder ook heeft ontwikkeld doet nu niet ter zake. Belangrijk is dat zo’n chronologie de feiten laat spreken en dat de naaktheid ervan niet zozeer de schurkachtigheid van de hoofdrolspelers in de verf zet, maar wel de verbijsterende collaterale schade blootlegt. Want, waar gaat het de publieke opinie om? Om geknoei met Visakaarten. En daarbij wordt alles op één hoop gegooid: misbruik van vertrouwen, verduistering, mededaderschap aan actieve en passieve corruptie, schriftvervalsing … maar waar gaat het om? Geknoei met Visakaarten. Door wie? Het schepencollege en, ah ja, enkele topambtenaren.
Het schepencollege, dus. Ze zijn het voortdurend ontroerend met elkaar oneens, ze vinden zich in niets behalve in één vaststelling: ‘toen men mij deze kaart ter beschikking stelde, werd er niet specifiek bij verteld waarvoor ik ze wel of niet mocht gebruiken…’
Is dit belangrijk? Neen. Etienne Vermeersch wees al fijntjes op de morele maten en gewichten die blijkbaar worden gehanteerd bij de onkostenvergoedingen van parlementsleden, europarlementairen en schepenen van grote steden. Werden er strafbare feiten mee gepleegd? Neen, geen schijn van een kans op een veroordeling. Hebben ze het goede voorbeeld niet gegeven? Allicht niet. Moesten ze opstappen? Allemaal, niet het minst omdat het groepsgevoel bij het eerste duwtje als ether was vervlogen.

En dan de reacties. Grosso modo konden die in vier groepen worden onderverdeeld:
‘Mij kan niets worden verweten, en als dat niet waar is, dan is het tóch waar’ (Bungeneers, Grootjans, Coolsaet, Delwaide). ‘Kaart? Welke kaart? Ik ben moe’ (Van Wallendael). ‘Fout? Bon, oké, we zullen het niet meer doen, maar maak het dan wel een beetje duidelijker, en kunnen we nu misschien aan de onderhandelingstafel?’ (Van Peel, Pairon). En dan tenslotte: Chantal Pauwels en Kathy Lindekens, twee schepenen die hun beleid voortdurend toetsten aan en afstemden op ‘waarden’.

Pauwels legt uit dat ze de rugzak die ze heeft gekocht ook gebruikt om dossiers te sjouwen en Lindekens gaat met overtuiging in de tegenaanval. Ze geeft toe dat ze de Visa-kaart vooral gebruikte voor de aanschaf van ‘vakkleding’. En in haar verontwaardiging trekt ze het veld verder open: ‘binnen een mannencultuur met al zijn uitwassen wordt het als volstrekt normaal beschouwd dat er zeer geregeld getafeld wordt om afspraken te maken en te vergaderen’, merkt ze op, terwijl zij en de andere vrouwelijke schepenen ervan overtuigd zijn dat je veel efficiënter vergadert rond de tafel in het schepenkabinet met een eenvoudige sandwich. [Restaurantbezoek werd aanvaard, kleren kopen niet - zo werden de regels later uitgelegd - noot VC]. Lindekens laat het daar niet bij:‘Als ik in een parfumerie een geschenk koop voor iemand die heel wat werk heeft gerealiseerd voor mij, staat de wereld op zijn kop. Koopt een man flessen wijn of sigaren, dan maalt niemand daar om. Hoe komt het dat de symboolwaarde van kledij veel groter is dan gaan eten met cognac en sigaren?’. Tja, er zijn al minder domme vragen gesteld. Maar kreeg ze antwoord? Nou, en hoe. Haar Open Brief waaruit bovenstaande citaten komen, werd openbaar gemaakt op 12 maart. De Standaard-redacteur Stefaan Michielsen schrijft op 15 maart in zijn opiniestuk: ‘…een kredietkaart geven aan wie van nature kooplustig is - vrouwen bijvoorbeeld - of spilzuchtig - politici -, dat is om problemen vragen. Aan vrouwelijke politici? Het valt niet moeilijk te raden waar dat op uitdraait. Eva beet in de verboden appel. De vrouwelijke schepen in Antwerpen lieten zich vangen aan een Visakaart. En allemaal werden ze uit het aards paradijs verjaagd.’ Het minste dat je hierbij kan opmerken is dat Michielsen de roots van zijn krant niet verloochent. Maar als het dát is wat men over vrouwen denkt, is er nog massaal veel werk aan de winkel.
En dan de burgemeester van de grootste stad van Vlaanderen, Leona Detiège: zij kocht met haar Visakaart een kleedje bij Pecotex. Godbetert bij Pecotex! Ware het nog bij SKM, dan kon Dewinter haar nog aan de paal nagelen voor het eten van een ‘verse zeetong uit Zeebrugge’ tijdens het wachten op de ‘retouche’. Maar neen, één kleedje Pecotex; Dewinter meesmuilend naar af. Wie Leona een beetje kent, moet weten dat deze manier van afscheid nemen wel de minst verwachte is. Het is dan ook ironisch. Hoe vaak hebben haar medewerkers haar er vroeger op gewezen dat ze al dagen dezelfde kleren droeg, dat ze dringend naar de kapper moest, dat ze eens een nieuw sacoche moest kopen. Haar voormalige woordvoerder heeft er ooit mee gedreigd haar overjaarse bottinekes persoonlijk te komen begraven in haar tuin als ze die nog één keer zou dragen. Maar Leona liet dit allemaal over zich heen gaan en dacht er het hare van. Het Schoon Verdiep was belangrijker dan een schone bloes.
Maar wie betaalt het gelach? Neen, eindredactie: het gelach met ‘ch’. Want in Vlaanderen is het zelden lachen ‘om’, meestal lachen ‘met’. Zoals het er nu naar uitziet: de vrouwen. Hun kansen op herbenoeming in het college zijn bij redactie van deze edito niet enorm. Omdat ze vanuit een minderheidscultuur op een crisis hebben gereageerd en zich daardoor de spot van de goegemeente - die wordt geregeerd door de meerderheidscultuur - op de hals hebben gehaald.
Dat is één van mijn voorzichtige conclusies. Maar hierbij hoort een oproep. Dames en heren economen, politicologen, filosofen, psychologen, docenten pers en communicatie: onderzoek dit unieke gegeven. Vragen in de aanbieding, een wilde greep:
- Was dit een uiting van lynchdemocratie?
- Welke rol speelde de pers (of bepaalde media) hierin? Waar eindigt hysterie en begint poujadisme?
- Waar zit het spanningsveld tussen ethiek en onkostennota?
- Is dit een Antwerps probleem? Spelen er nationale belangen?
- Leert ons dit iets over het begrip ‘groepsdynamiek’?
- In hoeverre zijn de reacties van de diverse betrokken spelers voorspelbaar?
- Was dit een clash tussen mannen- en vrouwencultuur in het politieke domein?
- Als vrouwen hier zwaarder worden aangepakt dan mannen voor dergelijke ‘feiten’, hebben wij dan voldoende moreel gezag om de Sharia in al zijn vormen te verwerpen?
- Zijn deze problemen extrapoleerbaar en zo ja, waar kunnen we ze dan opnieuw verwachten?

Alles heeft ook een positieve kant. Laat het studies, thesissen, papers, rapporten regenen! En laat Patrick Janssens zijn propere onderlijfjes dragen op ’t schoon verdiep.

Vera Claes
Nationaal secretaris zij-kant

*Noot *
1/ Bij De Morgen zag Yves Desmet enkele dagen later de bui wel hangen. Hij klopte, vooral naar de anderen wijzend, een vage vorm van mea culpa en ging toen over op de orde van de dag.

edito - Antwerpen

Samenleving & Politiek, Jaargang 10, 2003, nr. 4 (april), pagina 1 tot 3

• redactioneel
• Antwerpen
• edito