DE REVIVAL VAN DE COÖPERATIE

De hernieuwde kracht van coöperaties is opmerkelijk. Waar je tien jaar geleden nog werd weggehoond als je sprak over coöperaties als het model van de toekomst, heten ze een decennium - en een aantal crises - later het nieuwe antwoord op ons falend maatschappijmodel. Coöperaties zijn het geschikte middel om opnieuw greep te krijgen op de economie. Ze herrijzen uit een gezamenlijke nood omdat noch de markt noch de overheid pasklare oplossingen lijken aan te reiken. In dit nummer leest u over het potentieel, de valkuilen en de voorbeelden van coöperatief ondernemen als antwoord op de multipele crises van vandaag.

Uit onze reeks artikels wordt een ding duidelijk: om de revival van de coöperaties echt verder te zetten, zal het zaak zijn dat ze economische spelers worden en niet blijven steken in de sociale economie. Want in het aanstekelijke enthousiasme van het moment wil men al eens vergeten dat coöperatief ondernemen vereist dat men ook daadwerkelijk… onderneemt. Coöperaties moeten streven naar een sterke positie in de economie. Want enkel door te groeien kunnen ze de spelregels veranderen en onze economie verduurzamen. Dat het kan bewijzen voorbeelden uit het buitenland - zie het artikel van Dirk Barrez in dit nummer. In België lijkt de coöperatieve beweging vooralsnog minder goed in staat om grote maatschappelijke en economische projecten aan te kunnen.

LOCAL SCHMOCAL?

Wel zien we dat, ook in ons land, het einde van de grootschaligheid er nu wel aankomt. Het geloof in de onstuitbare groei is begraven. De hoop ligt steeds meer bij lokale initiatieven die bottom-up ontstaan. Sociale media - grensoverschrijdend maar tegelijk heel geïndividualiseerd - zijn daarbij het mobiliserend instrument. Vooral in een stedelijke context schieten kleinschalige initiatieven als paddenstoelen uit de grond. Er is van alles aan het broeien. Urban farming bijvoorbeeld. Op grote stukken verlaten terrein, op stadsdaken, zijn mensen opnieuw aan het tuinieren geslagen. Uiteraard is zulke stedelijke akkerbouw niet winstgevend, maar hij herbergt wel sociaal kapitaal: hij zorgt voor bewustzijn en cohesie in de buurt.

Het potentieel van zulke micro-oplossingen is onderwerp van debat. Het kamp is verdeeld tussen zij die ervan overtuigd zijn dat de toekomst niet zozeer gaat worden beïnvloed door grote omwentelingen van bovenaf, maar precies door zulke vernieuwingen van onderuit, en zij die beweren dat deze ‘kleine revoluties’ (de titel van het laatste boek van Rik Pinxten, zie Uitgelezen pp. 86-88) de wereld niet gaan veranderen, laat staan redden. Zo leest het boek van Greg Sharzer, No Local: Why Small-Scale Alternatives Won’t Change the World (2012), als een emmer ijskoud water op het geloof in dit nieuwe lokalisme.

DE OVERHEID 2.0

Burgers geloven steeds minder in de geruststellende idee dat alle heil van bovenaf komt, dat Vadertje Staat wel voor hen zal zorgen. Het falen van de overheid maakt dat burgers met allerhande initiatieven de regie opnieuw in handen proberen te krijgen. Toch zullen deze micro-oplossingen van onderuit, moeten worden besproeid door de overheid van bovenaf opdat ze zouden kunnen groeien. Zonder fundamentele ondersteuning van de overheid blijken veel lokale initiatieven lastig vol te houden. Net daarom is de rol van de overheid in de 21^ste eeuw zeker niet uitgespeeld, zoals sommigen beweren. Integendeel, ze is meer dan ooit nodig. Maar anders, in een meer faciliterende gedaante. Ze moet nieuwe organisatievormen van burgercollectieven toestaan én stimuleren. Het is de belangrijkste les die het verleden biedt, aldus historica Tine De Moor in haar artikel: ‘zelfbestuur door en voor burgers op lokaal niveau kan maar mits dit binnen een degelijke institutionele structuur gebeurt’.

KAPERS OP DE KUST

Een voorbeeld van hoe het niét moet, vinden we bij de Britse Conservatieven. David Cameron wil met zijn ‘Big Society’-concept het initiatief van burgers en verbanden versterken - op zich niets mis mee - maar tegelijk biedt hij nauwelijks een structuur aan om de lokale initiatieven daadwerkelijk te ondersteunen. Meer zelfs, eerst bezuinigt hij alles kapot en vervolgens mogen de burgers het zelf oplossen. Ze moeten zelf initiatief nemen, de bibliotheek runnen, het publiekstuintje proper houden opdat de overheid verder zou kunnen snijden in het budget. Het is een cynische truc om bezuinigingen te verkopen als empowerment.

De idee van zelfredzaamheid is een oude socialistische gedachte, maar wordt vandaag steeds vaker voor de kar van neoliberalen gespannen. Het ‘do it yourself’-discours draagt ontegensprekelijk een sterke liberale dimensie in zich: de sociale gevolgen van een terugtredende overheid moeten worden opgevangen door burger-initiatieven, met zelfredzaamheid als nieuw toverwoord. Opletten dus met deze vorm van ‘doe-democratie’. Want kan de overheid wel terugtreden zonder dat er onrechtvaardigheid ontstaat? En hoe betrekken we die mensen die zich weinig of niet (kunnen) engageren bij hen die wel de handen in elkaar slaan? Een sterke overheid blijft broodnodig.

EINDELIJK OPGEPIKT DOOR DE SP.A

Precies omdat het concept van zelfredzaamheid dreigt gekaapt te worden door rechts is het goed nieuws dat de sp.a een aantal onontgonnen terreinen opneemt in haar ontwerptekst ‘Het Vlaanderen van Morgen’ die moet leiden tot een nieuwe beginselverklaring. Eindelijk past de sp.a haar beginselen aan een verander(en)de maatschappij aan en speelt ze in op ‘samenredzame’ initiatieven die overal opborrelen maar nog grotendeels onder de radar zitten. Eindelijk laat de partij haar schuchterheid varen om zich in te schrijven in de logica van de coöperatieve gedachte, in woord én daad (‘Samen sterker’). Coöperaties zijn de manier om de krachten te bundelen, machtig te worden, en daardoor bijvoorbeeld een lagere prijs te bedingen (en electoraal te scoren).

Nog zo’n ‘nieuw onderwerp’ dat eindelijk door de sp.a wordt opgepikt, is ‘progressief ondernemerschap’. De ruwe polarisering tussen de arbeider en de ondernemer, die het socialisme vroeger kenmerkte, lijkt definitief verdwenen. En dat is goed. De overheid haalt nog steeds de meeste van haar inkomsten uit de lasten op arbeid, en het zijn mede de ondernemers die daarvoor zorgen. Bovendien mogen we niet blind zijn voor de toekomst: doordat burgers steeds meer zelf hun leven - en dus hun inkomen - willen sturen, gaan er de volgende jaren heel wat zelfstandigen en kleine ondernemers bijkomen. Ook voor hen moet je een nieuwe organisatiestructuur en een ander beleid ontwikkelen.

WERKGEVERSORGANISATIES

Ondernemerschap is dus te belangrijk om aan rechts over te laten. Binnen de ondernemerswereld kunnen er zeker bondgenoten worden gevonden. Voor steeds meer jonge ondernemers is winstmaximalisatie niet langer het enige doel: ze willen ook maatschappelijke winst genereren, ze dragen duurzaamheid hoog in het vaandel. Het gaat ook om ondernemers met een andere etnische achtergrond (vooral in Brussel), wier initiatieven cruciaal zijn voor het sociaal weefsel van wijken. Probleem is dat ze nergens onderdak vinden. Het zijn precies die ondernemers die de recent opgerichte progressieve ondernemersorganisatie, Initiate, wil bereiken. Lees daaromtrent zeker het interview ‘Unizo en Voka vertegenwoordigen niet alle ondernemers’ met Initiate-woordvoerder, Karl Reremoser, verderop in dit nummer.

Voorlopig organiseert Initiate groepsaankopen voor ondernemers en consulting voor starters, maar wie weet kan het, op termijn, tegengewicht bieden aan de bestaande, rechtse werkgeversorganisaties. Het zal nodig zijn want ze laten een duidelijke radicalisering en herwonnen zelfbewustzijn zien. Het zijn quasi politieke partijen geworden, die er niet voor terugdeinzen de federale regering af te dreigen. Ook voor hen is 2014 een belangrijk moment: ze kiezen voor een confederale staat waarin massaal veel bevoegdheden zullen worden overgeheveld naar de gewesten en voor een Vlaanderen - verlost van de PS - bestuurd door een verrechtste regering Peeters (ex-Unizo)-Muyters (ex-Voka). We mogen ons in 2014 aan een sterk patronaal front verwachten dat de federale regeringsformatie zal bemoeilijken en in Vlaanderen een neoliberale agenda zal willen doorduwen.

Wim Vermeersch
Hoofdredacteur Samenleving en politiek

edito - coöperaties - Initiate - burgerinitiatieven

Samenleving & Politiek, Jaargang 20, 2013, nr. 4 (april), pagina 1 tot 3

• edito
• coöperaties
• Initiate
• burgerinitiatieven
• redactioneel