De beginselverklaring heeft alvast het voordeel van de duidelijkheid. Je kan voor of tegen zijn - dat blijkt ook uit de bijdragen in dit nummer - en dat is goed. Een grijze partij krijgt opnieuw wat meer kleur. We lezen in de congrestekst een explicitering van bestaande standpunten (rond economie, gelijkheid) en een ommekeer (rond burgerschap) in andere. Zeker inzake ‘diversiteit’ zien we een trendbreuk. Voor het eerst slaagt de sp.a er in een consistente tekst over het thema op papier te zetten die niet vervalt in een naïef progressief maatschappijbeeld. Weg is de verkramptheid waarmee een dergelijke oefening vroeger altijd gepaard ging. U leest in het stuk (pp. 41-48) van Pieter-Paul Verhaeghe (sp.a) wat dit nieuw burgerschapsproject precies inhoudt. Ook hier is geen sprake van een weifelende behaagzucht: voor het actief pluralisme, tegen het hoofddoekenverbod. Aan u, de kiezer, te beslissen of u er zich kan in vinden.

Het is duidelijk dat de jonge leeuwen en leeuwinnen die sinds kort op de studiedienst zitten de pen vasthielden. Het is echter aan de oude krokodillen in de partij om er politieke consequenties aan te verbinden. Al deze mooie principes moeten in 2014 onderwerp uitmaken van een mogelijk regeerakkoord. ‘Het Vlaanderen van Morgen’ kan alvast de basis vormen voor een aangescherpt politiek narratief, en wie weet ook voor een beginselvaste beleidspartij.

De Vlaamse socialisten hebben de noodzaak van een duidelijkere profilering goed ingezien. De partij moet - net als de andere federale regeringspartijen - haar verhaal klaar hebben om volgend jaar de Vlaams-nationalistische storm te weerstaan. We krijgen in 2014 een sterke links-rechts polarisering. De toonaangevende politieke trend, in heel Europa maar ook hier, is duidelijk: identiteitspolitiek plus liberaal verzorgingsstaatcynisme (Nederlander René Cuperus spreekt zelfs van een ‘Bart De Wever Syndroom in Europa’). ‘Het Vlaanderen van Morgen’ geeft de sp.a munitie voor dé politieke battle field van de volgende jaren: die van de betaalbaarheid van ons sociale zekerheidssysteem in tijden van crisis. Voor wie willen we nog betalen nu er minder geld voorhanden is?

VOOR WAT HOORT WAT

We zien een verharding in het denken over welzijn in onze maatschappij. Zorgbehoevende burgers worden steeds minder als slachtoffer en steeds meer als dader afgeschilderd. Moet de samenleving nog investeren in rokers, was slechts een van de ballonnetjes die de voorbije maanden werd opgelaten. Het werpt de belangrijke vraag op waar individuele verantwoordelijkheid eindigt en die van de overheid begint.

Die scheidingslijn bepalen, lijkt vooral voor kwetsbare groepen urgent. Want het is ontegensprekelijk zo dat zij het systeem meer kosten: hun voeding is slechter, zij stellen zorgen meer uit, zij zijn minder vatbaar voor preventie, zij maken meer gebruik van de spoeddiensten. De basisvraag is echter of levensstijl een louter individuele en bewuste keuze is. De kreupele gedachte groeit dat individuele keuzes doorslaggevend zijn. Het is een illusie te denken dat iedereen zijn leven zelf vrij bepaalt. Sociale kwetsbaarheid qua gezondheid is het resultaat van een leven vol ongelijkheden, gaande van een minder gezonde woning tijdens de kinderjaren over minder gezonde voeding, ongezonder werk tot minder beweging, hogere consumptie van vet, alcohol en tabak.

En toch zijn het meestal de zwaksten in de samenleving die zonder verpinken verantwoordelijk worden gesteld voor dingen waar zij niet altijd vat op hebben. We schrijven hen verantwoordelijkheid toe die ze niet altijd kunnen opnemen. Ze zijn het minst in staat om te voldoen aan de vereiste van wederkerigheid (voor wat hoort wat). Maar zelfs al ben je in staat verantwoordelijkheid op te nemen voor jouw keuzes, geloven we dan echt dat alles - werk, leven, gezondheid - een kwestie van eigen keuze is? Overigens, ook in zaken die wél een eigen keuze kunnen inhouden, is het niet altijd logisch dat daar individuele verantwoordelijkheid uit moet voortvloeien. Is er iemand die zou durven suggereren dat werkgevers voortaan vrouwen mogen ontslaan wanneer ze ervoor kiezen om zwanger te worden?

VERLEIDELIJK

Rechts-conservatieve partijen zetten sterk in op het objectiveren van kosten van publieke diensten en op het feit dat sommigen meer in de sociale zekerheid steken dan ze eruit halen. Het is een gevaarlijk discours. Als we die redenering doortrekken - namelijk dat iedereen er gegarandeerd moet kunnen uithalen wat hij erin heeft gestopt - dan spreken we niet meer over een collectief verzekeringssysteem maar over een privaat fonds. Dan spaart eenieder voor de grote kosten in zijn eigen leven. Slaat het tegen, tant pis.

De suggestie dat roken, en bij uitbreiding armoede of werkloosheid, te herleiden valt tot een individuele verantwoordelijkheid is voor politici natuurlijk een verleidelijke denkpiste. Het ontheft hen meteen ook zelf van de verantwoordelijkheid om structurele maatregelen te nemen. Of je vooruit geraakt in het leven hangt in die visie immers van jezelf af.

BREDE SOLIDARITEIT

Laten we dus komaf maken met pleidooien voor het individueel doorrekenen van gezondheidskosten in de ziekteverzekering en de sociale zekerheid zo breed en collectief mogelijk verder organiseren. Zodat de gezonde Vlaming met een goed inkomen inderdaad blijft betalen voor de kosten van landgenoten met een minder gevulde portemonnee en een ongezondere levensstijl. Maar zodat ook de handarbeider betaalt voor de universitaire opleiding van de zoon van de buurman, de 4x4-bestuurder voor de valpartij van de bakfietsende stedeling, de secretaresse voor de hart- en vaatziekte van de dolgedraaide CEO en de werkende Waal voor de werkloze Vlaming.

Het universele, brede karakter van onze verzorgingsstaat is de basis van ons beschermingssysteem. Het solidariteitsgevoel verdwijnt als de verzorgingsstaat op een steeds smallere basis rust. En waar het solidariteitsgevoel verdwijnt, steken de discussies zoals die over individuele verantwoordelijkheid de kop op. Dan wordt herverdelen steeds meer gezien als een persoonlijk gevaar. Het is van essentieel belang dat alle inkomensgroepen, arm en rijk, een tastbaar belang blijven voelen bij de publieke voorzieningen en beseffen collectief verzekerd te zijn voor een bedrag dat vele malen hoger ligt dan hetgeen ze uit de eigen portemonnee kunnen ophoesten.

INZETTEN OP TRANSPARANTIE

Om de legitimiteit van de georganiseerde solidariteit te behouden en te versterken, is het essentieel ze transparanter te maken. Mensen beseffen niet hoezeer hun lot - ondanks de ogenschijnlijke individualisering - met dat van een ander verbonden is. Met ‘het geval Viktor’ zagen we wat transparantie kan doen voor het draagvlak van de sociale zekerheid. Als de anonieme zieke een gezicht krijgt wordt ons beschermingssysteem plots als veel deugdelijker ervaren. Mensen leggen onvermijdelijk de link met hun eigen kind, en wíllen dat het dure geneesmiddel Soliris voor Viktor wordt terugbetaald, zelfs als dat zou betekenen dat de gezondheidszorg daardoor wat duurder wordt.

Progressieve partijen moeten hoger inzetten op het transparanter en efficiënter maken van onze sociale zekerheid. Het moet duidelijker worden waarvoor ons belastingsgeld allemaal gebruikt wordt. Dat moet voor Links een absolute prioriteit zijn, want de regel- en wetgeving wordt steeds complexer en bij te veel mensen leeft het gevoel dat de overheid geen betrouwbare partner is. Het is net die achterdocht die leidt tot de discussies die we alsmaar vaker horen: hoe ver mag de overheid gaan in haar herverdelende rol en vanaf wanneer kunnen we burgers aanspreken op hun individuele verantwoordelijkheid?

KIEZEN

De politieke keuze in 2014, en de jaren daarna, zal er een zijn tussen partijen die pleiten voor een universalistische verzorgingsstaat en partijen die kiezen voor een vorm van individualisering van onze sociale zekerheid. Het debat over een brede of smalle invulling van het sociale takenpakket van de overheid is geopend. Met wie en in welke mate willen we, inzake gezondheidszorg, sociale zekerheid, werkloosheid, armoede, nog solidair zijn? Voor welk ‘Vlaanderen van Morgen’ kiezen we?

Wim Vermeersch
Hoofdredacteur Samenleving en politiek

edito - zorg - solidariteit

Samenleving & Politiek, Jaargang 20, 2013, nr. 6 (juni), pagina 1 tot 3

• edito
• solidariteit
• zorg
• redactioneel