Geachte staatssecretaris voor Asiel en Migratie,
Beste Theo Francken,

Vluchtelingenwerk heeft gemengde gevoelens bij het lezen van het hoofdstuk ‘Asiel en Migratie’ van het regeerakkoord. We lezen enkele positieve maatregelen. Zo zal de regering de bescherming van niet-begeleide minderjarige vreemdelingen verbeteren. Ze zal de ingewikkelde vreemdelingenwetgeving coördineren in een ‘Wetboek Migratie’. Een opportuniteit om de vele verblijfstitels in ons land te harmoniseren en beroepsprocedures te vereenvoudigen en te verbeteren. En ze zal het opsluiten van vreemdelingen beter controleren, via een eenduidige procedure. We zullen nauw opvolgen hoe deze goede voornemens in de praktijk zullen worden uitgevoerd.

Wij zijn ook blij dat België een structureel resettlementprogramma uitvoert. Dit vragen wij al lang. Het is ook goed dat de regering het engagement van de vorige regering verderzet om jaarlijks meer vluchtelingen uit te nodigen - van 75 dit jaar naar 250 in 2019. Wij hadden wel gehoopt dat ze het hierbij niet zou laten en dat deze regering bovenop het afgesproken groeipad extra resettlementplaatsen zou voorzien voor vluchtelingen uit grote crisissituaties zoals Syrië.

Zo komen we bij de zaken die we missen in het regeerakkoord. Waar is de blik van ons land op de wereld gebleven? Syrië, Palestina, Irak, Oekraïne… Overal zijn conflicten aan de gang. Mannen, vrouwen en kinderen moeten op de vlucht voor oorlog en vervolging. Toch focust het nieuwe regeerakkoord nauwelijks op het beschermen van mensen op de vlucht. Geen woord over vluchtelingen die haast geen legale manier hebben om in Europa bescherming te komen zoeken en daarom vaak sterven in een poging om de Middellandse Zee over te steken. Wij lezen er zelfs helemaal niets over de grootste vluchtelingencrisis op dit moment, Syrië. Meer dan drie miljoen vluchtelingen in de regio en België voorziet niet eens extra resettlementplaatsen voor Syrische vluchtelingen. Van de door UNCHR, de VN-vluchtelingenorganisatie, gevraagde versoepeling van visumvoorwaarden en -criteria voor gezinshereniging voor hen is geen sprake.

We lezen wel dat u meer gesloten centra wilt, en meer gedwongen terugkeer. U denkt aan jaarlijks 1000 extra mensen. In de eerste plaats criminele vreemdelingen, maar u wil ook het plan van de vorige regeringen realiseren en opnieuw gezinnen met kinderen vasthouden in aangepaste structuren binnen een gesloten centrum. Wij zijn hierover bezorgd. Mensen opsluiten kost veel geld, vaak meer dan andere oplossingen. En opsluiten heeft ook een zware menselijke kost. Zeker voor jonge kinderen kan detentie erg traumatiserend werken. We zien veel valkuilen. Want hoe snel zal de overheid beslissen dat een gezin ‘niet meewerkt’ en het kan worden opgesloten? En wat betekent het als gezinnen slechts voor ‘een korte periode’ worden opgesloten? We vinden dit voornemen ook jammer, want ons land werd de voorbije jaren internationaal geroemd om zijn vooruitstrevend beleid rond alternatieven voor opsluiting met de open terugkeerwoningen. Tot 2008, toen België al tien jaar gezinnen met kinderen opsloot, verklaarde elke minister hetzelfde: ‘Opsluiten is een noodzakelijk kwaad. Er bestaan geen alternatieven. Mijn hart doet pijn als ik dit moet doen.’ Vluchtelingenwerk trok dan maar zelf op onderzoek uit en stelde een rapport op dat bewees dat alternatieven wel degelijk bestonden. En na jarenlang campagnevoeren nam België onze conclusies over en stopte de overheid met de opsluiting van gezinnen met minderjarige kinderen. Een grote overwinning voor het sociale middenveld.

De Dienst Vreemdelingenzaken en ook Vluchtelingenwerk worden tegenwoordig regelmatig uitgenodigd om op internationale fora te spreken over de Belgische terugkeerwoningen. Daar begeleiden ‘terugkeercoaches’ van de Dienst Vreemdelingenzaken gezinnen met kinderen bij hun verplichte vertrek uit België. Het is jammer dat dergelijke investeringen in alternatieven voor detentie, die menselijker en vaak goedkoper zijn, het regeerakkoord niet gehaald hebben. Grijpt u nu echt terug naar het beleid van het begin van deze eeuw? We hopen van niet. Kinderen opsluiten is voor ons nooit aanvaardbaar, ook niet in aangepaste structuren. Want een overheid kan minder ingrijpende en goedkopere maatregelen nemen om te voorkomen dat iemand verdwijnt, bijvoorbeeld een meldplicht of intensieve begeleiding. Dat is zeker een alternatief voor gezinnen met minderjarige kinderen.

Deze regering kiest ook voluit voor collectieve opvang van asielzoekers in grootschalige centra als hét opvangmodel. Hiermee wordt een stap teruggezet. Gelukkig krijgt het maatwerk in de individuele opvang van de gemeenten en organisaties als Vluchtelingenwerk ook een plaats in het regeerakkoord. Maar het wordt nu wel beperkt tot erg kwetsbare groepen en mensen die snel erkend kunnen worden. Nochtans is individuele opvang in kleinschalige woningen goedkoper. En de integratie met de buurt wordt bevorderd. Toch wordt er op dit moment serieus bespaard op individuele opvang. Blijft dit opvangmodel nog een relevante manier van opvang binnen het gehele opvangnetwerk? We hopen dat u het evenwicht hierin zal bewaren.

De regering wil ook dat de Commissaris-generaal voor de Vluchtelingen en de Staatlozen jaarlijks zijn beleid komt toelichten in het parlement. Transparantie is prima, als die niet tot politieke druk leidt. In ons land erkent de Commissaris vluchtelingen, en niet politici. Bovendien vinden we in het akkoord niets terug over transparantie van de andere asielinstanties, de Dienst Vreemdelingenzaken en Fedasil, het agentschap voor de asielopvang. Zullen we ook een jaarlijks debat zien over het opvang- en terugkeerbeleid van de regering?

Samengevat legt deze regering sterk de nadruk op het aanpakken van asielmisbruik, beveiliging van grenzen en de verplichte terugkeer van afgewezen asielzoekers. Het wantrouwen voor asielzoekers en vluchtelingen spat van elke bladzijde. Daarmee beperkt u uw functie van staatssecretaris van Asiel & Migratie tot die van een grensbewaker, eerder dan die in te vullen als manager van een heus migratiebeleid waar ook asiel zijn plek in heeft. Sterker nog: het creëren van een kader daarvoor, wordt bijna helemaal aan Europa uitbesteed.

Van een ‘Zweedse’ coalitie hadden we meer verwacht. Zweden nodigde sinds 2013 al meer dan duizend Syrische vluchtelingen uit. En een Bosnische vluchtelinge schopte er het onlangs tot jongste minister (27). Onze regering liet zich door deze voorbeelden niet inspireren.

Mijnheer de staatssecretaris, u volgt dit thema al lang op en wij weten dat u in dit beleidsdomein enkele steentjes in de rivier wil verleggen. Wij zijn graag bereid hierbij uw partner te zijn. Laat deze brief de start zijn van een constructief-kritische samenwerking.

Met vriendelijke groeten,

Anne Van Lancker
Voorzitter Vluchtelingenwerk Vlaanderen
Els Keytsman
Directeur Vluchtelingenwerk Vlaanderen

Samenleving & Politiek, Jaargang 21, 2014, nr. 9 (november), pagina 95 tot 97

• Brieven aan Michel I

BRIEVEN AAN MICHEL I