TIJD VOOR EEN KWANTUMSPRONG

‘We cannot solve our problems with the same thinking we used when we created them.’ (Albert Einstein)

Angst, onbehagen, onzekerheid en woede zijn binnengeslopen in onze dagdagelijkse realiteit. Het lijkt wel het einde van een beschaving. De wereld, zoals we ze kennen, lijkt losgeslagen van zijn ankerpunten. Toen ik deze tekst aan het schrijven was, herlas ik De ontregeling van de wereld van de Libanese schrijver Amin Maalouf.¹ Hij legt de vinger op de wonde: ‘De wereld is ontregeld: financieel, economisch, klimatologisch, maar ook ethisch en moreel. Het lijkt wel of die ontregelingen vandaag allemaal samenkomen en we de 21^ste eeuw zonder kompas zijn binnengegaan. Het lijkt wel of de wereld in brand staat’.

‘De wereld is te complex geworden voor één simpel antwoord. Dat is de enige ongemakkelijke waarheid waar je vandaag honderd procent zeker van kan zijn’.² Toch moeten we durven nadenken met een andere bril op. Het moment van wegkijken is voorbij. ‘Dat vergt lef, dat vergt wijsheid, en dat vergt een open geest. Want we moeten de handen in mekaar slaan, onszelf en anderen geruststellen, luisteren, grenzen stellen en de boel bij elkaar houden. Dat is de taak waar we voor staan, wij, de vrouwen en mannen van deze tijd, van waar we ook komen’.³

We kunnen de uitdagingen van de 21^ste eeuw - want dat zijn deze gruweldaden - niet beantwoorden met de ontoereikende oplossingen van de 20^ste eeuw. Terecht stelt socioloog Luc Huyse dat we op een punt van urgentie zijn aanbeland. We staan met ons land op een kantelpunt. ‘Het is tijd voor een kwantumsprong. De oude en nieuwe immigratie roept om een complete remake van onze manier van samenleven, om een nieuw verhaal’.⁴

BRUSSEL ALS FAILED SPACE

Brussel heeft een probleem. Heeft dat probleem een mirakeloplossing? Neen. Ik kaart hier een aantal specifieke fenomenen aan, waarvan ik denk dat ze ook ten grondslag liggen aan de uitdagingen van vandaag. Dit zonder volgende basisvoorwaarden uit het oog te verliezen: 1. Elke beschaafde samenleving heeft de verdomde plicht haar kinderen het juiste onderwijs en toekomstperspectief te bieden. 2. Een politiek bestel dat dit momentum niet aangrijpt om de veiligheid te garanderen, doet mee aan schuldig verzuim en onverantwoord handelen. Een tool hierbij is de fusie van de Brusselse politiezones. Als we aan deze noodzakelijke voorwaarden niet voldoen, verliezen we onvermijdelijk. Als Brusselaars en als stad.

Als Brusselaars naar Parijs, Zaventem en Maalbeek trekken om moorddadige aanslagen te plegen, heeft Brussel een probleem. Als een extremist speciaal uit Frankrijk naar hier reist om het Joods Museum aan te vallen, heeft Brussel een probleem. Als Molenbeek het walhalla van de Kalasjnikovs is, dan heeft Brussel een probleem. Als de meeste wegen van terreur naar Molenbeek leiden, dan heeft Brussel een probleem. Dit is het soort aantrekkingskracht waar je als stad absoluut niet op zit te wachten.

‘Het lijkt contradictorisch dat een land met zoveel overheden leidt tot gebrek aan kennis van wat er zich aan de basis, in wijken en achterkamers, op pleintjes en in formele en informele ontmoetingsplaatsen afspeelt, maar het is wel zo. Een wet uit de managementtheorie zegt het: als te veel mensen verantwoordelijk zijn voor iets, neemt niemand verantwoordelijkheid’.⁵ Kortom: iedereen bevoegd, niemand verantwoordelijk. Het lijkt wel het DNA van Brussel.

Sommige plekken in onze hoofdstad, de onbeheerde ruimtes en dynamieken, worden zo een ‘failed space’.⁶ Tegelijkertijd is er ook een internationale terroristische strategie: ‘Uit internationale ervaring wéten we dat de jihadisten failed spaces opzoeken om zich te organiseren en van daaruit hun grensoverschrijdende acties op te zetten’.⁷ Het opeisen van de Brusselse aanslagen gebeurde immers niet vanuit de lokale IS-afdeling in Molenbeek, maar rechtstreeks vanuit het kalifaat. Het lijkt wel de gruwelijke variant van ‘think global, act local’.

NO SENSE OF BELONGING

‘It is more difficult to love than to die. It is not death that human beings are most afraid of, it is love.’
(Ben Okri)

Uit OESO-cijfers blijkt dat enkel Frankrijk zwakker scoort inzake het zich verbonden voelen - the sense of belonging - op school voor alle jongeren maar nog meer voor jongeren met een migratieachtergrond. Nochtans is dit gevoel een belangrijke menselijke en maatschappelijke behoefte. Het geeft waarde aan het leven en bepaalt in sterke mate de betrokkenheid bij de samenleving.

We zijn er niet in geslaagd jongeren die ondertussen derde en vierde generatie migranten zijn, geboren en getogen in België, het gevoel te geven hier thuis te horen. Van aanvaard te worden in de samenleving. Sterker nog: sommigen hebben het gevoel uitgespuwd te worden. Hoe is het mogelijk dat deze jongeren zich niet kunnen inschrijven in de Belgische maatschappij?

Een mogelijke verklaring is dat de leefwereld van een deel van de Belgische samenleving ruimer is dan de dagdagelijkse westerse bril. Veel van deze leefwereld wordt niet belicht en zelfs niet erkend. Zo is het Midden-Oosten elke dag in shock door aanslagen. Televisie, schotelantennes en internet brengen elke dag de gruwelijke beelden binnen in de huiskamer van heel wat moslimgezinnen. Net als na de terreur in Brussel zijn deze gezinnen geschokt en voelen ze zich verbonden met het leed van de slachtoffers in het Midden-Oosten. Terwijl dit voor de westerling vaak onbewust een ver-van-mijn-bed-show is.

Treft dit enkel de laaggeschoolde jongere? Neen. De hoogopgeleide met een migratieachtergrond ervaart dit unheimlich gevoel van ‘not belonging’ eveneens, maar trekt weg naar Tanger of Dubai of elders. Met een exodus van talent tot gevolg.

WE KENNEN ELKAARS VERHALEN NIET

Iedereen kent Romeo en Julia, maar niemand kent de Arabische versie Layla en Majoun. Iedereen kent George Michael, maar niemand kent zijn oosterse tegenhanger. Hetzelfde geldt voor Hiam Abbas die recent in het Kaaitheater stond; zij is de Arabische Helen Miller. De meesten kennen Simone de Beauvoir, terwijl de impact van de Marokkaanse sociologe Fatima Mernissi op jonge feministische moslima’s misschien nog belangrijker is geweest.

Eind vorig jaar mocht ik nog ervaren hoe dat voelt. Toen Fatima Mernissi overleed, stond ik alleen met mijn rouw. Ik, die hier al meer dan veertig jaar leef, voelde mij alsof een deel van mijn wezen niet gezien, haast geamputeerd werd door de samenleving waarin ik leef. Terwijl Mernissi een wezenlijke rol heeft gespeeld in mijn ontwikkeling.

Wij kennen elkaars verhalen niet, wij kennen elkaars slaapliedjes niet, elkaars taboes niet, wij weten van elkaar niet hoe we om onze geliefden rouwen. Wij kennen elkaars cultuur niet. En dus blijven we vreemden voor elkaar, ongeacht het aantal jaren dat we hier samen wonen.

Als wij er niet in slagen bruggen te bouwen en te verbinden, als we het ‘wij’ en ‘zij’ denken niet kunnen overstijgen, wacht ons het horrorbeeld dat de Franse islamoloog en filosoof Rachid Benzine zo treffend schetste na de aanslagen in de Bataclan: ‘Sinds de Bataclan heb ik vooral het gevoel dat zich in onze samenleving een stille haat aan het ontwikkelen is. Ik voel het bij niet-moslims, die zich steeds meer laatdunkend uitlaten over moslims, de islam als een bedreiging voor de westerse cultuur beschouwen en uiteindelijk moslims steeds meer als een fysieke bedreiging zien. Kijk maar naar intellectuelen (...) die de islam als de meest achterlijke religie op aarde omschrijven’.

Maar datzelfde haatproces zie ik ook bij bepaalde moslims. Ze omschrijven ongelovigen als varkens, beweren dat niet-moslims enkel geïnteresseerd zijn in het afrukken van sluiers en beschouwen de westerse militaire interventies als een oorlog om de Arabische wereld te overheersen. De stille haat neemt toe. Mijn grote vrees is dat die haat, als er opnieuw een aanslag komt, in fysiek geweld zal overslaan. In dat geval krijgen we lynchpartijen. Dan zou de samenleving wel eens echt onderuit kunnen gaan. We zien zulke zaken nu al in Oost-Europa, waar neonazi’s zich aan vreemdelingen vergrijpen’.⁸ Bij ons was een zorgwekkend voorproefje de betoging die de extreemrechtse Génération Identitaire in Molenbeek wou houden met één duidelijke boodschap: ‘l' expulsion des islamistes’.

‘Dat haatproces krijg je enkel gekeerd als een samenleving al haar krachten bundelt om mensen samen te brengen. Je moet ervoor zorgen dat alle Belgen zich ook daadwerkelijk Belg gaan voelen. Je moet er alles aan doen opdat mensen naar elkaar toe groeien, en niet voortdurend uit elkaar gedreven worden’.⁹

WAHABISME UIT SAOEDI-ARABIË

Een op vier Brusselaars heeft een islamitische achtergrond. Dat zijn 250.000 mensen, waarvan 125.000 praktiserend en actief binnen religieuze bewegingen. Alleen voetbal mobiliseert in onze hoofdstad meer mensen dan de islam.¹⁰ Brussel is een lappendeken van verschillende strekkingen binnen de islam. De stad lijkt daardoor een soort mini Midden-Oosten op zich. Sommige strekkingen hebben maar enkele aanhangers; andere strekkingen behoren tot de grootste die er zijn. Het overgrote deel van de Belgische moslims hangt een gematigd soennisme aan. Het overgrote deel is vredelievend. Sommige strekkingen echter, zoals het wahabisme en het salafisme, zijn ultraorthodox en streng in de leer. De ene islam is de andere niet.

Feit is dat de Belgische overheid in de jaren 1970 actief heeft meegeholpen om het wahabisme in België te verspreiden door een overeenkomst af te sluiten met het Saoedische Koninkrijk. De Grote Moskee, in de jaren 1960 door koning Boudewijn in erfpacht gegeven aan de Saoedi’s, en het bijhorende Islamitisch Cultureel Centrum hebben een sleutelrol gespeeld in de verspreiding van een radicale vorm van de islam - het wahabisme - dat ook door de IS-volgelingen wordt aangehangen.

Problematisch is dat de neosalafisten hun vorm van godsdienst beschouwen als de enige pure. Daardoor isoleren ze zich. Niet enkel van andere moslims, maar ook - en vooral - van niet-moslims.

VAN GELOOF NAAR DODELIJKE IDEOLOGIE

‘Trop de jeunes cherchent à donner un sens à leur mort à defaut d’en trouver à leur vie’.
(Rachid Benzine)

Jongeren zijn vatbaar voor radicalisering als ze het gevoel hebben dat ze er niet bij horen in de samenleving. Het is van ontegensprekelijk belang om een sterk standpunt in te nemen: uitsluiting hoort niet in onze samenleving.

De stap van geloof naar dodelijke ideologie is in zo’n geïsoleerde en orthodoxe context snel gezet. ‘De aantrekkingskracht van IS is vooral een ideologische kwestie. Het heeft een duidelijk verhaal over identiteit, terwijl het Westen er enkel nog in slaagt materiële dromen te verkopen. IS verkoopt het eeuwige leven via een apocalyptische doodscultus. In feite strijden we dus tegen de dood. Dat is een gevecht dat we niet kunnen winnen, tenzij we genoeg perspectief bieden in het hier en het nu. IS profiteert van het Westen dat op zijn limieten botst, niet meer begeestert en geen alternatief biedt voor hun verheerlijking van het leven na de dood’.¹¹

TOEKOMSTPERSPECTIEF

Het lokale falen, gecombineerd met een internationale terroristische strategie en een dodelijke ideologie is een gevaarlijke cocktail, waar we sinds kort de moorddadige en ontwrichtende gevolgen voor onze samenleving van voelen.

Samen zullen we radicale oplossingen moeten bedenken voor dit blinde geweld. Aan angst en haat mogen we niet toegeven. Als we dat doen, hebben de extremisten gewonnen. Waarden die voor ons zo belangrijk zijn, moeten we opnieuw naar waarde schatten: democratie, openheid en menselijkheid. We moeten duidelijk stellen dat aan deze waarden niet wordt geraakt. ‘Want alles van waarde is weerloos’ (Lucebert).

Vandaag is het tijd voor, wat Luc Huyse noemt, een kwantumsprong: ‘Laten we met politici die de sprong in het duister willen wagen, topambtenaren, kerkleiders, politieke redacties die verder kijken dan de Wetstraat, het brede middenveld, kunstenaars, academici, actiegroepen zoals Hart boven Hard en burgerinitiatieven de schaduw opzoeken. Om samen te zitten aan de tekentafel van een blauwdruk die vele jaren als creatieve gps kan dienen’.¹²

Maar we mogen niet vervallen in nostalgie naar de oude ‘socio-technocratische’ politieke cultuur van ‘Poupehan’. We moeten niet in het duister, maar in het volle licht gaan zitten en zien wie zich allemaal als stakeholder manifesteert. Huyse zit nog met een beeld van een georganiseerd middenveld wiens achterban de hele bevolking bestrijkt. Eén van de grootste obstakels in het politieke overleg vandaag is juist dat het middenveld fundamenteel veranderd is en dat er van een stabiele achterban al lang geen sprake meer is.

NIEUWE BLAUWDRUK

In essentie moet de vraag beantwoord worden welke samenleving we willen. In wat volgt geef ik alvast een aantal ingrediënten voor een nieuwe blauwdruk.

Islam van de 21^ste eeuw

We hebben een islamitisch discours nodig van vernieuwing, hoop en moed. België heeft dringend nood aan een Centrum voor de Europese islam van de 21^ste eeuw: een plek waar men expertise verzamelt, alternatieve interpretaties aanbiedt, Europese imams opleidt, informeert, bestudeert, progressieve werken naar het Nederlands vertaalt en kennis uitwisselt. Hier kan de Europese islam naar een breed publiek vertaald worden, naar zowel moslims als niet-moslims. Het kan, kortom, een forum bieden aan moslims met lef en branie. Wij moeten een tegendiscours bieden tegen de Google-predikers en andere radicalen.

Het is niet alleen onze verantwoordelijkheid, maar zelfs onze plicht om hier werk van te maken. ‘Religies zonder kritiek worden echt gevaarlijk. Ze ontnemen alle vrijheid. Of het nu het wahabisme is of IS, zij hebben enorm veel middelen om hun ideologie te verspreiden. En wij, langs Europese kant, hebben spijtig genoeg nog niet begrepen dat we moeten vechten tegen die ideologie. Vooral een kritische afstand is belangrijk voor de religies’.¹³

Belgische opleiding imams

Vandaag komen te veel imams uit het buitenland en worden te veel moskeeën vanuit het buitenland gefinancierd, onder meer vanuit Saoedi-Arabië. We moeten imams opleiden aan de Belgische universiteiten, want de meeste van deze imams hebben geen voeling met onze maatschappij. Ze spreken zelden één van onze talen.

We hebben nood aan imams die door een moderne bril naar de islam kijken, die kritisch zijn, die vragen stellen over de Koran, die een lans durven breken voor de aanvaarding van homoseksualiteit, de relatie man-vrouw, enzovoort. Ze bestaan, maar we hebben er meer nodig, ook in ons land: mensen die aan onze universiteiten imams opleiden, die het debat kunnen aangaan, die jongeren kunnen meetrekken in een hedendaagse interpretatie van de islam. Om het met een boutade te zeggen: de islam heeft meer Rik Torfsen nodig.

Leerstoel Fatima Mernissi aan de VUB

De VUB heeft besloten om een leerstoel op te richten om in de geest van Mernissi’s werk onderzoek en onderwijs op te zetten over de complexe relatie tussen culturen en religies.

Als vernieuwende, feministische stem binnen het moderne islamdebat, blijft Fatima Mernissi actueel. Haar betekenis voor meisjes, vrouwen en mannen - zowel in Marokko, Noord-Afrika als de rest van de wereld - valt niet te ontkennen. Ze biedt inspiratie, kracht en vooral antwoorden. Mernissi’s oeuvre gaat in op vragen die vandaag nog altijd even relevant zijn rond religie, culturen en samenleven. Haar visie op maatschappelijke vraagstukken als de compatibiliteit tussen feminisme, democratie, islam en identiteit is nog altijd actueel. Ze laveerde moeiteloos tussen Oost en West, met een diep inzicht in de complexe relatie tussen mensen, culturen en religies. Ze was een vernieuwende stem in het feminisme en moderniteit in het islamdebat. Ze was een voorvechtster van de verenigbaarheid tussen islamitische culturele waarden en universele waarden, met oog voor vrijheid en de grenzen binnen de werking van de democratie. Een leerstoel Fatima Mernissi kan ervoor zorgen dat iedereen haar gedachtegoed leert kennen en dat ze in de Europees wetenschappelijke canon wordt opgenomen.

Mernissi liet, in deze verwarrende tijden waarin vernieuwende denkers al te vaak worden tegengewerkt, een vernieuwende stem horen. Vernieuwing komt vaak van individuen. Er zijn er maar een paar die kunnen spreken, hoewel er veel zoekende zijn en willen volgen. Vernieuwers bieden een kompas. Als we deze stemmen laten uitdoven, dan ontneem je de hoop aan een volledige generatie, moslim of niet, die zoekt naar perspectief en een nieuwe vorm van samenleven. Deze avant-garde, zij die vernieuwen en verbinden, die hoop geven en inspireren, zijn in dit tijdsgewricht belangrijker dan ooit.

Vandaag zien we dat het vernieuwers moeilijk wordt gemaakt. ‘Islamvernieuwers met de dood bedreigd’, kopte De Morgen onlangs. In het moderne België, in het moderne Europa dat vrijheden zo hoog in het vaandel draagt, worden de broodnodige vernieuwende denkers het zwijgen opgelegd door persoonlijke aanvallen, brandstichting en doodsbedreigingen. Het Brusselse deradicaliseringsinitiatief werd door bedreigingen en laster afgelast.

Maar ook elders in de wereld worden er denkers monddood gemaakt. De Algerijnse schrijver Kamel Daoud haalde zich met zijn artikel in The New York Times niet alleen een fatwa op de hals, maar werd ook verguisd in de bakermat van de Verlichting door een collectief van Franse intellectuelen in Le Monde. Hij werd ervan beschuldigd islamofobie aan te moedigen. Opnieuw wordt vernieuwend denken in de kiem gesmoord. Resultaat: Daoud hangt zijn journalistenplunje aan de kapstok.

Schrijvers, intellectuelen en kunstenaars stimuleren op die manier de collectieve onwetendheid door hun stem te temperen of te verheffen. Hiermee zet het collectief van intellectuelen zich buitenspel en kan je je de vraag stellen welke rol de Europese intellectueel nog speelt in dit debat. Vandaag staan de vertegenwoordigers van de hoop onder druk. Ze torsen de wereld op hun schouders, en niemand helpt hen dragen. Ook wij dragen een collectieve verantwoordelijkheid als samenleving om onze schouders hier mee onder te zetten.

De Grote Moskee

De Belgische overheid kan niet én zeggen het radicalisme en het terrorisme te bestrijden én de Saoedische verspreiders van het wahabisme omhelzen. Deze spreidstand is onmogelijk vol te houden. De erfpacht over de Grote Moskee tussen het Koninkrijk België en het Koninkrijk Saoedi-Arabië moet worden opgezegd. De banden tussen en de controle over de Grote Moskee in Brussel en Saoedi-Arabië, die een rol heeft gespeeld in het verspreiden van de extremistische islam in Brussel, België en Europa, worden best verbroken.

Practice what you preach

We vinden mensenrechten allemaal belangrijk. En toch. Als er winst in het spel is, gaan we voor de winst. Alleen kan je je de vraag stellen: welke winst? Saoedi-Arabië is zo’n verhaal. We maken miljardendeals in de haven van Antwerpen, terwijl er elke dag in Saoedi-Arabië op de meest gruwelijke manier mensenrechten worden geschonden. Niet omdat die mensen iets verschrikkelijks hebben gedaan, maar omdat ze hun mening zeggen, een gedicht schrijven, als vrouw achter het stuur zitten.

Waarden die voor ons zo belangrijk zijn - het naleven van de democratie en de mensenrechten, het toezien op de rechtvaardigheid, individuele vrijheid en de scheiding van kerk en staat - moeten we opnieuw naar waarde schatten. We moeten deze waarden de juiste prioriteiten geven: hier wordt niet aan geraakt! Dit tijdsgewricht biedt ons de kans om onze morele geloofwaardigheid te herstellen.

‘Om een nieuwe leefbare wereld te creëren is er maar een optie’, stelt de Libanese schrijver Amin Maalouf. ‘Universele waarden en culturele diversiteit met elkaar verbinden. Alle gemeenschappen, ongeacht van welke kleur of godsdienst, zullen zich tot deze twee principes moeten bekennen. En de migranten zullen hierbij een sleutelrol als brugfiguur moeten spelen’.¹⁴

_Vrouwen zullen de wereld redden _

U zal het niet geloven, maar ook bij seksualiteit speelt de dood een rol. ‘Seks is overal. Vooral na de dood. Zelfmoordterroristen dromen ervan en trappen in de val van een surrealistische logica: de weg naar het orgasme gaat niet langs de liefde, maar langs de dood’.¹⁵

‘In veel Arabische landen, maar ondertussen ook in Europa, is de seksualiteit een grote paradox’, stelt Daoud. ‘Men doet alsof ze niet bestaat en toch bepaalt ze alles wat niet wordt gezegd. Door haar verdringing wordt ze onontkoombaar. In sommige landen wordt de vrouw slechts in de openbare ruimte toegelaten als ze afstand doet van haar lichaam. Als ze haar sluier zou laten vallen, zou ze de begeerte onthullen die de islamist, de conservatief of de werkloze jongere voelen maar niet willen erkennen. Ze destabiliseert - er wordt zelfs beweerd dat korte rokken aardbevingen veroorzaken. Ze krijgt pas respect wanneer ze door een bezitsrelatie wordt gedefinieerd: de vrouw van X, de dochter van Y. Die contradicties scheppen ondraaglijke spanningen. De begeerte vindt geen uitweg, de relatie tussen man en vrouw is geen intimiteit maar de zaak van de hele groep’.¹⁶

Het zijn de mannen die de regels van de moraal bepalen.¹⁷ Zij vullen hun houding tegenover vrouwelijkheid en seksualiteit in zoals het hen uitkomt. ‘De seksuele ellende die daaruit voortvloeit, kan in absurditeit en hysterie ontaarden’.¹⁸

Het zijn nochtans de vrouwen die de samenleving opbouwen, stelt Fatima Mernissi daarover. ‘Weet je waarom? We hebben geen keuze. Ofwel hou je je mond en word je vernederd, ofwel doe je wat ik doe: je schreeuwt.’ Volgens Mernissi moeten de vrouwen de scheefgetrokken machtsverhoudingen tussen mannen en vrouwen blootleggen en een actieve rol innemen om de regels mee te bepalen. Ze mogen niet lijdzaam toezien. Ook de Egyptische feministische schrijfster Mona Eltahawy, die eveneens door Fatima Mernissi werd geïnspireerd, klaagt de haat en onderdrukking aan die ze voelt bij de Arabische man tegenover de vrouw. Het is hoog tijd voor een dubbele seksuele revolutie: een politieke en persoonlijke.¹⁹

Ook het Westen heeft hier volgens haar een rol te spelen: ‘Als de rechtervleugel wordt gedreven door openlijk racisme, lijdt links soms aan een impliciet racisme waarmee het mij het recht wil ontnemen om te bepalen wat ik wel of niet kan zeggen. Cultuur ontwikkelt zich, maar blijft stilstaan als buitenstaanders kritiek telkens weer smoren. Of onze politiek nu gekleurd wordt door religie of door militair gezag, de gemene deler is de onderdrukking van vrouwen. In een misplaatste poging om ons van onszelf te redden. Culturen ontwikkelen zich door afwijkende meningen en stevige kritiek van de eigen leden. Wanneer westerlingen hun mond houden ‘uit respect’ voor andere culturen, geven ze alleen steun aan de meest conservatieve elementen van die culturen’.²⁰

Cultuur als bindmiddel

Als onze samenleving zo diep geraakt is, dan tonen kunst en cultuur hun ware kracht. Ze geven woorden als we ze zelf niet kunnen vinden. Ook Brussel antwoordde na de aanslagen met kunst en cultuur. Als troost, als verzet, als bindmiddel.

Hemel en aarde werden bewogen door het Klara Festival om Erbarme dich van Bach de avond na de aanslagen toch te laten doorgaan. ‘Omdat Bach de kracht heeft om ons allemaal te omarmen. Overal verscheen muziek en poëzie’.²¹ Het Brussels Philharmonic kreeg het Beursplein stil met een Ode an die Freude. De donderdag na de aanslagen werd In the Eyes of heaven in het Kaaitheater een mooi ritueel gehouden om de rouw af te ronden. De actrice Hiam Abbas werd onthaald op een staande ovatie; daarin weerklonk de wil om samen het verdriet te overstijgen, om de stad waardig terug op te eisen.

Omdat theater op haar best troost, verbindt en perspectief biedt. Omdat theater op haar best met beide voeten in de samenleving staat. Omdat theater op haar best een plaats biedt waar kunstenaars en denkers hun gedurfde en afwijkende meningen kunnen delen. Plaatsen ook waar kunstenaars het onzegbare onder woorden kunnen brengen.

Cultuurhuizen van de 21^ste eeuw zullen plaatsen zijn waar nieuwe verhalen geschreven worden, of niet zijn. Waar we Layla en Majoun, de Arabische versie van Romeo en Julia, kunnen leren kennen. Waar de Helen Mirrens van de Arabische wereld kunnen schitteren. Waar taboes doorbroken kunnen worden. Waar we elkaars toekomstdromen verbeeld kunnen zien. Cultuurhuizen moeten daarom meer dan ooit een ontmoetingsplek zijn. Op hun schouders rust de taak, de verantwoordelijkheid, om ramen en deuren open te gooien. Zonder taboes.

De afgelopen periode maakt deze noodzaak pijnlijk duidelijk en zou ook vertaald moeten worden in de cultuurpolitiek. Italië doet dit vandaag al. Daar heeft men de drastische beslissing genomen om voor elke euro die gaat naar terreurbestrijding ook een euro te besteden aan cultuur. Wanneer volgt Vlaanderen?

Naast terreur bestrijden, moeten we cultuur promoten. Dat is zo belangrijk, zo wezenlijk. Zij bedenken terreur, wij antwoorden met cultuur. Zij vernietigen beelden, wij antwoorden met kunst. Zij vernietigen boeken, wij zijn het land van de bibliotheken. Dat is de kracht van cultuur.²²

TOT SLOT

Ofwel blijven we gezamenlijk hameren op het probleem ofwel zoeken we gezamenlijk naar de oplossing. Dat is de cruciale keuze waar we voor staan. Daarom doe ik deze oproep: kijk niet langer weg. Aanvaard dit niet. Nu zwijgen is mededaderschap. Als we vandaag niet luidop spreken dan komt er een moment dat we moeten zwijgen, dat we moeten toegeven dat anderen het overgenomen hebben.

Yamila Idrissi
Brussels volksvertegenwoordiger voor sp.a in het Vlaams Parlement

Noten
1/ Amin Maalouf. De ontregeling van de wereld. De Geus, Antwerpen, 2010.
2/ Liesbeth Impe. Vijf ongemakkelijke waarheden, in: Het Nieuwsblad, 2016.
3/ Speech Yamila Idrissi voor het Re:think debat. Kaaitheater, 30 september 2015: http://yamilaidrissi.be/artikel/Cultuur/rethink-debat/.
4/ Luc Huyse. België heeft een nieuw mirakel nodig, in: De Standaard, 2016. ** **
5/ Gie Goris. Terrorisme legt constructiefouten België bloot. Op: http://www.mo.be/opinie/terrorisme-constructiefouten-belgie-bloot.
6/ Idem.
7/ Idem.
8/ Rachid Benzine. Dat iemand mij wilt doden heeft ook iets moois, in: De Morgen, 2016.
9/ Idem.
10/ Felice Dassetto. L’iris et le croissant. Université Catholique de Louvain. Leuven, 2011.
11/ Hindi Fraihi. Dit is maar het voorgerecht van de terreur die ons te wachten staat, in: De Tijd, 2016.
12/ Luc Huyse. België heeft een nieuw mirakel nodig, in: De Standaard, 2016.
13/ Rachid Benzine. Dat iemand mij wilt doden heeft ook iets moois, in: De Morgen, 2016.
14/ Speech Yamila Idrissi voor het Re:think debat. Kaaitheater, 30 september 2015: http://yamilaidrissi.be/artikel/Cultuur/rethink-debat/.
15/ Kamel Daoud. The sexual misery of the Arab world, in: The New York Times, New York, 2016.
16/ Idem.
17/ Yamila Idrissi. De poortwachters van de moraal, in: De Morgen, 17 februari 2016.
18/ Mona Eltahawy. Hoofddoek en maagdenvlies. De Bezige Bij, Antwerpen, 2015.
19/ Idem.
20/ Idem.
21/ http://www.radio1.be/programmas/de-ochtend/met-kunst-en-cultuur-de-pijn-van-de-aanslagen-overstijgen.
22/ Speech Yamila Idrissi voor Behoud de begeerte, Permeke bibliotheek Antwerpen: https://yamilaidrissi.wordpress.com/2015/12/21/mijn-speech-voor-behoud-de-begeerte-aanbevelingen-voor-een-nog-beter-leven/.

aanslagen Brussel - jihadisme - radicalisering

Samenleving & Politiek, Jaargang 23, 2016, nr. 4 (april), pagina 17 tot 26

• aanslagen Brussel
• jihadisme
• radicalisering

JIHADISTEN IN ONZE WIJKEN

Wat drijft de zelfmoordterrorist?

Lieven Pauwels

Leven met en na 22/3

Rik Coolsaet

Gezamenlijk naar de oplossing zoeken

Yamila Idrissi

Staren naar oude steenlagen, terwijl een vulkaan op ontploffen staat

David Van Reybrouck