Ik ben al sinds zijn eerste boek een fan van de Israëlische schrijver Yuval Noah Hariri. Sapiens (2015) en Homo Deus (2017) analyseerden scherp het verleden en de toekomst van de mensheid. Zeker Homo Deus is geen boek om vrolijk van te worden als hij beschrijft wat er allemaal op ons af komt. Er is nog weinig uitgevonden dat nooit gebruikt werd, en met zijn oplijsting van wat er in de maak is op medisch vlak en qua nieuwe technologie ligt het moment dat de mens geregeerd wordt door zijn kerngezonde gerobotiseerde Übermensch niet zo ver meer af. Beetje bij beetje, en telkens met wat leuke dingen voor de mensen. (Al weet je niet hoe een auteur in 1900 zou hebben voorspeld hoe de mensheid er zou uitzien met alle technologische uitvindingen die we nu al een tijdje kennen. En een wereld die door haar uitstekende medische zorgen er niet meer in slaagt de oudere mens op te vangen in zijn gezin, een degelijk pensioen te betalen en te vermijden dat die zich letterlijk dood verveelt. Elke toekomstvoorspelling heeft wel wat science fiction).

Zijn laatste boek 21 lessen voor de 21ste eeuw gaat over het heden. Het reikt veel 'food for thought' aan over wat zich vandaag wereldwijd voordoet aan crisissen en/of uitdagingen. Je moet 'lessen' niet direct begrijpen als een reeks 'cursussen' maar als 'dat wat geleerd moet worden, ervaringen'. Om uit die ervaringen zelf conclusies te kunnen trekken.

Opnieuw beschrijft hij met wetenschappelijke onderbouw een reeks hete hangijzers die het nieuws al jaren beheersen zonder zelf een of andere conclusie voor te stellen, maar wel over dat onderwerp de argumentaties en feiten scherper te stellen. Zo beschrijft hij opnieuw de risico's en gevaren van nieuwe technologieën om de lezer alert te maken voor evoluties die ooit buiten de controle van de mensheid kunnen vallen. De controle over 'data' zal een hoofdrol spelen. Als Google je op basis van alles wat het over je weet meteen het beste advies kan geven welke auto je liefst zal hebben, waarom zouden er dan nog autoreclames moeten komen. Maar evengoed kunnen grote bedrijven en overheidsinstanties je gemakkelijk manipuleren en beslissingen voor je nemen. Het eigendom van jouw data weghalen bij de bedrijven en ze nationaliseren zet dan weer de weg open naar 'griezelige digitale dictaturen'.

In een volgend hoofdstuk provoceert hij op een nuchtere manier zowel linkse als rechtse stellingen over immigratie. Hij beschrijft de beide kampen voor of tegen open grenzen en waar ze elk toch een beetje gelijk hebben. Uiteindelijk koppelt hij dat debat aan de shift van een soort racisme gebaseerd op genen naar culturalisme waarbij het genetisch geargumenteerd racisme verpakt wordt in een discours waarbij de westerse cultuur superieur wordt geacht aan elke andere. En op de achtergrond de vrees voor terrorisme wordt uitgespeeld. 'Terroristen zijn meesterlijke hersenspoelers. Ze doden maar heel weinig mensen en toch laten ze miljarden sidderen van angst'.

De cijfers die de auteur geeft zijn merkwaardig gepresenteerd ('Sinds 11 september 2001 hebben terroristen jaarlijks zo'n 50 mensen vermoord in de EU'; Harari verdeelt de 130 van de Bataclan, de 32 van Brussel, de 86 van Nice en de 22 van Manchester met een statistisch handigheidje meteen over 17 jaar), maar hij heeft zeker een punt dat in dezelfde periode er miljoenen meer stierven door auto-ongevallen, luchtvervuiling of suikerziekte. En toch vallen regeringen over hun bestrijding van terrorisme, niet over hun gebrekkige aanpak van luchtvervuiling. En moeten ze zich al helemaal niet verantwoorden over hun aanpak van huiselijk geweld. En wat we dagelijks in ons nieuws ook wel merken: 'Als je een paar mensen vermoordt in België trekt dat veel meer aandacht dan honderden doden in Nigeria of Irak'. Je kan er zeker van zijn dat wanneer 1 Vlaming omkomt bij een natuurramp op de Filipijnen die tien keer meer in het journaal komt dan een veel grotere ramp zonder Belgische slachtoffers.

En schrijft Harari: 'Het efficiëntste antwoord op terrorisme is een goede inlichtingendienst en clandestiene acties tegen de financiële acties die terrorisme voeden. Maar dat is niet iets wat de burgers kunnen volgen op tv.' Het wordt toch wachten op de beelden waarmee de F-35 een groepje terroristen in Molenbeek of Antwerpen platbombarderen. Harari vraagt ook aan de media geen gratis reclame te maken voor de terroristen door obsessief verslag uit te brengen omdat berichten over terrorisme veel meer kranten verkopen dan berichten over suikerziekte.

Maar ook de burgers zelf moet hun fantasie wat in toom houden: 'Terroristen vermoorden misschien honderd mensen maar ze geven honderd miljoen mensen het idee dat er achter elke boom een moordenaar kan schuilgaan'. In Vlaanderen eerder achter elke hoofddoek, zou je wel moeten gaan denken.

In dit boek behandelt Harari ook minder politieke thema's zoals zingeving en meditatie, onderwijs, geloof, enzovoort. Ik vond het niet direct het meest overtuigende deel wanneer hij als slot de geneugten van vipassanameditatie bezingt als conclusie voor zijn scherpe analyses in de eerste hoofdstukken. Maar ook dat zal voor elke lezer wel anders liggen, afhankelijk van diens eigen ontvankelijkheid voor spiritualiteit.

Dit is een boek waar Harari duidelijk veel over nagedacht heeft, om zeker te zijn dat u als lezer er over nadenkt. Het is niet belerend of missionerend, maar wie overtuigd is van zijn overtuigingen wordt even het tapijt van onder de voeten gehaald. Zelden zijn feiten en wetenschappelijke argumenteringen compatibel met ideologie of propaganda. Lees vooral eerst Sapiens en Homo Deus van Harari, maar nadien is dit het boek dat je zelf het meeste wapent in de volgende discussie over de status van de wereld.

Samenleving & Politiek, Jaargang 25, 2018, nr. 10 (december), pagina 74 tot 76