Onze aarde is al bijna 1°C opgewarmd. Dat uit zich in steeds meer en steeds sterkere natuurrampen. Ook 2018 was een jaar vol ongeziene beelden van droogte-, hitte-, smelt- en stormrecords. Ons klimaat heeft koorts. En die wordt steeds erger. Bij een stijging van 1,5°C dreigt onomkeerbare en ernstige schade. Gaat de opwarming boven 2°C, dan begint de natuur ook zelf broeikasgassen af te geven. Zo ontstaat een soort sneeuwbaleffect, waarbij de klimaatopwarming zichzelf versterkt en het nog veel warmer wordt.1

Bij ernstige ziekte volstaat een aspirientje niet. Toch lijkt dát hoe onze ministers het klimaatprobleem aanpakken. Een zonnepaneel hier en een windmolen daar, maar voor de rest vooral niet te veel veranderen. Er is nood aan systeemverandering. In de woorden van Naomi Klein: 'Het gaat erom dat we de wereld veranderen, voor de wereld zo drastisch verandert dat niemand nog kan leven. Het is springen of verzinken'. Tot die conclusie kwamen vorig jaar ook onze beste klimaatwetenschappers. Om de opwarming tot 1,5°C te beperken, moet de wereld in 2050 CO₂-neutraal zijn. Dat vergt een ongeziene omwenteling in de manier waarop we wonen, ons verplaatsen, consumeren en produceren.

Maar we zitten helemaal niet op koers. Na een stabilisering van de wereldwijde uitstoot tussen 2014 en 2016, steeg die in 2017 opnieuw met 1,1%.2 De voorspelde uitstootpiek blijkt dan ook dode letter. Integendeel, onze uitstoot was hoger dan ooit. Zelfs de Europese Unie schiet tekort. Ook hier steeg de uitstoot met 0,6%.3 Om onder de 1,5°C te blijven, moeten onze inspanningen vervijfvoudigen. En de tijd dringt. Volgens de klimaatexperts van het VN-milieuprogramma hebben we nog 11 jaar om het tij te keren. Tussen nu en 2030 moeten we de trendbreuk realiseren.

GEZOCHT: KLIMAATBELEID

Wie door het federale regeerakkoord ploegt, komt het woord 'pensioenen' 177 keer tegen. 'Ondernemingen' en 'bedrijven' zijn samen goed voor 137 vermeldingen. En 'klimaat', die nieuw ontdekte prioriteit van onze regering? Een schamele 18 keer, waarbij het 3 keer gaat over het ondernemings- of investeringsklimaat. Dat hoeft op zich niets te betekenen. Een regeerakkoord is maar wat coalitiepartners samen minimaal willen uitvoeren. Helaas werd zelfs de lage lat van het regeerakkoord niet gehaald. De afgelopen legislatuur laat zich snel samenvatten: vier klimaatministers, nul beleid.

Dat vertaalt zich in de cijfers. Tussen 2014 en 2016 steeg de Belgische uitstoot met maar liefst 5,7%.4 Twee kostbare jaren gingen dus compleet verloren. Volgens de administratie is de Europese 2020-doelstelling niet meer haalbaar, zélfs als we alles wat gepland en beloofd is effectief uitvoeren.5 Het is gewoon too little too late. Vlaanderen doet nog slechter. De afgelopen 10 jaar wisten we slechts 0,4% minder uit te stoten.6 Wat we zelf doen, doen we op klimaatvlak dus zeker niet beter. Dat we onder de Europese lat doorgaan is nochtans niet vanzelfsprekend. Europa kijkt naar klimaat zoals een boekhouder . Elk land kreeg voor een periode van 8 jaar een jaarlijks uitstootplafond. Stoot je in een bepaald jaar minder uit dan het plafond, dan mag je dat opsparen. Die 'overschotten' kunnen dan gebruikt worden om tekorten in latere jaren te compenseren. Vlaanderen bouwde tussen 2013 en 2015 overschotten op. Alleen: dat was niet dankzij een of andere beleidsmaatregel. Neen, het plafond dat Europa ons in die jaren toeliet, lag gewoon hoger (48 Mton) dan ons uitstootniveau van 2005 (46 Mton)! Geen wonder dus dat we met gemak onder dat plafond bleven. Bovendien ligt de Europese lat te laag om de opwarming te beperken tot 1,5°C. Wetenschappers geven ons daar met de huidige doelstellingen nog geen 50% kans toe. Geen enkele ingenieur zou een brug bouwen met slechts 50% kans dat die niet instort. In klimaatbeleid kan het allemaal.

ECOREALISME

'Een prioriteit voor deze regeerperiode is energie-efficiëntie', aldus het Vlaamse regeerakkoord. Vier jaar later, en twee dagen na de grootste klimaatmars ooit, is het nochtans Vlaanderen dat druk zet om tegen de Europese energiebesparingsrichtlijn te stemmen. 'Het doel is niet op kostenefficiënte wijze te verwezenlijken', zegt de Belgische stemverklaring. Lees: het gaat te veel geld kosten. Het is het voorlopige politieke hoogtepunt van het nieuwe buzzwoord van N-VA: 'ecorealisme'. Maar wat is realistisch? Het klimaat verandert niet onder invloed van analyses van systeemkosten. Het klimaat verandert onder invloed van parts per millionCO₂.7 Realisme moet je dan ook afstemmen op en meten aan klimaatwetenschap. De vraag is niet of we de lat hoog willen leggen. De vraag is of we als samenleving geloven in de wetenschap.

En net op dat vlak blaast N-VA al jaren warm en koud. Theo Francken uitte twee jaar geleden zijn twijfels: 'Misschien is dat het nieuwe politiek correcte dogma, dat je klimaatopwarming door de mens niet in twijfel mag trekken.' N-VA nuanceerde meteen dat het om persoonlijke bedenkingen ging. Maar het verhaaltje verdwijnt niet. Vorige maand zette Jean-Marie Dedecker opnieuw de aanval in. Hij heeft het over 'de klimaatreligie' en beweert dat 'de menselijke correlatie niet doorslaggevend' is. Het idee komt van de ecomodernisten, die vinden dat het groene gedachtegoed een geloof geworden is. Ecomodernisten zien zichzelf als kleinkinderen van de grote verlichtingsdenkers. Maar het vooruitgangsgeloof is selectief: kernafval zal zichzelf oplossen, maar hernieuwbare energie heeft zonder betere batterijen geen toekomst.

Populair bij ecomodernisten is ook het argument dat onze nationale bijdrage verwaarloosbaar is. Ook Willem-Frederik Schiltz van Open VLD bewandelt die lijn. In het interparlementair klimaatoverleg verkondigde hij met veel bravoure dat Europa slechts verantwoordelijk is voor 9,66% van de mondiale uitstoot. Pleiten voor een becijferde verhoging van de Europese 2030-doelstelling had volgens Schiltz dan ook weinig zin. Nochtans beweert niemand dat België in z'n eentje het hoofd kan bieden aan zo'n overweldigend mondiaal probleem. Daarom zijn er internationale afspraken, waaraan iedereen zijn faire bijdrage doet. Een faire bijdrage vermijden, lijkt echter de enige constante in het Belgische klimaatbeleid.

Ecomodernisten geloven ook in de milieukundige equivalent van de Kuznetscurve: arme landen vervuilen weinig. Worden ze rijker, dan groeit de vervuiling. Tot ze een westers niveau bereiken, waarna de vervuiling weer afneemt. Hoewel dat misschien klopt voor water- of luchtkwaliteit, geldt dat bijvoorbeeld niet voor biodiversiteit: uitgestorven soorten komen nooit meer terug. Ook klimaatopwarming neemt niet zomaar weer af als de piek in CO₂-uitstoot voorbij is. Integendeel, het klimaat reageert heel traag op onze uitstoot: een opwarming is pas decennia later merkbaar.

Van dát ecorealisme heeft N-VA één van de vier speerpunten van haar campagne gemaakt. Bart De Wever himself verwoordt het als volgt: 'Jongeren moeten niet geloven in doemverhalen die een religieus karakter hebben en veranderingen aan de mensheid vragen die niet realistisch zijn'.8 Van klimaatrealisme naar klimaatontkenning: een kleine stap voor N-VA, een grote stap voor de mensheid.

HET SPOOK VAN DOEL EN TIHANGE

Ook al stond de kernuitstap expliciet in het regeerakkoord, de achterpoortjes waren – achteraf gezien – al in 2014 aanwezig. Het regeerakkoord spreekt expliciet over 'de huidige generatie' reactoren. N-VA ziet, naast een levensduurverlenging voor Doel 4 en Tihange 3, ook toekomst voor nieuwe centrales. Op hun website staat dat ons land 'ten laatste in 2065' zonder kernenergie moet kunnen. Wanneer kandidaat-premier Jan Jambon op radio Joe moet kiezen tussen een windmolenpark op zee of een kerncentrale in Brasschaat, kiest hij zonder twijfelen voor dat laatste.9 Nochtans kost offshore wind vandaag slechts een fractie van nieuwe kerncentrales. Waar de Nederlanders voor hun laatste windmolens een gegarandeerde prijs van 54,5 euro per megawattuur betalen, hangen de Britten met hun kerncentrale 35 jaar lang vast aan 92,5 pond per megawattuur.10 In Noord-Wales incasseerde een Japanse investeerder zelfs liever een verlies van 2,4 miljard dan een steeds duurder wordende centrale effectief te bouwen.

Zowat overal in het regeerakkoord staat dat de transitie 'technologieneutraal' moet zijn en dat we 'objectief en transparant opnieuw alle opties onderzoeken'. De regering-Michel voerde meteen daad bij het woord: Doel 1 en 2 werden tien jaar verlengd. Drie jaar eerder deed de regering-Di Rupo al hetzelfde met Tihange 1. Kostprijs? Zo'n 700 miljoen voor Tihange 1 en zo'n 600 miljoen voor Doel 1 en 2. Normaal moest Electrabel deze investeringen vóór de start van de levensduurverlenging voltooien. Maar Electrabel zou Electrabel niet zijn als het geen paar jaar uitstel kreeg. De nieuwe deadline is eind 2019. Volgens de topman van Engie Electrabel moet zo'n 40% van de werken dit jaar nog gebeuren.11 Daardoor zullen de oudste kerncentrales alweer niet veel draaien. Want raken de werken niet afgerond, dan mogen de centrales vanaf 2020 nooit meer draaien. Niet dat het de afgelopen jaren zo'n werkpaarden waren: in 2014 draaiden ze slechts 62% van de tijd. In 2015 51%, in 2016 79%, in 2017 82% en vorig jaar 52%. Toch kreeg Electrabel deze legislatuur een gigantisch cadeau van 1 miljard, in de vorm van een lagere nucleaire rente. Ze moesten immers investeren in die levensduurverlenging, was de redenering in 2015… Dit daverende succes wil N-VA dus nog eens overdoen met Doel 4 en Tihange 3.

Het fiasco van de nucleaire beschikbaarheid staat in schril contrast tot de ambities uit het regeerakkoord. Michel I zou de bevoorradingszekerheid 'terdege aanpakken'. Dat moest eind 2015 uitmonden in een interfederaal energiepact en een stabiel investeringsklimaat. Het duurde uiteindelijk twee jaar langer voor onze vier energieministers tot een akkoord kwamen. N-VA rok het nog drie extra maanden. De partij vond het pact een mager beestje en wilde bijkomende maatregelen. Nochtans veranderde er geen letter aan het pact dat de voltallige regering in maart 2018 goedkeurde. Wel verschenen er negen slides bij het pact. Slides vol deadlines die intussen verstreken zijn.

DE VERZORGINGSSTAAT VOOR BEDRIJVEN

'Voka is mijn echte baas. Als Voka niet tevreden is, ben ik niet tevreden', liet Bart De Wever zich in 2010 ontvallen. Het was bedoeld als grap, maar bleek de afgelopen jaren meestal pijnlijk waar. Speerpunt van de nieuwe verzorgingsstaat voor bedrijven moest de energienorm worden. Het dossier zit echter muurvast in intra-Belgische discussies. Dat hoeft niet te verbazen: in het regeerakkoord is al duidelijk dat België en Vlaanderen er iets anders mee bedoelen. Waar de federale regering zo'n norm zowel voor gezinnen als bedrijven wil, is in het Vlaams regeerakkoord enkel sprake van een energienorm voor energie-intensieve bedrijven.

Maar niet getreurd. De industrie kreeg een ander mooi cadeau. Op een zonnige vrijdagmiddag in juli verkocht de regering hen ons energiebeleid met de oprichting van het Federaal Energie Comité (FEC). Taak van het FEC: het monitoren van de bevoorradingszekerheid, de naleving van het klimaatakkoord en het behoud van de competitiviteit en de koopkracht. So far so good. Alleen, de overheid zit in het FEC niet met energie-experts rond tafel. Enkel het VBO en captains of industry maken er deel van uit. Geen vakbonden, geen middenveld, geen burgers. Zelfs geen kmo's. Nochtans bestaat er al een Adviesraad Gas en Elektriciteit waarin die bredere vertegenwoordiging wel bestaat. Volgens het kabinet-Marghem was het een bewuste keuze om de sociale partners niet in het FEC te laten zetelen: 'De bedoeling was het Comité zo neutraal mogelijk te houden'.12 Na 'realisme' heeft deze regering dus ook een nieuwe betekenis van het woord 'neutraliteit' uitgevonden.In de praktijk zal het Comité input vragen van een reeks bestaande instellingen waar wél experts zitten. De Nationale Klimaatcommissie volgt al de voortgang van klimaatakkoorden op, Elia controleert al de bevoorradingszekerheid en de CREG doet al jaren studies naar de energieprijzen. Deze instellingen worden nu gereduceerd tot adviesbureau voor de industrie. En de grootste tegenstanders van de kernuitstap worden er de waakhond van.

Geen mens ook die gelooft dat het FEC de koopkracht van u en ik boven eigen winst zal plaatsen. Nochtans is het systeem vandaag al gunstig voor grootverbruikers. Niet alleen onderhandelen zij hun contracten rechtstreeks met de producent of kopen ze op de groothandelsmarkt. Ze betalen volgens berekeningen van het ABVV ook 150 keer minder voor het energiebeleid dan gezinnen.13 Dat leidde in 2015 tot een zeldzame breuk in het werkgeversfront. In een advies over de invoering van de Turteltaks geven Unizo en Boerenbond forse kritiek op de onrechtvaardige verdeling van de lusten en lasten in het energiebeleid: 'De Minaraad betreurt dat de lasten hoofdzakelijk op de schouders van huishoudens en kleine bedrijven terechtkomen (...) Van de 50% die betaald wordt door de bedrijven is meer dan 80% afkomstig van kmo's. Een kmo betaalt 15,5 euro per MWh. Een multinational 0,67 euro per MWh, wat ruim 23 keer minder is'.14 Voka sluit zich niet aan bij het advies.

In Vlaanderen vloeien intussen zelfs de opbrengsten van ons klimaatbeleid weg naar de industrie. Via de vergoeding voor 'indirecte CO₂-kosten in de elektriciteitsprijs' kregen zij in 2016 47 miljoen euro uit het Vlaams klimaatfonds.15 Over de gehele periode 2013-2016 ontvingen de ExxonMobils van deze wereld 166 miljoen euro klimaatgeld.ExxonMobil maakte de afgelopen jaren tussen de 500.000 miljoen en 3 miljard euro winst in België.16 Als de gele hesjes zich afvragen naar welk vat der danaïden hun energietaksen vloeien: zoek niet langer. Toch ging het voor werknemer N-VA allemaal nog niet ver genoeg. Wanneer Europa België op de vingers tikt omdat we te veel bedrijven korting geven op de bijdrage voor de offshore windparken, blokkeert N-VA het nieuwe nationaal klimaatplan – het eerste sinds 2012 (!) – tot er een nieuwe korting komt voor die bedrijven die uit de boot dreigen te vallen.17

Ook dat vertaalt zich in de cijfers. De elektriciteitsprijs van de Vlaamse gezinnen steeg de afgelopen 10 jaar met 114,67%. De industrie bleef met een stijging van 11,68% relatief buiten schot.18 Als dat het palmares is van wat de industrie informeel kan binnenhalen, wil je er niet aan denken wat ze nu formeel via het FEC gaan doen. Voor deze regering bestaat de samenleving blijkbaar enkel uit bedrijven. Et pour les citoyens, la même chose.

Intussen stijgt de koorts bij onze patiënt en wordt een reddende behandeling alsmaar duurder. In de woorden van de 16-jarige Zweedse klimaatactiviste Greta Thunberg: 'Onze wereld wordt opgeofferd zodat een klein groepje mensen veel geld kan verdienen. Het lijden van de massa betaalt de uitspattingen van de enkelingen'.

Voetnoten

1. 'De ecologie van een wereld in verandering' - Universiteit Antwerpen, 23/01/2019.
2. 'Emissions Gap Report 2018' - UN Environment, 27/11/2018.
3. 'Trends and Projections in Europe' - European Environmental Agency, 26/10/2018.
4. Uitstoot in de non-ETS-sector - FOD klimaat. De cijfers voor 2017 zijn nog niet gevalideerd, maar allicht daalde de uitstoot met 4,5%. Zo gaan we terug richting het uitstootniveau van 2014. Netto betekent dat echter nog steeds een stijging tussen 2014 en 2017.
5. De Europese 2020 doelstelling is 15% emissiereductie in 2020 ten opzichte van 2005 voor België en 15,7% voor Vlaanderen. In 2017 zat België aan een daling van 12%. Vlaanderen haalde in 2016 (laatste cijfers) -0,4%.
6. 'Voortgangsrapport 2016-2017 - luik mitigatie'.
7. Naar tweet van Bram Claeys: ppm = aantal deeltjes CO₂ per miljoen deeltjes lucht. De fysicus Arrhenius voorspelde al in 1896 een temperatuurstijging van enkele graden als de CO₂-concentratie in de lucht zou verdubbelen. De CO₂-concentratie bedroeg toen 300 ppm. In 1896: 300 ppm, in 1938: 310 ppm, in 1965: 320 ppm, in 1972: 330 ppm, in 1997: 360 ppm, vandaag: 410 ppm.
8. 'Wat is het antwoord van Bart De Wever (N-VA) aan de 35.000 'klimaat­spijbelaars'?' - VRT, 26/01/2019.
9. 'Nucleaire renaissance loopt vast' - De Tijd, 18/01/2019.
10. Borssele III/IV: €54.50/MWh. Hinkley Point: £92,5/MWh.
11. 'Doel 1 en 2 en Tihange 1 gaan opnieuw uit' - De Standaard, 19/01/2019.
12. 'Michel heeft ons energiebeleid verkocht' - Knack, 18/07/2018.
13. 'Een ander energiebeleid' - ABVV, 26/06/2018.
14. 'Advies 2015|26, forfaitaire heffing per afnamepunt elektriciteit' - Minaraad, 26/11/2015.
15. 'Voortgangsrapport 2016-2017 - luik mitigatie'.
16. 'ExxonMobil krijgt jaarlijks 1 miljoen euro te veel uit Vlaams klimaatfonds' - BBL, 9/02/2017.
17. Die kwam er niet. N-VA stapte uit de regering en zo raakte het klimaatplan toch goedgekeurd.
18. 'Studie over de componenten van de elektriciteits- en aardgasprijzen' - CREG, 29/03/2018.

Samenleving & Politiek, Jaargang 26, 2019, nr. 2 (februari), pagina 44 tot 50

• klimaat
• Europa
• Vlaanderen