Het is alle hens aan dek: van overal komen er berichten dat mensen in armoede het nog moeilijker hebben dan hun medeburgers. Terwijl sociale restaurants, wijkwerkingen en vele sociale basisvoorzieningen moeten sluiten en de voedselbedeling onder druk staat, komen zij thuis nog in een groter isolement terecht. Terwijl de kosten en facturen even hoog blijven, of zelfs nog toenemen. Vluchtelingen belanden al helemaal op straat, nu Dienst Vreemdelingenzaken de deuren sluit voor asielzoekers en er – in tegenstelling tot wat Nederland wel doet – geen noodopvang voorzien is. Artsen Zonder Grenzen besliste gelukkig om voor hen en voor daklozen die symptomen van het coronavirus vertonen een triagecentrum te openen om hen de nodige gezondheidszorgen te kunnen geven. Vrijwillig. Zonder steun van de overheid. De opvangcentra van de CAW blijven open voor dak- en thuislozen, maar met beperkte capaciteit omwille van de 'sociale afstand'. Terwijl de groep daklozen blijft toenemen, de kosten voor opvang stijgen door een toename van de nodige hygiënische maatregelen en de afzondering van zieke klanten, moeten de CAW het rooien met minder geld door de besparingen van de Vlaamse regering. Sommige gemeenten zorgen voor bijkomende noodopvang: ze sluiten overeenkomsten met hotels die nu leegstaan, om daklozen te huisvesten. Ook leegstaande sociale woningen worden ingezet om daklozen een (tijdelijk) 'kot' te bieden. Federaal minister voor Armoedebestrijding, Nathalie Muylle, heeft extra geld vrijgemaakt voor voedselbanken en OCMW's om noodzakelijke voedings- en hygiënische producten aan te kopen. Ze trekt ook financiële steun uit voor opvangcentra voor zieke daklozen in de grote steden. Agentschap Zorg en Gezondheid van de Vlaamse overheid adviseert om voedselhulp verder te zetten via thuisleveringen en ook de sociale restaurants worden aangemoedigd om over te schakelen op thuisbedeling. Maar van Vlaamse steun is voorlopig geen sprake.

Wel hebben verschillende regeringen steunmaatregelen genomen voor mensen die in de tijdelijke werkloosheid zijn terechtgekomen. Die staan immers voor grote financiële uitdagingen. Werknemers uit maatwerkbedrijven en andere werknemers die werken aan het minimumloon en die in technische werkloosheid belanden, vallen onder de armoedegrens. Federale en Vlaamse regering sluiten hun ogen niet voor mensen die technisch werkloos worden: maatregelen om een forfait van 1.450 euro uit te betalen of de extra steun voor de energiefactuur zijn eerste stappen om een deel van hun bezorgdheden weg te nemen. De overeenkomst met de banken om uitstel van betaling van de hypotheek is een volgende stap. Maar wat met mensen in dag- en oproepcontracten, schijnzelfstandigen, mensen die in het zwart moeten werken, flexwerkers, sekswerkers, enzovoort? De vakbonden wijzen ook op de onzekerheid voor werklozen in inlevingsstages en voor wijkwerkers. Die vallen zonder inkomen en zonder compensaties.

Nu armoedeverenigingen noodgedwongen de deuren moeten sluiten en (nood)hulp bijna niet meer bereikbaar wordt, hebben mensen in armoede nood aan meer financiële ruimte om in hun basisbehoeften te voorzien, zoals voedsel, energie, medische kosten, … In Vlaanderen gaat het om vele honderdduizenden mensen. Het gaat over mensen met een leefloon, met een inkomensgarantie voor ouderen, of werklozen en ook werknemers met een laag inkomen. Mensen zonder buffer voor extra uitgaven. Zij vallen overal uit de boot. Sociale contacten, voedselhulp, begeleiding, … alles valt weg. Arme gezinnen met kinderen verliezen ook elke steun die ze kregen op school. Zij hebben extra kosten, maar weinig of geen extra-ondersteuning vanuit de overheden.

Het stopzetten van uithuiszettingen is een eerste goede stap. Nu mensen uit huis zetten zou wraakroepend zijn. Armoedeorganisaties vragen bovendien een extra financiële ondersteuning voor mensen met een uitkering die nu al onder de armoedegrens leven en door de coronacrisis verder financieel en sociaal met de rug tegen de muur komen te staan. Ook hun energiefactuur en hun kosten voor gezondheidszorg moeten betaald worden. Voedselhulp kan worden omgezet in financiële steun. Ze eisen ook dat afsluitingen van water, gas en elektriciteit opgeschort worden.

Decenniumdoelen vraagt daarom de oprichting van een sociaal noodfonds dat mensen met een laag inkomen extra financiële steun geeft.

Ook lokale overheden, en velen doen dat al, kunnen het noodfonds bijspringen: zij kennen immers de noden van hun bewoners. Zij kunnen extra financiële ondersteuning (voor huur, voedsel, medicijnen…) voorzien, samen met armoedeverenigingen een hulpplan voor mensen zonder sociaal netwerk opstellen, woningen voor daklozen beschikbaar stellen, zoeken naar creatieve manieren om welzijnsorganisaties, brugfiguren en vrijwilligers in staat te stellen om op een andere manier proactief mensen te bereiken via huisbezoeken, thuisleveringen van maaltijden en hulpgoederen of te contacteren via telefooncirkels.

Het is onbegrijpelijk dat solidariteitsfondsen die kwetsbare mensen ondersteunen in deze crisis alleen worden opgestart dankzij het initiatief van geëngageerde burgers zoals het Gents Solidariteitsfonds dat voedselpakketten en medicijnen bezorgt aan hulpbehoevende Gentenaars, of van de Koning Boudewijnstichting die initiatieven ondersteunt die dak- en thuislozen helpen. Niet alleen economische hulp aan bedrijven maar ook sociale hulp voor mensen in nood moet een overheidsopdracht zijn.

Het is nu belangrijk om afstand van elkaar te nemen. Maar het is ook het moment om beleidsmatig geen afstand te nemen van de mensen in of nabij armoede. Een sociaal noodfonds voor mensen in nood is dan ook broodnodig.

(Met dank aan Jos Geysels en Michel Debruyne van Decenniumdoelen voor de inspirerende gedachtewisseling.)

Dit stuk zal verschijnen in het APRIL-NR 2020 van Samenleving & Politiek, dat op 15/4 uitkomt.

• Corona
• armoede
• kwetsbaren