Gelukkig schijnt dit voorjaar de zon volop. De nooit geziene coronamaatregelen veroorzaken al geruime tijd extra stress- en angstgevoelens. De bloesems en voorjaarszon in de tuin of het park temperen voor velen de onzekerheid.

Maar de zon schijnt minder hard voor de vele gezinnen en alleenstaanden die geen tuin of terras hebben, vaak stadsbewoners in overbevolkte appartementen en arbeiderswoningen in 'street canyons' waar de luchtkwaliteit in normale tijden ronduit belabberd is. De recreatiedomeinen waar zij, bij gebrek aan een privébuitenruimte, heen gaan om lucht te happen werden gesloten, en in parken wordt eenrichtingsverkeer ingevoerd omdat deze anders overstelpt zouden worden.

Deze pandemie zet enkele pijnpunten van de stedelijke inrichting extra in de verf. Onze straten zijn ontworpen met als hoofddoel ons zo efficiënt mogelijk te verplaatsen met de wagen. Als er nog wat ruimte over bleef kon er af en toe een fietspad af. Door de rust die nu kunstmatig terugkeert, valt extra hard op hoe onaangenaam de stad kan zijn: lawaai, luchtvervuiling, verkeersagressie en -doden, enzovoort. Stedelingen (her)ontdekken door de maatregelen dat een wandeling of fietstocht in de eigen buurt ook best aangenaam is met wat minder verkeer.

De ondoordachte verharding van steden heeft ook andere gevolgen. Regenwater sijpelt niet door in de bodem en er is geen ruimte voor grote bomen, met een hitte-eiland als gevolg. Bomen zorgen op warme dagen nochtans voor schaduw en natuurlijke verkoeling van wel 15°C door verdamping van grondwater. Door te veel verharding en te weinig groene, blauwe en verkeersluwe inrichting is de stad heter, gevaarlijker en bovenal grijzer dan ze hoort te zijn. Dat is geen natuurwet, maar het gevolg van ondoordachte keuzes in het verleden. En dat terwijl wonen in de stad of dorpskern bij uitstek de meest klimaatvriendelijke en maatschappelijk duurzame keuze is.

De Belg toont zich in deze crisis erg solidair. We leven mee met de moedige zorgverleners die zich in de frontlinie van de strijd tegen het virus werpen, we organiseren sociale acties om alleenstaande ouderen, mindervaliden of zorgbehoevenden niet te laten vereenzamen. Onze manier van wonen werkt die vereenzaming echter in de hand. De baksteen in onze maag zet ons aan om een eigen woning te bouwen of te kopen, vaak in verkavelingen weg van familie en belangrijke voorzieningen als openbaar vervoer, ziekenhuizen en scholen. Naarmate de jongere, kapitaalkrachtigere gezinnen in de verkaveling gaan wonen, blijft een oudere, zorgbehoevende generatie alleen achter in leeggelopen dorpskernen. Er is een shift nodig weg van lintbebouwing en verkavelingen, naar het breed toepassen van alternatieve woonvormen, zoals groepswoningbouw waarbij verschillende woonfuncties worden gedeeld met meerdere gezinnen en bewoners. Dergelijke projecten maken het financieel haalbaar voor verschillende generaties en sociale achtergronden om in alle comfort en met veel groene ruimte in een stadsomgeving samen te wonen. De bewoners zullen elkaar vaker spontaan treffen maar toch met respect voor elkaars privacy kunnen samenleven. Zulke woonvormen moeten veel actiever aangemoedigd worden om wonen in de stad of dorpskern aantrekkelijker te maken. Door bijvoorbeeld een verlaten industrieel pand in de stad op een slimme manier om te bouwen tot een bewoonbare groene long wordt bijgedragen aan meer nabijheid, sociaal contact en gezondere, minder gestresseerde bewoners. Een woonfiscaliteit die deze duurzame woonvormen aanmoedigt zal ertoe bijdragen dat burgers aangezet worden om te verhuizen naar een woning die beter is aangepast aan de volgende levensfase.

Een groener en trager straatbeeld zal de aantrekkingskracht van de stad verder versterken. Voor de heraanleg van de publieke ruimte wordt best maximaal ingezet op ontharding en groene zones met waterpartijen. Lokale besturen kunnen in samenspraak met de burgers een selectie van straten maken waar doorgaand verkeer nodig is en de overige straten doodlopend maken of inrichten als woonerven, zodat deze beschikbaar worden voor de bewoners en spelende kinderen. Dit creëert extra ontspanningsruimte en ontlast de drukke parken en pleinen. Door de straten te voorzien van divers begroeide groenstroken en waterpartijen zal men dagelijks in contact te komen met stadsgroen en groeiende biodiversiteit. Dit zal de mentale gezondheid ten goede komen en de lagere luchtvervuiling zal de vatbaarheid voor ziekten tegengaan. Als we de publieke ruimte als onze voortuin kunnen inrichten met een extra bankje op de hoek van de straat, geveltuinen, wadi's, groenslingers en moestuinen in het straatbeeld, zullen mensen vaker buiten in elkaars gezelschap vertoeven. Een publiek-private gradiënt kan worden aangebracht in reeds bestaande groenzones zoals bijvoorbeeld individuele tuinen ingesloten in woonblokken. Deze kunnen transformeren naar één grote gegroepeerde semipublieke tuin, die verbindend werkt en ook de bewoners van het hoekhuis zonder buitenruimte de kans geven om van de zonnestralen en natuur te genieten. Dit lijkt wishful thinking, maar vandaag bestaan er reeds meerdere voorbeelden die het succes en de meerwaarde van anders samenwonen aantoont. Geef de enthousiaste bewoners van dergelijke projecten een ambassadeursrol om de mind shift bij de Vlaming in gang zetten.

De coronacrisis geeft ons een unieke kans om aan den lijve te ervaren hoe essentieel rust, groene publieke ruimte en propere lucht zijn voor de levenskwaliteit in de stad of dorpskern. Het wordt tijd om meer duurzame mobiliteit- en woonkeuzes te maken. Zo bouwen we aan een robuuste samenleving die hopelijk beter bestand is tegen de volgende pandemie, en helpen we in één klap het klimaat en de biodiversiteit een grote stap vooruit.

Samenleving & Politiek, Jaargang 27, 2020, nr. 5 (mei), pagina 22 tot 23

• Corona
• publieke ruimte
• steden