Bill Gates zegt dat ik een nerd ben. Of eigenlijk geeft hij toe dat hij zelf een nerd is, en vermits ik de eigenschap waarop hij die uitspraak baseert met hem deel, ik dus ook… Het boek van Gates Hoe we een klimaatramp kunnen vermijden kreeg heel wat aandacht. Verrassend genoeg focuste men enkel op twee facetten: zijn 'pleidooi voor kernenergie' en de onfrisse kantjes van mecenaat, waarvan Gates natuurlijk een zeer vooraanstaand exponent is. Het boek is echter heel wat meer dan een pleidooi van een voorstander van nucleaire energie die daarmee zijn eigen bedrijfjes wil promoten. Laten we aan de hand van het boek grasduinen in ons (gebrek aan) klimaatbeleid.

Ons publiek debat, en dus ook het politiek debat, lijdt nog steeds onder onvoldoende inzicht in klimaatverandering en de gevolgen ervan. Gates boek heeft de verdienste dat het oorzaken en de impact van klimaatverandering zeer educatief en wervend schetst. Zo wordt Covid-19 gebruikt om de impact te beschrijven: zonder klimaatmitigatie zullen aan het einde van de eeuw 75 doden per 100.000 extra vallen. Covid-19 zorgt nu voor 14 bijkomende doden per 100.000. Maar is een 5 keer dodelijker probleem dan Covid-19 over 80 jaar genoeg om nu politieke en maatschappelijke actie teweeg te brengen? Gates gaat verder: het economisch effect van klimaatverandering is nu al vergelijkbaar met een nieuwe corona uitbraak elke 10 jaar. De gevolgen van klimaatverandering worden breed geschetst: hitteberoerten, voedselschaarste, ziekten, klimaatmigratie en -oorlogen, … Gates wilde geen wetenschappelijk, maar een populair, wervend boekschrijven.

Dat de Covid-19 crisis niet meer dan een deuk(je) sloeg in de stijging van de broeikasgasconcentraties, leidt hem dan weer tot de vaststelling dat simpelweg 'consuminderen' geen oplossing is. Dat komt door de grootteordes. We moeten immers niet alleen iets doen aan bijvoorbeeld dieselwagens en luchtverkeer, maar vooral ook iets aan hardcore onderwerpen als cement- en staalproductie en de uitstoot van de intensieve veeteelt. Met 'vliegschaamte' alleen gaan we het klimaat niet redden, daarin volg ik Gates.

Nog een verdienste is dat ook de ethische dimensie van klimaatverandering ruimschoots aan bod komt in het boek. Dit is voor het lezerspubliek van SamPol allicht een open deur intrappen, maar die dimensie ontbreekt helaas veel te vaak in het debat. Klimaatverandering is gruwelijk onrechtvaardig: degenen die er het minste verantwoordelijkheid voor dragen, dreigen de zwaarste gevolgen te ondergaan en zijn het minst gewapend om er zich tegen te verdedigen. Het zou ethisch corrupt zijn om de minst ontwikkelde landen vooruitgang te ontzeggen omwille van de klimaateffecten die met hun welvaarts- en welzijnstoename gepaard zullen gaan. Het 'ja maar, wat heeft het nut dat wij hier inspanningen doen als ze in China en India gewoon kolencentrales bouwen'-argument, dat vooral gebruikt wordt om hier niets te doen. Temeer omdat ze door lessen te trekken uit de fouten die de industrielanden maakten aan leap frogging kunnen doen en meteen voor schonere/betere ontwikkeling kunnen opteren.

Zelfs wat vliegen betreft komt dat ethische (verdelings-)probleem om het hoekje kijken: uit een recente studie in het tijdschrift Global Environmental Change (november 2020) kwam naar voren dat 1% van de wereldbevolking verantwoordelijk is voor de helft van de CO₂-uitstoot van de luchtvaartsector. Dat zijn dus superverspreiders als het gaat over vliegverkeeremissies. Met een citytrip rantsoenering voor de middenklasse komen we er dus niet.

We moeten naar structurele ingrepen die focussen op het economisch weefsel van onze samenleving.

Het probleem is immers dat minder autorijden of slechts één vliegvakantie om de twee jaar een druppel op een hete planeet zijn. Laat staan dat dikketruiendag impact heeft. We moeten dus naar structurele ingrepen die focussen op het economisch weefsel van onze samenleving: staal, cement, elektriciteitsproductie, gebouwen, transport en landbouw. We moeten tegen 2050 uitstootvrij zijn. Dat vergt heel wat meer dan het opschonen van onze elektriciteitsproductie en het vervangen van onze fossiele door elektrische auto's.

Dat maakt ook het huidige Belgische debat over kernenergie tot een relatieve bijkomstigheid. Soms krijg je de indruk dat als we twee nucleaire eenheden 15 jaar langer open houden, het daarmee klaar is. Toegegeven, nieuwe aardgascentrales moeten we maximaal vermijden, en daar hebben we goede instrumenten voor: vraagsturing bijvoorbeeld. De elektriciteitsvraag verschuiven in functie van de hernieuwbare productie. Samen met sectorkoppeling, denk aan het inzetten van al die rijdende batterijen die we binnenkort op de weg maar vooral op de parkings hebben staan en je komt een heel eind, zonder aardgascentrales. Dat vergt echter 'omdenken', iets waar heel veel mensen (en politici) moeite mee hebben.

Zelfs Gates trouwens. Hij is gruwelijk selectief. Heel typisch voor ecomodernistisch denken, of toch de populistische versie ervan, is dit voorbeeld: er is iets dat werkt, elektrische voertuigen (EV's). Maar we rijden nu eenmaal nog met veel meer fossiel aangedreven wagens. Dus moeten we inzetten op biobrandstoffen en synthetische elektrobrandstoffen, die kunnen we in onze bestaande wagens kieperen en dan moeten we geen gedragsveranderingen verwachten van die rigide vastgeroeste burgers. Onmiddellijk moet hij dan wel toegeven dat die nieuwe brandstoffen veel duurder zijn en ook milieunadelen hebben. Tegen de tijd dat we die handicaps weggewerkt hebben (door massaal in te zetten op innovatie – nog een rode draad van het boek), kunnen we met een verstandig voluntaristisch beleid dat vandaag start met elektrificatie al meer vooruitgang boeken. Door op EV's in te zetten kunnen we immers nu aan die omslag beginnen. Dat is de Nirvana Fallacy: concrete vooruitgang afwijzen omdat je denkt dat de perfecte oplossing om de hoek schuilt. Zo gelooft Gates wel in Direct Air Capture, een techniek om CO₂ 'uit de lucht te zuigen', maar waarvan hij moet toegeven dat die nu nog experimenteel en extreem duur is. Hij gelooft echter niet in grootschalige opslag met batterijen, een technologie de laatste jaren nochtans gigantisch verbeterd en tegelijk ook spectaculair in prijs gedaald is. Vanwaar die selectieve blindheid?

In Vlaanderen krijg je nog steeds 500 euro toegestopt van de fossiele sector als je een aardgasketel installeert.

Nog een enorme hiaat: Gates maakt de klassieke denkfout dat een EV die op fossiel opgewekte elektriciteit rijdt, geen verbetering betekent. Hij negeert dus compleet dat elektriciteit (direct, zonder omweg via waterstof!) toepassen in transport gewoon veel efficiënter is. Een EV op fossiel opgewekte elektriciteit bespaart al zo'n 30% aan broeikasgasuitstoot. Als de EV op groene elektriciteit rijdt, stijgt dat tot 60%. Dat weerspiegelt zich ook in het energieverbruik. Als we het transport elektrificeren, besparen we dus ook enorm veel energie, bovenop de gunstige milieueffecten. Toegegeven, voor elektrificatie van verwarming ziet hij dit effect dan weer wel. Opmerkelijk is zijn pleidooi voor het onmiddellijk stoppen met het installeren van CV-ketels op fossiele brandstof. In Vlaanderen krijg je tegenwoordig nog steeds 500 euro toegestopt van de fossiele sector als je een aardgasketel installeert! Gates verbaast zich dat zo weinig Amerikanen inzien dat ze met een warmtepomp goedkoper en veel efficiënteraf zijn. Je kan daar immers mee verwarmen én koelen. Bonus voor het klimaat én meer comfort. Hier bij ons zitten warmtepompen dan weer in het verdomhoekje doordat we de elektriciteitsfactuur overladen hebben met kosten zoals isolatiepremies, sociale fondsbijdragen, groenestroom- en warmte-krachtcertificatenopkoopverplichtingen, enz. We zijn er zo in geslaagd om de meest eco-vriendelijke verwarmingsmethode ei zo na uit de markt te concurreren ten voordele van fossiele verwarmingen.

En toch, om positief af te sluiten, nog één keer Bill Gates citeren: klimaatopwarming is een enorm probleem, maar klimaatbeleid is een gigantische economische en maatschappelijke kans. Laten we die grijpen!

Samenleving & Politiek, Jaargang 28, 2021, nr. 4 (april), pagina 6 tot 8

• Bill Gates
• energie
• klimaat