"In mijn visie is een politicus ethisch en professioneel verplicht macht te vergaren", aldus Johan Vande Lanotte in zijn boek Machtspoliticus pur sang. Daarin omschrijft hij macht niet als iets vies, want "een middel om dingen in gang te zetten en verandering te brengen." Johan Vande Lanotte heeft in zijn loopbaan inderdaad zijn macht maximaal gebruikt. In zijn boek benoemt hij de realisaties waar hij fier op is: de oprichting van Comité P, de bescherming van duizend hectare duingebied, de onderzoekscommissie-Mensenhandel, een afbouw van zo'n 130% staatsschuld, het moderniseren van De Post, de uitbouw van windenergie op de Noordzee en het doorbreken van het monopolie op de energiemarkt. Dat zijn heel wat verwezenlijkingen, al geeft hij toe dat een aantal zaken "niet gelopen zijn zoals hij had gewild". De vraag die hij zich echter niet stelt: in welke mate heb ik na een lange carrière in de Wetstraat, met mijn vele ministerposten, bijgedragen tot een meer gelijke samenleving?

Ook Conner Rousseau huldigt het devies van Vande Lanotte om Vooruit op zoveel mogelijk plekken aan de macht te krijgen. Dat was zo bij de federale onderhandelingen in 2020. Oorspronkelijk liefst met N-VA, uiteindelijk werd het Vivaldi. Met het binnenhalen van linkse trofeeën, zoals de verdeling van de welvaartsenveloppen en de verhoging van de laagste pensioenen en uitkeringen, kan je stellen dat Vooruit met weinig ministers veel macht heeft. Maar au fond blijft de regering-De Croo een compromis tussen zeven partijen. Een links akkoord is het al zeker niet, en dat maakt haar kwetsbaar vanop de linkse flank. Vorige week nog was er de discussie over de hoge energieprijzen. Zowel Vooruit als PVDA zijn voorstander van een BTW-verlaging voor energie. Maar Vooruit werd in een moeilijke positie gemanoeuvreerd en moest als meerderheidspartij tegen een voorstel van PVDA stemmen om de btw te verlagen naar 6%. Dat was een schijnstemming, uiteraard. Maar wel voer voor een heel weekend geagiteerd debat op sociale media onder links, die nergens toe leidde. Het eeuwige dilemma van links: ideologische zuiverheid tegenover compromispolitiek.

De regering-De Croo is een compromis tussen zeven partijen, en dat maakt haar kwetsbaar vanop de linkse flank.

Macht verwerven zal voor Conner Rousseau ook in 2024 de strategie zijn, zowel op lokaal als deelstaatniveau. Op Vlaams niveau lonkt de macht, nu Open VLD en N-VA op ramkoers zitten. De recente geschiedenis draagt echter een waarschuwing in zich: in 2009 werden de Vlaamse socialisten al eens verleid door de Vlaams-nationalisten met de belofte van een Vlaamse sociale zekerheid (waar bitter weinig van is terechtgekomen) en ook in 2024 komt Bart De Wever wellicht met een sluw bod. Al is het alternatief – een coalitie tussen N-VA en Vlaams Belang – de echte horror. De machtsvraag is dus niet zo eenvoudig te beantwoorden. Natuurlijk heb je liever Hannelore Goeman op Onderwijs dan Ben Weyts, net zoals je op federaal niveau liever Frank Vandenbroucke op Gezondheid hebt dan Maggie De Block. En natuurlijk is het verschil tussen de federale regering met sociaaldemocraten (en groenen) en de Vlaamse regering zonder hen bij momenten groot. Maar de vraag blijft legitiem: loont het voor sociaaldemocraten nog de moeite om deel te nemen aan de macht?

Het antwoord op die vraag vereist analyse op meer systemisch niveau. Dat zit zo. De sociaaldemocratie is historisch gezien een variant van een bredere socialistische beweging. Ze wil, door deel te nemen aan de macht, het kapitalisme hervormen om zo tot een meer gelijke samenleving te komen. Hoewel ze daardoor altijd prooi is geweest van meer radicale socialistische bewegingen die hen wegzetten als 'verraders van de linkse zaak', is ze daar lange tijd goed in geslaagd. Na de Tweede Wereldoorlog zorgde de vaak goede verstandhouding tussen arbeid en kapitaal voor een periode van vooruitgang voor iedereen. Het systeem werd mede georganiseerd, beheerd en gecontroleerd door sociaaldemocraten, het systeem was van 'hen'.

Er rest sociaaldemocraten vaak enkel nog mee te spelen in een machtsspel dat niet meer van 'hen' is.

Dat is nu echter niet langer het geval. Vandaag is het grootkapitaal totaal losgezongen en hypermobiel. Het valt niet meer te controleren door de natiestaat. Er rest sociaaldemocraten vaak enkel nog mee te spelen in een machtsspel dat niet meer van 'hen' is en te bikkelen om de kruimels die het mondiale kapitalisme achterlaat. In dit themanummer zien we de impact van de macht van bedrijfs- en financiële elites. De maatschappelijke verhoudingen zijn volledig scheefgegroeid. Financiële ongelijkheid is de drijvende kracht achter zowat elke andere vorm van ongelijkheid. Het werpt licht op de machtsvraag: waarom nog krampachtig streven naar machtsdeelname in een setting die nauwelijks nog te sturen valt, om enkel de excessen af te vijlen? Waarom niet eerder werken aan machtsopbouw met linkse partners, om zelf structurele correcties te doen? De vragen zijn op zijn minst het stellen waard.

De vraag wordt in sommige gevallen overigens vanzelf overbodig. Als de electorale macht van sociaaldemocraten afneemt, vaak doordat het systeem niet meer van 'hen' is, verandert ook de relatie met de macht. Dan dwingt de realiteit je tot machtsopbouw. In Nederland slaan PvdA en GroenLinks uit pure wanhoop de handen in elkaar.

Resoluut kiezen voor machtsopbouw met andere partners, om dan nadien meer te kunnen wegen op het beleid, is anderzijds ook geen garantie op succes. PVDA blijft liever aan de zijlijn staan en de relaties tussen Groen en Vooruit waren een paar jaar geleden beter dan nu. Machtsopbouw is een werk van lange adem met vele partners, waar wederzijds begrip en geduld voor nodig is. Ook de strijd via de straat lijkt evenmin direct veel te veranderen. Er wordt in geen enkele stad ter wereld meer betoogd dan in Brussel, echt indruk maakt dat niet meer. Een 'lange mars door de instituten' dan maar, zoals de Franse radicale filosoof Geoffroy de Lagasnerie in Knack bepleit. 'Linkse mensen moeten rechter, minister, hoogleraar economie of bankier worden'. Dat 'infiltreren van de instellingen' brengt, volgens hem, veel meer zoden aan de dijk dan 'uitgewoonde' vormen van protest, zoals betogingen of stakingen. Maar wat ben je met die strategie als deze mensen eens ze aan de knoppen van de macht zitten meteen ook hun ideologische veren afwerpen, zoals we de voorbije periode maar al te vaak gezien hebben?

Een makkelijk antwoord kent de machtsvraag voor sociaaldemocraten, met andere woorden, niet. Laten we op zijn minst hopen dat de volgende generatie iets meer ideologische standvastigheid heeft dan de machtspoliticus pur sang uit Oostende.

Samenleving & Politiek, Jaargang 29, 2022, nr. 1 (januari), pagina 2 tot 3

• edito
• macht
• sociaaldemocratie