'Het woord 'kerntakendebat' is eigenlijk de aankondiging van besparingen', zo hoorde ik iemand onlangs in de wandelgangen van de Wetstraat stellen. Wie de recente politieke geschiedenis wat volgde, krijgt geen speld tussen die stelling. De vraag echter wiens schuld dat is. De schuld van conservatieven bij wie een minimalistische overheid in het DNA zit of is het onze eigen schuld, als onmondige en onvoldragen progressieven? Ik zeg: de kerntaken van de overheid, dat is een links thema. Het kerntakendebat moet ons debat zijn. Of dat zou het moeten zijn.

Al decennia bokst progressief Vlaanderen op tegen de rechtse grondstroom: 'we betalen te veel belastingen', 'de overheid is te duur', 'het vet moet van de soep', enzovoort. En dus worden wij keer op keer meegesleurd in een debat over besparingen op de overheid, het privatiseren van bepaalde diensten of het afstoten van taken. Om dan plots vast te stellen dat we niet meer in staat zijn om vervuiling op te sporen, misbruiken in de kinderopvang aan te pakken of zelfs bussen op tijd te laten rijden.

Plots stellen we vast dat we niet meer in staat zijn vervuiling op te sporen of misbruiken in de kinderopvang aan te pakken.

Kan men dat de rechterzijde verwijten? Privatiseren en dereguleren maakt fundamenteel deel uit van haar politiek zijn. Elke taak die de overheid uitvoert, is immers een taak waar iemand anders geen winst kan op maken. Elke sector die de overheid reguleert, is een sector waar iemand minder winst kan op maken. Maar dat rechts dit tot het politieke leidmotief van de voorbije decennia heeft kunnen maken, ligt ook in niet geringe mate ook aan de onmacht van ons, progressieven. De onmacht om een eigen helder verhaal te brengen over wat wij wel én niet van een overheid verwachten.

Wie beweert dat de overheid alles kan en moet doen, maakt zichzelf en de burger blaasjes wijs. In een steeds slimmere en steeds kritischere samenleving is een alwetende en almachtige overheid sowieso een utopie. Een utopie waar we volgens mij zelfs niet moeten willen nastreven. Burgers zijn steeds mondiger en bezitten kennis die velen zelfs met plezier ten dienste van het collectief willen inzetten. Dus er zijn zeker taken die beter door burgers kunnen worden vervuld.

Maar er zijn ook taken die nooit onderhevig mogen worden van individueel engagement of winstbejag. Die taken zijn de kerntaken van een overheid. Voor mij als socialist zijn die glashelder:

1. Bescherming bieden. Ons organiseren in groepsverband, in een collectief, komt voort uit het meest basale besef dat je als individu veiliger bent in groep dan op je eentje. En dus is de primaire taak van elke overheid: het beschermen van mensen. Zorgen dat mensen veilig zijn. De fysieke integriteit, veiligheid, het fysiek en mentaal welzijn van alle burgers beschermen, steun bieden wanneer tegenslag je treft.
2. Rechten en plichten garanderen. De overheid is de beschermer van onze grondrechten en onze collectieve plichten. Het garanderen van de rechten en plichten zoals die beschreven staan in de grondwet, dat is de tweede kerntaak van de overheid: het recht op onderwijs, zorg, werk, kwalitatief en betaalbaar wonen, persoonlijke ontwikkeling, enzovoort.
3. Solidariteit organiseren. Om de twee bovenste taken te realiseren, is er nood aan solidariteit. Solidariteit die nodig is om de kerntaken te financieren en de solidariteit die nodig is om de doelstellingen te realiseren. Indien de overheid dit niet structureel organiseert, verwordt die solidariteit tot optionele liefdadigheid en dus is ook dit een kerntaak van de overheid.

Bij het opsommen van dit lijstje hoor ik al menig liberaal of conservatief zuchten: 'Ja, alles dus'. Neen. We moeten als progressieven ook zeer expliciet zeggen wat geen taak is van de overheid. Er zijn zaken die de overheid nu eenmaal niet moet financieren, er zijn taken die de overheid ook niet per se zelf moet organiseren.

Is het de taak van de overheid om een regionale (of zelfs nationale) luchthaven te financieren? Moeten we nog subsidies aan multinationals geven voor onderzoek en innovatie, middelen waarvan we weten dat ze boven een bepaalde grootte van het bedrijf geen impact meer hebben? Moeten we vervuilende bedrijven subsidiëren om minder te vervuilen of ze gewoon beter reguleren? Moet de overheid een cinema of zelfs een cinema-abonnement financieren? Moet de overheid elk privé-initiatief een duwtje in de rug geven?

Die heilige huisjes durven de zelfverklaarde voorvechters van het 'kerntakendebat' zelden slopen. Hun discours is er net één van het afbreken van de échte kerntaken, ten voordele van de ware subsidieslurpers zoals multinationals of prestigeprojecten van deze of gene minister. Iedere keer weer eindigt een kerntakendebat in minder overheid, minder bescherming, minder rechten, minder solidariteit. En ondertussen blijven de bedrijfssubsidies stijgen.

Als progressieven lopen we telkens opnieuw in de val. Net omdat we geen eigen scherpe visie hebben.

Als progressieven lopen we telkens opnieuw in de val. We proberen te milderen en af te remmen, zijn telkens op achtervolgen aangewezen, in plaats van de overheid in haar kerntaken te versterken. Net omdat we geen eigen verhaal hebben, geen eigen scherpe visie. Op een overheid die doet wat de burger van haar verwacht. Over hoe we burgers beter kunnen beschermen, over hoe we rechten en plichten beter kunnen garanderen, over hoe we solidariteit beter kunnen organiseren.

Dat is het kerntakendebat, dat wij als progressieven moeten voeren!

• column
• kerntaken
• overheid