Vlaams Belang scoort goed in de peiling. Het droomt luidop van een overwinning in 2024, en zelfs deelname aan de macht. Dit voedt speculaties over een meerderheid op Vlaamse niveau tussen N-VA en Vlaams Belang, en over een coalitie tussen beide rechtse partijen. Maar hoe groot is die kans? Is N-VA hiertoe bereid? En wat leert de politieke communicatie van N-VA op Twitter ons over hoe realistisch een coalitie is met Vlaams Belang?

EN NU IS HET AAN VLAAMS BELANG?

Anno 2022 doet Vlaams Belang het electoraal goed: het is met 23 zetels de grootste oppositiepartij in het Vlaams Parlement en met 18 zetels de tweede grootste Vlaamse oppositiepartij federaal in de Kamer van Volksvertegenwoordigers. Sinds 2014 staat Tom Van Grieken aan het hoofd van de partij. Onder zijn impuls spreekt Vlaams Belang meer dan ooit de ambitie om mee te regeren uit. Zo stelde hij in zijn boek En nu is het aan ons (2020) dat de dagen van aan de zijlijn te staan voorbij zijn. Vlaams Belang wil, aldus de voorzitter, meeregeren: 'We trekken een streep onder ons eeuwige imago van oppositiepartij'. Vlaams Belang rekent expliciet op de steun van N-VA om die ambitie mee te helpen waarmaken. Na de Vlaamse verkiezingen van 26 mei 2019 werden al onderhandelingen aangevat tussen beide partijen, die afsprongen omdat – volgens de officiële communicatie van N-VA – er geen derde partij (in casu CD&V en Open VLD) bereid was om een meerderheid te leveren.

In 2024 zou het kunnen dat N-VA en Vlaams Belang samen een meerderheid halen, wat mogelijk een Vlaamse regering met beide partijen zou mogelijk maken. Volgens De Stemming in 2021 geeft 21,5% van de bevraagden aan om voor N-VA te stemmen (-3,3% vergeleken met 2019) en 24,7% voor Vlaams Belang (+6,2% vergeleken met 2019).¹ Volgens deze peiling zouden N-VA en Vlaams Belang samen 46,2% van de stemmen behalen. Hoewel dit onder de drempel van 50% ligt en de eigenlijke zetelverdeling afhankelijk is van de kieskringen, komt een meerderheid dichtbij, zeker omdat de opmars van Vlaams Belang zich peiling na peiling doorzet. Bovendien zijn Vlaams Belang-kiezers traditioneel ondervertegenwoordigd in peilingen.

Maar is een Vlaamse regering tussen N-VA en Vlaams Belang in 2024 realistisch? Wil N-VA wel besturen met Vlaams Belang, en waarom wel of niet? Wat leert ons de politieke communicatie van N-VA, en de andere partijen, over mogelijke samenwerking met Vlaams Belang?

DATA EN METHODE

In deze kwantitatieve inhoudsanalyse worden alle tweets die zijn verstuurd van de officiële Twitteraccounts van de Vlaamse partijen of het account van de partijvoorzitter² onderzocht die gaan over al dan niet regeren met Vlaams Belang (=volledige populatie). De observatieperiode loopt vanaf 21 maart 2006 (oprichting van Twitter) tot en met 31 december 2021. Claims worden gedefinieerd als politieke stellingnames over het al dan niet regeren of samenwerken met Vlaams Belang.³ Aangezien Twitter vandaag is uitgegroeid tot een ingeburgerd medium voor politieke communicatie verschaffen de tweets van partijen en partijvoorzitters inzicht in hun communicatie, ook al vormen ze slechts één onderdeel in de strategie. Toch gebruiken alle Vlaamse politieke actoren Twitter op regelmatige basis en vormt het vandaag een integraal onderdeel van hun digitale politieke communicatie. Alle Vlaamse partijen en bijna alle partijvoorzitters (op Bruno Tobback en Marianne Thyssen na) hebben of hadden een Twitteraccount tijdens hun mandaat. De focus ligt op de officiële accounts van de partij(voorzitters) omdat deze verwacht worden officiële partijstandpunten te weerspiegelen. Enkel tweets, antwoorden of reacties en 'cited tweets' werden meegenomen, retweets zonder commentaar werden niet onderzocht. De analyse-eenheid was een tweet verstuurd door een partij of partijvoorzitter (tijdens diens mandaat). De tijdslijnen van alle ingesloten Twitteraccounts werden onderzocht via het toepassen van een combinatie van zoektermen die handelt over Vlaams Belang.⁴ Zo werden er 167,930 tweets onderzocht (dat is het totaal aantal tweets gestuurd van alle Twitteraccounts voor de periode van maart 2006 tot en met december 2021), wat resulteerde in 94 tweets (= populatie) die gaan over het al dan niet regeren met Vlaams Belang. Deze tweets werden manueel gecodeerd volgens een codeerschema.

QUID REGEREN MET VLAAMS BELANG?

De Vlaamse politieke actoren verstuurden in totaal 94 tweets over eventuele samenwerking met Vlaams Belang. FIGUUR 1 toont aan dat vooral de centrumrechtse partijen oververtegenwoordigd zijn. De meeste claims zijn afkomstig van N-VA (63), Open VLD (12) en CD&V (9). De linkse partijen (Groen, Vooruit) maken weinig woorden vuil aan eventuele samenwerking met Vlaams Belang; vooral het lage aantal cmaims van Vooruit (1) is hierbij opvallend. Gezien de grotere ideologische kloof tussen Vlaams Belang en de linkse partijen lijkt dit logisch. Vooral de positie van N-VA – als grootste centrumrechtse Vlaamse partij die ideologisch het dichtste aanleunt bij Vlaams Belang en een partij waar Vlaams Belang zelf expliciet naar kijkt als partner – is relevant.

De evolutie over de tijd leidt tot twee belangrijke vaststellingen (FIGUUR 2). Ten eerste wordt duidelijk dat deze claims vooral worden gemaakt in verkiezingsperiodes, tijdens de campagne of vlak na de verkiezingen wanneer onderhandelingen worden aangevat. Ten tweede, is er een algemene stijgende trend, waarbij sinds 2016 de Vlaamse partijen meer aandacht besteden aan regeren met Vlaams Belang. Voor een deel is dit wellicht een functie van het toenemende gebruik van Twitter als communicatiekanaal. Daarnaast gaat deze vaststelling hand in hand met stijgend succes voor Vlaams Belang in de peilingen en de lokale verkiezingen van 2018 en de verkiezingen van 2019. In 2014 behaalde Vlaams Belang één van de slechtste verkiezingsresultaten ooit, maar sindsdien is het opnieuw aan een electorale opmars bezig.

REDENEN VOOR OF TEGEN EEN COALITIE MET VLAAMS BELANG

In België en in Vlaanderen kan slechts een regering worden gevormd indien zij steun heeft van de meerderheid van de partijen in het parlement. Door het proportioneel kiessysteem en het gefragmenteerde partijlandschap komt dit in de praktijk neer op samenwerking tussen meerdere partijen. Coalitievorming is in een meerpartijenstelsel meestal het resultaat van een afweging van strategische partijbelangen. In dit opzicht is de zogenaamde 'office, policy & vote triad' relevant.⁵ Deze typologie stelt dat partijen verschillende belangen nastreven, en dat de keuze om al dan niet tot een bepaalde regering toe te treden hier grotendeels op steunt. De meeste partijen hebben, samengevat, drie centrale doelstellingen, namelijk (1) het implementeren van een beleid, (2) het maximaliseren van macht en deelname aan het bestuur, en (3) het vergroten van het stemmenaantal (electorale winst). Partijen proberen die doelen te maximaliseren. Coalitievoorkeuren worden dan ook geacht een weerspiegeling te zijn van een afweging van deze strategieën. Zo kunnen centrumrechtse partijen, zoals N-VA, soms bijvoorbeeld heil zien in een coalitie met een rechts-radicale partij indien men verwacht dat dit zal resulteren in de realisatie van bepaalde gedeelde beleidsdoelstellingen (bijvoorbeeld wat betreft immigratie), tot een slagkrachtige regering en macht, of als ze denken dat dit hen een electoraal voordeel zal opleveren. We passen deze typologie toe op de verschillende Vlaamse partijen.

DE MOEILIJKE SPREIDSTAND VAN N-VA

Van de 94 claims zijn er 31 afkomstig van politieke actoren buiten N-VA. Deze partijen zijn consistent in hun reactie op regeren met Vlaams Belang: zij (Groen, Vooruit, CD&V en Open VLD) wijzen consequent elke samenwerking met Vlaams Belang af, wijzen erop dat ze het cordon sanitaire proberen na te leven, en noemen een regering met Vlaams Belang uitgesloten. Wat de redenen betreft, halen ze bijna allemaal redenen aan over het extremistische karakter van Vlaams Belang; zo stellen ze dat ze niet samenwerken met 'ondemocratische partijen', dat regeren met Vlaams Belang 'in strijd is met de politiek-morele code' en de eigen waarden en normen. Kortom: ze verdedigen het cordon, al melden zowel Open VLD als CD&V dat het bestaan van een formeel cordon sanitaire irrelevant is, aangezien hun positie dezelfde zou zijn zonder dergelijk cordon. Groen en Vooruit halen eveneens aan dat ze nooit zullen regeren of samenwerken met Vlaams Belang, en hekelen de positie van N-VA die de deur op een kier zou laten voor een regering met Vlaams Belang (wat ze bevestigd zagen in de aangevatte onderhandelingen in de zomer van 2019).

De positie van N-VA over regeren met Vlaams Belang is veel ambivalenter en complexer dan de andere Vlaamse partijen.

De positie van N-VA over regeren met Vlaams Belang is veel ambivalenter en complexer dan de andere Vlaamse partijen. Zo verwijst N-VA in de communicatie vaker naar het feit dat ze tegen een cordon sanitaire zijn (en tegen principiële uitsluiting van Vlaams Belang van de macht), wat een duidelijk verschil is met de andere Vlaamse partijen die het cordon niet in vraag stellen (FIGUUR 3). In het algemeen zijn er vier belangrijke argumentatielijnen die N-VA gebruikt. De positie van N-VA is consistent doorheen de tijd en de formulering van de claims zeer specifiek. Dat lijkt erop te wijzen dat het de specifieke toepassing is van een uitgekiende strategie waarbij voorzichtig de woorden worden gewikt en gewogen. N-VA gebruikt bij voorkeur argumenten gelinkt aan macht (office), gevolgd door claims over beleid/inhoud (policy) en claims gelinkt aan stemmenaantal (vote).

Ten eerste stelt N-VA dat – ondanks haar principiële afwijzing van het cordon sanitaire – er te weinig raakvlakken zijn met Vlaams Belang. N-VA geeft aan partners te kiezen op basis van inhoud, waarbij N-VA aangeeft geen interesse te hebben in besturen met Vlaams Belang omdat ze te verschillend zijn qua programma, ideologie en beleidsvoorkeuren. Dit is een opvallend verschil met de andere partijen die verwijzen naar het 'ondemocratische karakter' van Vlaams Belang, terwijl N-VA hier meer op de oppervlakte blijft.

Daarnaast vinden we de zogenaamde bestuursredenen, die N-VA het vaakst aanhaalt (69,4%). Zo claimt N-VA dat Vlaams Belang zelf in praktijk kiest voor isolatie en dat er nog nooit een signaal is gekomen dat dit zal veranderen. Volgens N-VA is Vlaams Belang niet werkelijk bereid om te regeren. Naar aanleiding van de mislukte onderhandelingen in 2019 verweet N-VA dat Vlaams Belang geen enkele poging ondernam om zich aanvaardbaar te maken voor andere partijen, en dat het daarmee zichzelf de facto uitsluit als een geloofwaardige regeringspartner. Vervolgens wijst N-VA naar de rol van de andere Vlaamse partijen en de numerieke realiteit. Als reden voor de mislukte onderhandelingen in 2019 wijst N-VA naar gebrek aan partners, wat toen van een regering met Open VLD en CD&V de enige optie voor een congruente meerderheid maakte.

Tot slot zijn er electorale argumenten: zo greep N-VA in het verleden (onder andere tijdens de lokale verkiezingen van oktober 2018) een stem voor Vlaams Belang en het cordon sanitaire expliciet als reden aan om kiezers op te roepen voor hen te stemmen, omdat een stem voor Vlaams Belang links in het zadel zou helpen, doordat deze partijen het cordon in stand houden. Ook vallen hier claims onder waarin N-VA stelt dat minstens een poging tot onderhandeling met Vlaams Belang moet gebeuren om het signaal van de kiezer te respecteren. Dit werd expliciet aangehaald als reden om de onderhandelingen in zomer 2019 te initiëren.

WAT IN 2024?

Peilingen geven aan dat de reden over het gebrek aan een meerderheid mogelijk wegvalt na de verkiezingen wat 2024. Hiermee staat of valt de samenwerking tussen N-VA en Vlaams Belang op Vlaams niveau met de afweging op raakvlakken/inhoud, de afweging in hoeverre ze het signaal van de kiezer opvatten, en of Vlaams Belang zichzelf aanvaardbaar maakt als partner en zichzelf in praktijk niet uitsluit. Bart De Wever zelf sloot eind 2020 een coalitie met Vlaams Belang expliciet uit. De voorzitter gaf aan nog eerder de politiek te verlaten dan een coalitie aan te gaan met Vlaams Belang. Zolang N-VA het cordon sanitaire niet principieel afwijst en beleidsprioriteiten, programma en ideologie primeren staat de deur evenwel op een kier.

Zolang N-VA het cordon sanitaire niet principieel afwijst, staat de deur op een kier.

Natuurlijk is in deze de positie van Vlaams Belang zelf ook relevant. Hoewel de officiële positie luidt dat het bereid is om te regeren (wat voorzitter Van Grieken mondig verwoordt) blijft het onduidelijk of dit overeenstemt met de realiteit. Voorbeelden uit andere landen tonen aan dat niet elke anti-systeempartij happig is op regeringsdeelname omdat het riskeert om haar authenticiteit, geloofwaardigheid en anti-elite profiel te ondermijnen. Bovendien leidde in sommige landen, zoals Oostenrijk of Nederland, regeringsdeelname of steun aan een minderheidskabinet (tijdelijk) tot verkiezingsnederlagen. Vlaams Belang kan ook zonder bestuursfuncties invloed uitoefenen.

Daarnaast hangt de vraag ook af van wat N-VA op dat moment percipieert te winnen te hebben bij een coalitie met Vlaams Belang. Veel zal afhangen van de politieke context (zoals de thema's die de kiesstrijd domineren), de verkiezingsuitslag en het (ingeschatte) draagvlak bij de kiezers, de machtsverhoudingen (binnen en tussen partijen), het N-VA-leiderschap, en of Vlaams Belang bereid is te regeren, en of dat engagement zich vertaalt in concrete stappen om zich acceptabel te maken als partner.

VOETNOTEN

1. Lefevere, J., Walgrave, S. (2021). De Stemming 2021. De Standaard.↑
2. Dit heeft betrekking op de persoon die op het moment van de tweet de functie van voorzitter bekleedde. Dit wil zeggen dat er de tweets van verschillende partijvoorzitters werden onderzocht. In de appendix is een overzicht opgenomen van de welke accounts werden toegevoegd.↑
3. Regeren is de meest intensieve vorm van samenwerking, dus vallen hieronder ook Tweets die gaan over samenwerking algemeen: geen samenwerking betekent immers automatisch geen coalitievorming.↑
4. Meer specifiek werd telkens de combinatie gemaakt tussen de partij of partijvoorzitter, Vlaams Belang en een lijst van zoektermen: (VB OR 'Vlaams Belang' OR 'Vlaams Blok' OR 'Van Grieken' OR Annemans OR Valkeniers) AND (uitsluiten OR onderhandel* OR samenwerk* OR coalitie* OR 'cordon sanitaire' OR sluiten OR kabinet OR regering OR regeren OR samen) (from:de_NVA) (from:Bart_DeWever) (from:Vooruit_nu) (from:conner_rousseau) (from:johncombez) (from:carogennez) (from:cdenv) (from:wbeke) (from:joachimcoens) (from:openvld) (fromBartSomers) (from:guyverhofstadt) (from:alexanderdecroo) (from:RuttenGwendolyn) (from:egbertlachaert) (from:groen) (from:WouterVanBesien) (from:MeyremAlmaci).↑
5. Müller, W.C., Strøm, K. (2000). Coalition governments in Western Europe. Oxford: Oxford University Press.↑

Samenleving & Politiek, Jaargang 29, 2022, nr. 3 (maart), pagina 4 tot 11

• Vlaams Belang
• N-VA
• 2024