Woke beroert al enkele jaren de gemoederen. Er heerst een 'woke-cultuur', er is een 'woke-brigade', mensen hebben last van 'overdreven wokeness', 'woke-waanzin' zelfs. Er waart een woke-spook door onze contreien. Maar toch valt mij een ding op: het begrip woke, en het discursieve frame hierrond, wordt iets te vaak kritiekloos overgenomen door de pers, sommige politici en, dus ook, het brede publiek. Ook in dit blad vond een intergenerationele woke-discussie plaats tussen Martha en Herman Balthazar. Laat ons even terugkeren in de tijd. De eerste contextuele referentie die ik hierover kon vinden in Vlaanderen was een artikel van journaliste Inge Schelstraete uit 2016 in De Standaard. Woke, schreef ze, betekent zoveel als 'op je hoede zijn voor racisme'. Conservatief rechts was in Vlaanderen nog niet bezig met dit electoraal uit te buiten. In 2021 schreef Schelstraete een pertinente analyse over de evolutie van het begrip woke en hoe dit tot 'irritatie' leidt bij witte Vlamingen en Nederlanders. Want ja, woke werkt tegenwoordig als een pseudo-progressieve lap op een hele bende conservatieve stieren.

Wat is hier gebeurd? Het is een techniek die, zoals vaker, komt overgewaaid uit de VS. Amerikaanse conservatieven gingen de term al snel gebruiken als een belediging. Woke kreeg de connotatie van 'een intolerante en moraliserende ideologie' en wordt vaak gebruikt om de spot te drijven met een 'overgevoelige linkerzijde'. De cancel culture is hier een uitloper van. Dit past in een langere, retorische traditie. Vroeger was alles de schuld van de politiek correcte kerk en hun subsidieslurpendepoco's. Onze universiteiten, media en politiek: alles en iedereen die niet akkoord ging was, volgens rechts, 'politiek correct'. Maar het begrip raakte wat uitgewoond. Een nieuw, geheimzinnige en hoegenaamd destructief woord maakte al snel opmars: het cultuurmarxisme. Dit was zelfs een ideologisch complot. De Nederlandse hoogleraar Paul Cliteurs wijdde er een heel boek aan. Zo gevaarlijk was het. Kijk eens aan zeg! Maar de opgepookte mayonaise van paranoïde rechts pakte niet. De m/v in de straat ging niet zeggen dat alles de schuld was van de 'cultuurmarxisten'. Neen, daar zijn ze met 'woke' dan weer wel in geslaagd.

Theo Francken en consorten doen via Doorbraak-columns niets liever dan hoegenaamd 'de waarheid bloot te leggen'.

Nu spreekt de rechterzijde scha en schande van de woke-brigade en wokeness. Theo Francken en consorten doen via Doorbraak-columns niets liever dan hoegenaamd 'de waarheid bloot te leggen' en te stellen dat 'genoeg is genoeg'. Maar zoals de pieten-, wintermarkt- en kersstal-discussies is dit een geïmporteerd debat uit Nederland, en dus eigenlijk uit de VS. De Vlaamse rechterzijde is niet bijster origineel in het uitkiezen van hun gevechten. Ze zijn wel goed in de claim alsof ze het warme water hebben uitgevonden. Het woke-begrip kreeg in Vlaanderen een ferme boost door het onophoudelijk gebash van N-VA-voorzitter Bart De Wever. In januari 2021 verlegde De Wever voor een eerste keer de focus in een essay voor De Tijd. En hij ging verder op dat elan op Twitter: 'De woke-cultuur zorgt voor Europese zelfhaat' (26/2/2021), 'De stap van woke naar waanzin is snel gezet' (31/3/2021), of 'De woke-waanzin gaat verder en verder' (31/5/2021). Kritiekloze N-VA-lemmings, zoals Assita Kanko of Darya Safai, doen natuurlijk niet liever dan 'hun voorzitter' de mond napraten. Hun tweets spreken boekdelen. Vlaams Belang gaat nog een stapje verder en heeft het zelfs over 'Woke-Islamisme'. Amai. Hun gedeelde woke-haat zal de zogenaamde Chinese muur tussen beide partijen verpulveren. 'Samen een meerderheid' tegen woke?

Vlaams Belang gaat nog een stapje verder en heeft het zelfs over 'Woke-Islamisme'.

Ook sommige media gaan voor een stuk mee in dit frame. Toch mee opletten. Ze maken er soms een nationale sport van om het woord te integreren in titelkoppen. Lekkere titels zijn goed voor de clicks. Media hebben voor een stuk het businessmodel overgenomen van Facebook en Twitter. In De Tijd vraagt men zich af 'of woke gevaarlijk is', volgens Het Laatste Nieuws 'zit woke tegenwoordig overal' (over woke-universiteiten, woke-literatuur of woke-cultuur). Het is algemeen geweten dat sociale media zoals Facebook enorm veel inkomsten binnenhalen via advertenties. Angst en verontwaardiging versterken dit, want ja: conflict verkoopt. En dat moet er vooral voor zorgen dat we en masse kunnen tweeten, liken en sharen. Dat is goed voor de branding. En zo draait de mallemolen verder. Zo kunnen de adverteerders goed boeren. Ik heb het begrip 'woke' eens door het Gopress-archief gehaald: het komt 1.626 keer voor. Nu, dit is geen academisch onderzoekje, dat weet ik ook wel, maar het is veelzeggend. Ook in de opiniepagina's gaat woke over de geschreven tongen. Mia Doornaert doet niet liever dan er flink naar uit te halen, uiteraard, maar ook minister van 'Samenleven-buiten-die-woke-bende' Bart Somers richt er zijn pijlen graag op, in onder andere Knack en De Standaard.

Woorden doen ertoe, zeker in een context van macht. Het is één van de belangrijkste lessen die taalkundig antropoloog Jan Blommaert ons leerde. De manier waarop woorden gebruikt worden en de betekenis die we eraan verlenen, hebben impact op hoe mensen de maatschappij ervaren en beschouwen. Het is van belang om de mensen geen zout in de ogen te strooien. Want ondertussen nestelt er zich wel een bepaalde aversie tegen een zeer legitieme strijd. Een strijd voor meer gelijkheid, en tegen racisme en uitsluiting. Je merkt dat de tegenstanders hiervan deze strijd willen delegitimeren door begrippen zoals 'woke' in het belachelijke trekken of het als een belediging te introduceren. Links moet dus opletten dat het zich hier geen rad voor de ogen laat draaien door rechts.

Samenleving & Politiek, Jaargang 29, 2022, nr. 3 (maart), pagina 2 tot 4

• edito
• woke
• rechts