'Met geloof in God, patriottisme in je hart, een gebed op de lippen en een kalashnikov in de hand, bouwen wij aan een nieuw land. Het wordt een nieuw Oekraïne: sterk, machtig en modern'. Het komt uit de mond van een jonge Oekraïense soldaat in een reportage van de bekwame VRT-journalist Marijn Trio. De reportage die vijf weken na het uitbreken van de Oorlog in Oekraïne werd gemaakt, zoomt in op de begrafenis van een jonge militair. Ondanks het peilloze verdriet bij zij die een dierbare verliezen, is sterven voor het vaderland een eer, leren we uit de reportage.

Een moeder grijpt na het naar buiten dragen van de jonge gesneuvelde militair Vladislav naar de microfoon: 'Mijn zonen vechten ook aan het front. Voor hen is het normaal om hun leven te geven. Ze willen ons beschermen, dat is het meest waardevol. Zoals Jezus zegt: als je je leven geeft voor een vriend, zal je naar de hemel gaan'. Veel Oekraïners vinden troost in hun geloof en de Kerk steunt voluit de oorlog. 'Glorie aan de natie, dood aan de vijand! Helden sterven niet!, horen we de groep aanwezige militairen roepen.

De brutale aanval vanuit Rusland op de Oekraïense steden heeft een vorm van ultranationalisme aangewakkerd.

Het is een onderbelicht aspect in deze oorlog. De brutale aanval vanuit Rusland op de Oekraïense steden heeft een vorm van ultranationalisme aangewakkerd. Niet enkel in Oekraïne, maar ook in andere Oost-Europese landen. De oorlog tussen Rusland en Oekraïne wordt door onze media en publieke opinie vooral vanuit morele en humane perspectieven beoordeeld, iets wat in de eerste plaats emotionele reacties oproept maar ook iets te gemakkelijk tot een snelle opdeling tussen 'de slechten' (de Russen) en 'de goeden' (de Oekraïners) leidt. Deze opdeling maakt dat we te weinig oog hebben voor de ernstige risico's die de heropflakkering van het nationalisme in Oost-Europa met uitdrukkelijke steun van de Kerk veroorzaakt. Het ziet er naar uit dat dit verschrikkelijke conflict nog lang zal duren, maar zelfs als er binnen afzienbare tijd een wapenstilstand komt, zullen we nog lang de naweeën en desastreuze effecten van dit ultranationalisme voelen.

In het nadenken en zoeken om het huidige conflict ten volle te begrijpen, is het interessant om te verwijzen naar een briefwisseling tussen Sigmund Freud en Albert Einstein. Op 30 juli 1932 schrijft Einstein vanuit Potsdam in een brief aan Freud: 'Ik wil op vraag en initiatief van de Volkenbond deze unieke gelegenheid benutten om met u te spreken over de belangrijkste vraag waarmee de geciviliseerde wereld op het ogenblik wordt geconfronteerd: bestaat er een mogelijkheid om de mensheid te verlossen van de oorlogsdreiging?' In z'n brief benoemt Einstein zijn verlangen dat de verschillende staten een wetgevend en juridisch lichaam in het leven zullen roepen dat alle conflicten die tussen staten ontstaan moet oplossen. Het zijn profetische woorden want op de ruïnes van de Tweede Wereldoorlog wordt in 1945 de Verenigde Naties (VN) opgericht. De VN, waarvan ondertussen 193 landen lid zijn, richt zich onder meer op de vrede en veiligheid, de universele mensenrechten en het internationaal recht. Helaas is de VN de voorbije decennialang in heel wat bloedige conflicten en oorlogen vooral een onmachtig en onmondig Instituut gebleken.

Helaas is de VN de voorbije decennialang vooral een onmachtig en onmondig Instituut gebleken.

Einstein schrijft vervolgens: 'De werking van bepaalde krachten is overduidelijk. De honger naar macht van de heersende klasse van een staat verzet zich altijd weer tegen een beperking van zijn soevereine rechten. Hun honger naar politieke macht wordt voornamelijk ondersteund door het machtsstreven van een andere klasse die zuiver uit is op materieel-economisch gewin. Ik denk hierbij vooral aan een kleine maar vastberaden groepering die binnen ieder volk bestaat en die zich afsluit voor sociale overwegingen en remmingen, het soort mensen dat oorlog, wapenproductie en wapenhandel alleen maar ziet als een gelegenheid om er persoonlijk voordeel uit te halen en persoonlijke macht te vergroten. Hoe is het in het mogelijk dat de zonet genoemde minderheid in staat is de massa van het volk naar zijn pijpen te laten dansen terwijl die massa alleen maar te lijden en te verliezen heeft door een oorlog? Het meest voor de hand liggende antwoord hierop is: altijd weer blijkt dat deze machtige minderheid vooral de school, de pers en meestal ook de religieuze instituten onder de duim hebben.

Zijn er lezers die met de woorden van Einstein in onze gedachten zich ook ongemakkelijk voelen wanneer ze de Amerikaanse Congresleden, onze Europese en Belgische leiders en politici na elke speech van de Oekraïense president Zelenski zien recht veren om hem op een minutenlang applaus te onthalen? Heel wat van de westerse leiders en politici hebben decennialang Poetin en zijn regime van oligarchen gesteund. Na de val van de muur viel de voormalige Sovjet-Unie ten prooi aan oligarchen die het land in sneltreinvaart leegroofden en alle politieke macht in handen van één man (Poetin) legden. Politieke opposanten werden genadeloos vervolgd en omgebracht, maar het verhinderde de westerse leiders niet om zoete broodjes met Poetin te (blijven) bakken. Ook niet toen Poetin Grozny aan flarden schoot, het bloedige regime van Assad actief en militair ondersteunde en via de beïnvloeding en manipulatie van de Amerikaanse verkiezingen Trump aan de macht bracht.

Zijn er lezers die zich ook ongemakkelijk voelen wanneer ze onze leiders zien recht veren na elke speech van Zelenski?

Wanneer we het paranoïde en waanzinnige gedrag van Poetin willen begrijpen, is een deel van de analyse terug te vinden bij de westerse leiders en economische elites die het narcisme van Poetin hebben gevoed door hun gevlei en in de gouden zaakjes die ze met Poetin deden. Tot op vandaag blijft er heel wat economisch verkeer tussen het regime van Poetin en deze elites overeind. We hebben het niet alleen over de leveringen van olie en gas uit Rusland, maar ook de levering van diamanten aan ons land. Herkennen jullie ook de diepe inzichten van Einstein? Het is helaas opnieuw de massa – het gewone volk – dat zich opnieuw opoffert, misleid door de belangen van de kleine en vastberaden groeperingen, die machtige minderheid.

• column
• Oekraïne
• oorlog