'De ongemakkelijke waarheid is dat we deze crisis enkel kunnen bezweren door de energievraag naar beneden te halen. Maar veel politici delen liever geld uit dan op te roepen om de thermostaat lager te zetten, korter te douchen of de snelheid te beperken tot 90 km/h op de autosnelweg.' Dat zegt energiespecialist Thijs Van de Graaf verderop in dit nummer. 'Draagvlak' is een woord dat politici daarbij vaak in de mond nemen. Ze kijken amechtig achterom of het volk nog mee is. Met interne peilingen proberen ze het draagvlak bij de bevolking te achterhalen. Want niemand die echt weet wat dat nu precies inhoudt. Toch laten veel politici – in de naam van het draagvlak en in de hoop om electoraal te scoren – na om de noodzakelijk maatregelen te nemen.

Dit gedrag is met name pijnlijk in de energietransitie waar we nu voor staan. Iedereen wil duurzame energie, maar er is geen draagvlak voor windmolens in onze achtertuin. Iedereen is overtuigd van de noodzaak van het Ventilusproject om de windenergie van zee naar land te brengen, maar de vele infomomenten om het draagvlak voor een bovengronds traject te creëren zorgt voor vertraging. Ook in de voorbije hittezomer zorgde het excuus van het draagvlak ervoor dat bepaalde beslissingen niet genomen werden. Een sproeiverbod in tuinen kwam er niet, de burgers zouden wel eens boos kunnen worden. En de snelheid op de autostrade tot 90 km/uur verlagen, waarover zowat elke wetenschappelijke studie zegt dat dit een goede maatregel is, 'ho maar'.

Toegegeven, het behoud van het draagvlak bij klimaatbeleid is belangrijk. De noodzakelijke duurzame transitie zal alleen lukken als ze sociaal is en als ook mensen met een bescheiden inkomen mee kunnen. Het is essentieel om de leefwereld van de burgers tot in de beleidswereld van de ministers te krijgen. Anders krijg je goedbedoeld beleid dat overkomt als wereldvreemd. Maar, zoals het begrip vandaag vaak wordt gebruikt, is draagvlak een overschat begrip dat rijp is voor de vuilbak. Politici verstoppen er zich vaak achter om vooral niets te hoeven beslissen. Zo komt rekeningrijden er niet, ondanks een karrenvracht aan wetenschappelijk bewijs dat het de files kan verminderen. Ben Weyts wil rekeningrijden 'niet door de strot van de bevolking rammen'. Alsof draagvlak een voorwaarde is om een maatregel door te voeren? Het hield N-VA alvast niet tegen om in de regering-Michel de pensioenleeftijd te verhogen en een indexsprong door te voeren. Zonder voorafgaand draagvlak.

Zoals 'draagvlak' vandaag vaak wordt gebruikt, is het een overschat begrip rijp voor de vuilbak.

Voor de linkerzijde is dit gratuit gebruik van het begrip draagvlak vaak zuur. Veel voorstellen die recent uit linkse hoek werden gelanceerd – denk aan het btw-tarief van 6% op energie, het verlengen van het sociaal tarief en een overwinstbelasting op energiebedrijven – vielen lange tijd op een koude steen. Pas toen het water echt aan de lippen stond, kon er over deze maatregelen worden gesproken. Het statiegeld op plastic flesjes is nog zo'n pijnlijk voorbeeld. Al sinds 2016 legt Vlaams parlementslid, Steve Vandenberghe (Vooruit), het statiegeld op de Vlaamse regeringstafel. Zonder resultaat. Pas nu de invoering ervan echt onvermijdelijk is, vele verloren jaren later, overweegt minister Zuhal Demir de invoering ervan. De tragiek van links is niet alleen dat het te vroeg gelijk krijgt, maar vaak ook dat het wachten is totdat de maatschappelijke realiteit het beleid heeft ingehaald. Dan pas kan het dossier door de molen van de Wetstraat, maar is het vaak al te laat.

F*ck daarom het draagvlak. Gewoon goed bestuur, op basis van wetenschappelijke consensus, dat zou al mooi zijn.

***

Over het woord 'consensus' valt overigens ook wel wat te zeggen. De politiek kan namelijk pas overgaan tot gedragen beleid, zo horen we, nadat 'consensus is bereikt'. Maar is het nastreven van consensus in deze tijden van hyperpolarisatie nog wel mogelijk? Na de Tweede Wereldoorlog was de consensusgedachte nog sterk aanwezig. Iedereen zette zich in voor het gezamenlijke belang en de heropbouw van het land. Alle krachten, over de zuilen heen, werden gemobiliseerd om dat doel te bereiken. Die vooruitgang werd in het stemhokje gehonoreerd. Vandaag is alvast dat laatste anders. Zeker, goed beleid is nog steeds belangrijk voor het op peil houden van het politiek vertrouwen en het winnen van verkiezingen. Maar vandaag kan je evenzeer electoraal scoren met antipolitiek en polarisatie. Het volk is hopeloos verdeeld en – een deel ervan – erg boos. Consensus zal je met die groep nooit bereiken. Waarom er dan rekening mee houden?

Het volk is hopeloos verdeeld en – een deel ervan – erg boos. Consensus zal je met die groep nooit bereiken.

Ook voor de linkerzijde noopt deze realiteit tot lessen. Traditioneel deed de linkerzijde aan machtsopbouw binnen het eigen blok en sloot ze nadien compromissen met het andere blok. Zo werkt het vandaag niet meer. De linker- en rechterzijde zijn versnipperd. Dat maakt dat we steeds meer coalities zien ontstaan die inhoudelijk weinig coherent zijn. Tussen socialisten en Vlaams-nationalisten, of tussen groenen en liberalen. Er is dan sprake van een politieke 'uitruil', zoals in Antwerpen tussen N-VA en Vooruit, waarbij binnen één coalitie partners elk op hun domein een tegenovergesteld beleid voeren en elkaar daar niet op aanspreken. Consensus is er niet, zelfs niet bínnen de coalitie. Deze uitruil zorgt er echter voor dat er structureel weinig verandert en dat beide electoraten verward achterblijven.

Nostalgie is nooit goed, maar is het niet tijd dat links weer meer streeft naar consensus tussen ideologisch min of meer gelijkgestemden, om zo weer een sterk blok op te bouwen?

Samenleving & Politiek, Jaargang 29, 2022, nr. 8 (oktober), pagina 2 tot 4

• edito
• draagvlak
• energiecrisis