Herinner je je nog toen je als kind Monopoly speelde? Eén speler wint altijd de volle pot nadat hij door het gewiekst kopen, verhuren en verkopen van straten, huizen en hotels al zijn medespelers bankroet heeft laten gaan. Ook als je het spel honderd keer opnieuw speelt, zal de uitkomst honderd keer dezelfde zijn. Als je een billijke verdeling van onroerende goederen nastreeft, moet je niet de spelers vervangen maar wel de spelregels veranderen of, nog beter, een ander spelbord tevoorschijn halen.

Is het afremmen van de klimaatverandering geen spelletje, dan geldt identiek dezelfde logica. Met het dominerend economische model lukt het nooit. Sinds het eerste geruchtmakende rapport Grenzen aan groei van de Club van Rome, begin jaren 1970, faalt de ad-hocaanpak om de ecologische afbraak te keren. Het is onbegrijpelijk en onverantwoord om aan te nemen dat meer van hetzelfde het probleem ineens wél zal oplossen. Aanmodderen voert ons regelrecht naar een ecologische, economische en sociale ineenstorting voor deze eeuw halfweg is.

Wie ons beschuldigt van doemdenken, kan altijd de alarmerende, maar gevalideerde wetenschappelijke studies raadplegen. Of gewoon elke dag de krant lezen. Over bijvoorbeeld de verzengende hitte, die zelfs Spanjaarden doet kiezen voor een strandvakantie aan de Noordzee. Een mineur probleem, ware het niet dat 60% van de Spaanse landbouwoppervlakte onbruikbaar voor voedselteelt geworden is.

De toekomstige generaties waarover we met zijn allen een verpletterende verantwoordelijkheid dragen, zitten nu in de lagere school. We moeten dringend de onderliggende structuur van onze economie aanpakken die de ecologische catastrofe veroorzaakt: een van ongebreidelde groei afhankelijke kapitalistische economie.

ALTERNATIEF ECONOMISCH MODEL

Wil het alternatief, de zogenaamde ‘degrowth’, zeggen dat we moeten terugkeren naar het stenen tijdperk toen we gingen jagen en ons in een grot verwarmden aan een paar afgewaaide takken? Of kunnen we de economie inzetten voor het vervullen van redelijke, hedendaagse behoeften van alle mensen zonder de draagkracht van de planeet te overschrijden?

Coöperaties zijn in staat om oplossingen te bieden voor problemen waar overheden en winstgerichte economie het laten afweten.

De vraag stellen, is ze beantwoorden. Dit economisch model bestaat al: de coöperatieve economie. Van oudsher is de coöperatie een model dat door zijn eigenheid in staat is om oplossingen te bieden voor problemen waar overheden en winstgerichte economie het laten afweten. In de 19e eeuw vond het coöperatieve model ook al oplossingen voor schrijnende maatschappelijke kwesties, die door de gevestigde machthebbers als een algemeen aanvaard en dus onaantastbaar gegeven  werden beschouwd: werkdagen van twaalf uur, kinderarbeid, geen toegang tot voedsel of gezondheidszorgen, enzovoort. Oplossingen, die vervolgens toch vrij duurzaam in de samenleving verankerd werden en door haast niemand nog in twijfel getrokken worden.

COÖPERATIES ALS GAMECHANGER

Coöperaties zijn goed geplaatst om een gelijksoortige rol in de huidige transitie te spelen. Ze maken winstmaximalisatie ondergeschikt aan de reële behoeften van hun leden en de samenleving, zijn diepgeworteld in hun lokale gemeenschap en kunnen hun leden en sympathisanten bewustmaken over de klimaatverandering.

Ondertussen hebben heel wat coöperaties de handschoen opgenomen. Van de goed en wel 88 leden die de coöperatieve netwerkorganisatie Coopkracht in Vlaanderen telt, voert meer dan de helft een duurzame kernactiviteit uit: hernieuwbare energie, duurzame mobiliteit, landbouwproducten in korte keten, circulair bouwen, enzovoort.

Coöperaties zijn een hefboom in een kantelend Vlaanderen, een kantelend Europa en zelfs een kantelend tijdperk.

Met hun geloof in de coöperatie als gamechanger staan ze lang niet alleen. Van de VN, de ILO, over de Europese Unie tot en met academici met naam en faam. Tal van autoriteiten menen dat coöperaties een hefboom zijn in een kantelend Vlaanderen, een kantelend Europa en zelfs een kantelend tijdperk.

ACTIEPLAN EUROPESE COMMISSIE

Zo publiceerde de Europese Commissie eind 2021 haar actieplan voor de sociale economie, getiteld ‘Bouwen aan een economie die werkt voor mensen’. Dit plan moet de lidstaten aanzetten om de sociale economie te stimuleren en van haar potentieel gebruik te maken om de economie en de werkgelegenheid te bevorderen, bij te dragen tot een eerlijk en inclusief herstel, en de groene en de digitale transitie te ondersteunen.

In het Europees beleid verwijst de term 'sociale economie' naar een breed scala aan organisaties die vooral gericht zijn op het bevorderen van sociale doelen en maatschappelijke meerwaarde, in plaats van het nastreven van louter winstmaximalisatie: sociale ondernemingen, coöperaties, onderlinge waarborgmaatschappijen, verenigingen zonder winstoogmerk en stichtingen. Met als gemeenschappelijke noemer: het streven naar sociaal welzijn, inclusie, duurzaamheid en het oplossen van maatschappelijke en ecologische uitdagingen.

De Commissie stelt aan de lidstaten acties op drie gebieden voor: de juiste randvoorwaarden scheppen om organisaties uit sociale economie te laten ontstaan en groeien, voldoende start- en opschalingsmogelijkheden voorzien én ervoor zorgen dat de sociale economie en haar potentieel via communicatieacties breed erkend worden.

EXIT FREYA VAN DEN BOSSCHE, ENTER LIESBETH HOMANS

Wie vertrouwd is met sociale economie, kon niet anders dan een _Aha-erlebnis krijgen. Zo’n plan bestaat in Vlaanderen namelijk al! Het heet ‘decreet betreffende de ondersteuning van het ondernemerschap op het vlak van de sociale economie en stimulering van het maatschappelijk verantwoord ondernemen‘. Haast visionair neemt dit decreet, dat in 2012 tot stand kwam onder de hoede van toenmalig minister van Sociale Economie, Freya Van den Bossche, bijna alle steunmaatregelen voor sociale economie op die de Europese Commissie pas tien later aan haar lidstaten zou aanbevelen. Inclusief een brede invulling van het begrip ‘sociale economie’.

In 2014, echter, was het: exit Freya Van den Bossche, enter Liesbeth Homans. De inkt van het Vlaamse regeerakkoord was nog maar net opgedroogd toen de nieuwe minister van Sociale Economie prompt liet weten dat coöperaties niet langer konden genieten van de steunmaatregelen voorzien in het ondersteuningsdecreet (2017). ‘Binnen mijn bevoegdheid sociale economie zet ik de middelen maximaal in op sociale tewerkstelling, in het bijzonder voor mensen die op de arbeidsmarkt moeilijker aan de bak geraken, en dat is niet meer dan logisch’, aldus Homans.

Onder minister Homans konden coöperaties niet langer genieten van de steunmaatregelen voorzien in het ondersteuningsdecreet.

Insiders wisten wel beter. Niet een nobel streven naar de integratie van mensen uit de kansengroepen was de drijfveer van minister Homans om coöperaties resoluut uit het ondersteuningsdecreet te bonjouren. Wel een vendetta tegen de coöperatie De Werktitel, de vennootschap achter Apache. De onderzoeksjournalisten van het online nieuwsmedium hadden het aangedurfd om de wel erg innige banden tussen projectontwikkelaars en de entourage van N-VA bloot te leggen.

De enige schijnbaar objectieve maatregel om De Werktitel van elke steunmaatregel uit het beleidsdomein sociale economie uit te sluiten, was om de deur voor alle coöperaties dan maar dicht te gooien. Politiek op haar smalst.

WAT DOET JO BROUNS?

Maar goed, ondertussen zijn we weer zeven jaar verder. En nu is het de beurt aan de CD&V om het ondersteuningsdecreet ‘sociale economie’ op te frissen.

Zal de bevoegde minister, Jo Brouns, vijf minuten politieke moed hebben om tegen zijn coalitiepartner N-VA in te gaan om coöperaties opnieuw een plaats in het ondersteuningsdecreet te geven? En zullen coöperaties bijgevolg dankzij de milde steun van de Vlaamse overheid nog beter hun rol kunnen spelen als gangmakers in de transitie?

Deze bijdrage verscheen in de Zomerreeks 2023: 5 minuten politieke moed van Samenleving & Politiek.

• 5 minuten politieke moed
• coöperaties
• Vlaanderen