Op de laatste dag van de Gentse Feesten, de dag van de lege portemonnees, riep de Belleman de Gentenaars op om op 8 oktober uit hun kot te komen voor de volksraadpleging Grondrecht betaalbaar wonen. Symbolischer kan het niet. Want steeds meer huishoudens komen door een lege portemonnee op het einde van de maand tekort voor hun basisnoden als energie en voeding, na huur of afbetalingen. Net als het referendum in Berlijn (2021) en Bazel (2016) wordt de Gentse volksraadpleging een momentum, een verbreding en verdieping van woon- en grondrechtenactivisme in deze stad.

DEMOCRATISCHE ZONDAGEN

Bernadette Blijft, een actiegroep die strijdt voor het behoud van de sociale woonwijk Sint-Bernadette (Gent), kiemde in 2020 tot onverwacht grote alertheid inzake recht op wonen en burgerparticipatie. De Democratische Zondagen in coronatijd staan in het geheugen geprent als een democratisch experiment dat breder en dieper ging dan de eis 'blok per blok renoveren'.

Het activisme kreeg navolging: rond Sint-Annakerk, Blauwhuis, Craemersklooster, Arsenaal, Marseillestraat, Volkshaardstraat, Meerhem, School van Toen, Wellingsraat, Holstraat, Nieuw-Gent en het Vredeshuis. Gemene deler is de privatisering van publiek vastgoed, terwijl de wooncrisis en (winst)inflatie niemand onberoerd laat en een veelvoud van burgers zelf aan de slag wil met concrete oplossingen. Op de startvergadering van de Volksraad in februari van dit jaar waren twee Berlijners te gast met het relaas van hun succesvolle aanpak van hun referendum. Dat gaf genoeg animo om te dromen van een referendum.

Een jaar lang zijn handtekeningen verzameld door burgers-in-acties, verenigd in TeDuur. Gent haalde op 6 juni het nieuws: de volksraadpleging komt er op 8 oktober! Een nieuwe democratische zondag. Want afgaand op de lopende campagne mag worden gesteld: de democratische verbreding en verdieping overstijgt het experiment.

GROTE LEGITIMITEIT

Het draagvlak van actie en verweer is fors verbreed. 35.620 Gentenaars tekenden het verzoek tot volksraadpleging. Daarnaast tekenden 18.000 burgers het verzoekschrift voor de hoorzitting in het Vlaams Parlement over de privatisering van onze volkshuisvesting, die op 28 september online te volgen is.

De legitimiteit van het burgerinitiatief is enorm toegenomen. Enerzijds neemt het stadsbestuur, vanuit democratisch oogpunt, een juist standpunt in. Het beperkt zich tot objectieve organisator van een beleidsvoorbereidende 'raadpleging' en laat het debat over aan het volk. De gemeenteraad nam unaniem de vragen van de initiatiefnemers over. Anderzijds sluiten diverse verenigingen, vormen van buurt- en opbouwwerk, actiegroepen, belangenorganisaties,… zich aan bij de campagne. Niet alleen de ruim 50 organisaties rond wonen en armoede dus, die sinds 2022 al verenigd zijn in de Gentse Wooncoalitie.

Deze volksraadpleging gaan over de grond van de zaak: hoe publieke gronden weghouden van grond- en vastgoedspeculatie?

De vragen in deze volksraadpleging gaan niet over een waan van een dag, maar over de grond van de zaak: hoe publieke gronden weghouden van grond- en vastgoedspeculatie en aanwenden voor betaalbaar wonen? De twee JA/NEE vragen zijn:

1. Gemeentelijk publiek vastgoed mag niet geprivatiseerd worden. Bent u akkoord?
2. Moet de Stad Gent een bank van publieke gronden oprichten om 40% sociaal wonen te realiseren?

Deze vragen sporen aan tot een alzijdig debat over het lokaal grond- en woonbeleid met een signaal naar de Vlaamse overheid.

Dit zorgt voor momentum. Want voor het eerst in ons land wordt het volk geraadpleegd over een niet-evident item. Het diep geworteld woonsysteem van private eigendomsverwerving noodzaakt de omslag naar een pro-actief grondbeleid, zoals in Molenbeek al het geval is, om elk huishouden de kans en zekerheid te bieden op kwalitatief en betaalbaar wonen. Dit is de sleutel tot sociale participatie en emancipatie. De Vlaamse Vereniging voor Ruimte en Planning (VRP) eindigde haar congres 'Haal wonen uit de marge' in juni met de belangrijkste boodschap aan lokale besturen: "Verkoop geen publieke bouwgronden meer, maar geef ze bvb in erfpacht of verhuur ze. Voldoende grond in overheidsbezit is echt cruciaal om een betaalbaar woonaanbod te kunnen realiseren." Het referendum haalt deze boodschap op de voorgrond.

Een momentum ook omdat het volk wordt geraadpleegd over een grondenbank die ruimte biedt aan de reële nood van 40% sociaal wonen: 20% sociale huur en 20% bescheiden wonen in woonformules zoals budgethuur, budgetkoop, sociale koop zonder/met grond en varianten tussen huur en koop voor individueel, collectief of gemeenschappelijk wonen. Een minimum aan sociale huur en voldoende toegankelijke en betaalbare woningen bij stadsvernieuwing en alle nieuwe woonprojecten moet de gentrificatie tegengaan.

Een minimum aan sociale huur en voldoende betaalbare woningen bij stadsvernieuwing en alle nieuwe woonprojecten moet de gentrificatie tegengaan.

Dat is nodig. Gent telt 11.000 wachtenden en 12.400 sociale huurunits. Zo'n 11% huurt sociaal. Nog eens 39% huurt privé aan hoge prijzen, zonder daarom garantie op kwaliteit. De helft daarvan komt naar inkomen in aanmerking voor sociale huur. In de Gentse woonstudie is 16% sociale huur als (te voorzichtige) ambitie vooropgesteld.

MASSALE OPKOMST

Op 8 oktober vormen de kiezers een 'volksraad'. Zij maken van de dialoog-onder-de-burgers een dialoog-met-de-verkozenen. Meer volk legt uiteraard meer gewicht in de schaal. De stemmen worden pas geteld als 28.000 Gentenaars komen opdagen. Zoniet, dan eindigt de volksraadpleging in mineur? Neen, want het debat is gelanceerd. Wordt de vereiste 10% gehaald, dan wint 'Behoud publiek vastgoed voor betaalbaar wonen' aan legitimiteit. Een massale opkomst kan het bestuur uitdagen tot een effectief niet-speculatief en meer sociaal grondbeleid. De volksraadpleging maakt al geschiedenis dankzij de rijkdom aan getuigenissen, acties en discussies. Het politiseren van de thematiek 'recht op wonen' is op zich al winst. Het grondrecht voor betaalbaar wonen wordt verkiezingsthema nummer één.

Samenleving & Politiek, Jaargang 30, 2023, nr. 7 (september), pagina 48 tot 49

• referendum
• wonen
• Gent