De boerenprotesten in ons land en andere landen van de Europese Unie zetten de tegenstelling tussen boer en klimaatbeleid opnieuw scherp. En dat debat is erg gepolariseerd. Of je bent voor de boeren of je bent voor het klimaat. Daartussen blijft alleen verschroeide aarde over. We moeten de tegenstelling tussen landbouw, industrie, natuur en klimaat overstijgen. En het gemeenschappelijk landbouwbeleid moet het geweer van schouder veranderen.

De boerenprotesten hebben nu ook België bereikt. Over het hele land trekken boeren de straat op en laten ze hun ongenoegen blijken. De kop van jut? Europa. Of beter gezegd de Europese Green Deal. Te veel regels, te weinig steun. Ter rechterzijde struikelen politici haast over elkaar heen om hen gelijk te geven. Zo gaat dat in verkiezingstijden. Los van de inhoud, los van de wetenschap en zelfs los van de belangen van de boeren zelf. Maar de gecreëerde tegenstelling tussen landbouw en natuur is vals en onjuist. En ze biedt geen oplossingen voor de toekomst.

Niet dat de boeren helemaal ongelijk hebben. De boerenstiel staat inderdaad onder druk. Dat blijkt duidelijk uit de cijfers over het aantal landbouwbedrijven in Vlaanderen. In 1980 telde Vlaanderen nog ruwweg 75.000 landbouwbedrijven. In 2022 waren dat er nog maar 22.500, waarvan slechts 16.000 met een beroepsmatig karakter. Op amper 40 jaar tijd is het aantal boeren met bijna 80% gedaald. De afgelopen 15 jaar verdwenen zowat 5 miljoen boeren in Europa. Er is dus duidelijk iets aan de hand.

Op amper 40 jaar tijd is het aantal boeren met bijna 80% gedaald.

De daling van het aantal boeren is al decennia aan de gang. De Green Deal bestaat sinds 2020 en is dus goed vier jaar oud. Vandaag met de vinger wijzen naar de Green Deal als de grote schuldige is heel erg gemakkelijk, maar het is ook oneerlijk.

GROOT, GROTER, GROOTST

De oorzaak ligt niet in het klimaatbeleid of strengere milieunormen, maar in het verdienmodel van de agro-industrie. Dat verdienmodel is gestoeld op één leest: uitbreiden. De daling in het aantal landbouwbedrijven ging gepaard met een enorme schaalvergroting en verindustrialisering van de landbouw. Vandaag ligt de focus van de landbouw in Vlaanderen op veeteelt. De helft van alle landbouwbedrijven in Vlaanderen hebben veeteelt als specialisatie. En meer vee betekent ook meer veevoeder. Van het totale landbouwaureaal, de oppervlakte die door land- en tuinbouw bewerkt wordt, wordt meer dan de helft gebruikt voor het verbouwen van voedergewassen.

Dat alles is big business voor de agro-industrie. Want wie intensieve landbouw zegt, zegt ook kunstmest. Veel kunstmest. Vlaanderen (en Nederland) zijn op dat vlak koplopers in Europa. Driekwart van de meststoffen die in Europa in de land- en tuinbouw gebruikt worden, zijn afkomstig uit de Lage Landen. De focus op groei en de winstlogica van de agro-industrie zijn een motor achter een verdere schaalvergroting in de veehouderij, vaak ten koste van het milieu en de boer zelf.

GO BIG OR GO BROKE

De gevolgen daarvan voor het milieu zijn inmiddels pijnlijk duidelijk geworden. De verindustrialisering van de landbouw leidde niet enkel tot een verlies aan diversiteit in de landbouw, maar had ook een dramatische impact op onze biodiversiteit en onze natuur.

Het huidige model dwingt boeren om zoveel mogelijk, zo goedkoop mogelijk en zo efficiënt mogelijk te produceren.

Het probleem van dat model is dat het landbouw loskoppelt van de natuur. Het dwingt boeren om zoveel mogelijk, zo goedkoop mogelijk en zo efficiënt mogelijk te produceren, maar het houdt geen rekening met de impact daarvan op boeren, op onze voedselproductie en op onze natuur. Net daar zit de grote fout. Zolang we het dominante model van de landbouw niet herdenken, blijft het dweilen met de kraan open.

Dat zien we ook in het huidige stikstofbeleid. Door het beleid van de Vlaamse regering moeten boeren bijkomend gaan investeren in technologische oplossingen voor de stikstofneerslag, zoals luchtwassers. Pas vanaf een bepaalde schaal wordt die investering economisch rendabel. En dus luidt het motto: go big or go broke. Bovendien zijn dergelijke technologische oplossingen slechts een vorm van symptoombestrijding. Ze bieden geen oplossing voor andere problemen zoals de bodemkwaliteit, verdichting van de bodem of de gebrekkige waterkwaliteit en ze kosten de overheid en de boeren handenvol geld.

LANDBOUW = NATUUR

Hoe je het ook draait of keert: landbouw is natuur. In plaats van een model te promoten dat dit ontkent en probeert om de rol en de effecten van de natuur op de landbouw tot een minimum te herleiden, moeten we herinvesteren in het versterken van de link tussen natuur en landbouw. Een grotere biodiversiteit en meer natuur biedt zuurstof voor gezondere en competitieve landbouw.

Biologische boeren produceren misschien wel minder dan hun collega’s, maar ze verdienen wel meer en hun inkomen is ook stabieler.

Te vaak wordt het beeld opgehangen dat klimaatbeleid, natuurherstel en milieunormen in eerste instantie de broodwinning van boeren bedreigt. Maar uit onderzoek van het Nederlandse Centraal Bureau voor Statistiek blijkt dat het tegenovergestelde waar is. Biologische boeren produceren misschien wel minder dan hun collega’s, maar ze verdienen wel meer en hun inkomen is bovendien ook stabieler. Een verschuiving naar een meer biologische landbouw is in eerste instantie dus goed nieuws voor de boer zelf en hoeft niet te leiden tot economische verliezen.

WEG MET CASH FOR COWS

De Europese Unie heeft een centrale rol te spelen in die duurzame transitie van de landbouw. In geen enkele andere industrie is Europese steun zo belangrijk. In 2019 stroomde er via het gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB) zo’n 38 miljard euro vanuit het Europese budget naar de rechtstreekse ondersteuning van boeren.

Alleen is dat gemeenschappelijk landbouwbeleid niet fit for purpose. Ook in het GLB blijft vandaag blijft het ‘cash for cows’-principe gelden: hoe groter de boerderij, hoe meer subsidies je krijgt. Zo versterkt het alleen de duw richting schaalvergroting, monocultuur en verindustrialisering. Het houdt te weinig rekening met de bredere negatieve impact van intensieve landbouw op mens en milieu.

Een grondige hervorming van het gemeenschappelijk landbouwbeleid kan een gamechanger zijn voor de landbouw in Europa.

Door meer middelen vrij te maken voor duurzame en biologische landbouw, jonge boeren bijkomend te ondersteunen en boeren ook te vergoeden voor de belangrijke rol die ze kunnen spelen in het beheren, behouden en herstellen van onze natuur, investeren we in de landbouw van de toekomst. Kleinschaliger, met hogere en stabielere inkomens voor de boer zelf, met kortere ketens en minder voedselverspilling.µ

Landbouwbeleid moet kleinschaliger, met hogere en stabielere inkomens voor de boer zelf, met kortere ketens en minder voedselverspilling.

Het goede nieuws is dat dat model ook perfect verenigbaar is met een gezondere natuur, het aanpakken van de biodiversiteitscrisis en een ambitieus klimaatbeleid. Dat biedt ons ook de mogelijkheid om de valse tegenstelling tussen klimaat, milieu en landbouw te overstijgen. Daarvoor hebben we meer, niet minder boeren nodig.

• column
• Green Deal
• landbouw
• boerenprotest