“Zeg Celia, dat jij lijstduwer gemaakt bent, wat betekent dat nu?” De vraag komt vaak van mensen die politiek van iets minder ver volgen. Ze bedoelen daarmee twee dingen. De eerste vraag is: kan jij nog verkozen worden? De tweede is: wat betekent het dat jij op deze plek bent gezet door je partij?

Wikipedia heeft een pagina over lijstduwers die ik sinds mijn aangeduide plek zeer vermakelijk vind. Volgens hen is een lijstduwer iemand die ‘persoonlijk naar verwachting veel stemmen zal trekken, maar op een (vrijwel) onverkiesbare plaats op de kandidatenlijst staat’ en voegt toe ‘meestal gaat het om iemand die niet gekozen wil worden, maar wel wil bijdragen aan de populariteit van zijn of haar partij’. Als foto prijkt Maarten ’t Hart erbij als lijstduwer voor de Partij voor de Dieren in Nederland.

Mijn plek als lijstduwer voor het Brussels parlement is moeilijk, maar niet onmogelijk. Ik wil verkozen worden.

Ik ben zelf lijstduwer voor het Brussels parlement. In dat parlement zijn lijstduwers een paar keer verkozen. Mijn plek is dus moeilijk, maar niet onmogelijk. En om de zeldzame italics van Wikipedia te volgen: ik wil verkozen worden.

UITGELEENDE POPULARITEIT EN AFGERONDE CARRIÈRES

Een populair lijstduwer levert stemmen op. Zo worden lokale mandatarissen bovenlokaal geplaatst en omgekeerd. Bij de vorige verkiezingen haalden Jinnih Beels en Siegfried Bracke het niet, Philippe Muyters en Jean-Marie Dedecker wel. Soms zelfs steken ze de taalgrens over, zoals Kristof Calvo die voor Ecolo zal duwen in 2024. Bekende personen worden gescout – al dan niet beseffend dat hun kans tot verkiezing klein is – om hun naam aan een partij te lenen. Zo stelde zich twee jaar geleden Edwin Rutten, van De Film van Ome Willem, kandidaat als lijstduwer bij D66 in Den Haag.

Dan zijn er de politici die het wel mooi vinden, zoals schepen Tine Heyse voor wie na 12 jaar schepencarrière lijstduwerschap wél logisch is. Ook Maggie De Block zegt de fakkel door te geven en vroeg naar eigen zeggen zelf een lijstduwerschap, maar houdt toch een kaart achter de hand: “Uiteindelijk is het aan de kiezer om zelf te beslissen”.

EEN GALANTE PARKING VOOR REBELLEN

En inderdaad is elke plek verkiesbaar, maar lijstduwerschap lijkt ook een plek om galant mensen weg te parkeren die de partijwensen niet helemaal volgen. Zo is in een dubbelinterview tussen Jan Peumans en Bert Anciaux – beiden een geweten voor de eigen partij, beide verkozen lijstduwers – de volgende dialoog te horen:

Anciaux: “De particratie is te ver doorgeslagen. De partijen zijn te rijk, te machtig, en ze proberen te groeien door hun tegenstellingen op te kloppen en keihard voor het eigen partijbelang te gaan. Zo verlammen ze onze democratie. Jan, hoeveel parlementsleden durven nog vrijuit hun gedacht te zeggen?”

(…)

Peumans: “Een klein clubje beslist wie minister wordt en wie een verkiesbare plaats krijgt. Meestal zijn dat de jaknikkers en de gatlikkers.”

Jan Peumans was in 2019 verkozen als lijstduwer, maar nam zijn mandaat niet op omdat hij zijn vrouw dat had beloofd.

Peumans was trouwens in 2019 verkozen als lijstduwer, maar nam zijn mandaat niet op omdat hij zijn vrouw dat had beloofd.

HOE HAALBAAR IS EEN VERKOZEN LIJSTDUWER?

Maar naast Anciaux, die nog profiteerde van de kieskring Brussel-Halle-Vilvoorde (een splitsing waar we ons stilaan vragen bij mogen stellen) en Peumans, die alweer lijstduwer zal zijn in Limburg en allicht zijn mandaat weer niet zal opnemen: wie wordt er verkozen als lijstduwer?

Dat is een enerzijds-anderzijds antwoord. Waar vroeger een lijstduwerschap zo goed als onverkiesbaar was, is het nu een belangrijker, zij het nog steeds moeilijke plek. Waar er voor 2003 geen enkele lijstduwer verkozen was voor het Vlaams parlement, keerde dat toen met tien verkozen lijstduwers. Dat aantal kalfde af naar nog 2 in 2014.

Daarbuiten lijkt er een zekere tendens in partijstrekking te zijn: in 2014 werden voor de Kamer slechts twee mensen buiten de ‘nuttige volgorde’ verkozen: Jan Jambon en Christoph D’Haese. In 2019 waren het Dedecker, De Roover, Dillen, Metsu en de veruit ‘meest linkse’ in het rijtje Mathias De Clercq, die weliswaar het voordeel van de politieke achternaam genoot.

Wat helpt, is gemeende en duidelijke steun van je partij. Zo stond in 2019 Sven Gatz, lijstduwer voor het Brussels parlement, prominent op de affiche in een kameraadschappelijk arm in arm met Guy Vanhengel. De boodschap was duidelijk: wij willen Sven verkozen zien. Inderdaad is Gatz nu Brussels minister van Onderwijs en Begroting.

Wat helpt, is gemeende en duidelijke steun van je partij. In 2019 stond lijstduwer Sven Gatz prominent op de affiche arm in arm met Guy Vanhengel.

Van lijstduwerschap profiteer je enigszins, maar niet buitenmate. Een studie van politicoloog Bart Maddens schatte het voordeel op zo’n 5% in. Je hebt een zichtbaarder plek dan eentje midden op de lijst, maar haalt bijna altijd flink minder voorkeursstemmen dan de lijsttrekker of eerste kandidaten. Dat in rekening genomen, is het bijzonder grappig om bepaalde passages rond voorkeursstemmen te zien passeren. Politici scheppen sowieso graag op over stemmenaantal, daarbij het gewicht van hun plek op een bepaalde lijst gemakshalve vergetend. In het boek De Keizer van Oostende is er een bijzonder amusante variant op die neiging: Franky De Block, Oostendenaar, haalt trots een A’tje boven tijdens het interview om zijn groter aantal voorkeursstemmen dan Johan Vande Lanotte uit de doeken te doen. Er komt dan toch de toevoeging dat “Johan wel lijstduwer was”. In de volgende verkiezingen passeerde Vande Lanotte De Block met verve.

DE ERVAREN ROT ALS KWALITEITSLABEL

Allicht is de meest flatterende en eerlijke manier om lijstduwer gemaakt te worden, wanneer je als zeer ervaren politicus wordt gevraagd. In 2024 lopen de lijsten over van de oudere coryfeeën. Een greep uit het eminent aanbod: Jan Peumans (72, N-VA) Mieke Vogels (69, Groen), Louis Tobback (85, Vooruit), Herman De Croo (85, Open VLD), Willy Claes (85, Vooruit), Wivina Demeester (80, cd&v). In Brussel is Brigitte Grouwels bijna-lijstduwer, vlak boven de CD&V-jongerenvoorzitter. In 2019 wist Herman De Croo als lijstduwer niet alleen te springen richting Vlaams Parlement, hij was ook van plan zijn mandaat niet op te nemen en stelde dat nog even uit om met Filip Dewinter als tweede oudste parlementair het parlement niet te laten voorzitten door een Vlaams Belanger. Een plan gedwarsboomd door de commotie rond Kris Van Dijck en zijn ontslagname. Af en toe zijn lijstduwers dus best moedige mensen.

DE REGIE OVER JE EIGEN LIJSTDUWERSCHAP

Vlak na het pollcongres waarop mijn eigen lijstduwersplek werd bevestigd, was er behoorlijke commotie. Enerzijds binnenskamers – veel leden betreurden mijn plek, maar moesten de beslissingen van nationaal volgen om alle prominente vrouwen daar toch op een kluitje te stouwen. Maar ook extern. Ik werd gebeld door een journalist die ik – ondanks zeer veel scoops en voorpagina’s in kinderopvang en andere Vlaamse thema’s als parlementslid – nooit aan de lijn had. Toch wilde die meteen graag roddels hebben en peilde hij naar diepste zielenroerselen. Ik gaf hem de correcte versie van de feiten.

“Maar uw ervaring wordt toch weggezet?”, zei hij, “Groen kiest voor vernieuwing!” Ondanks de heftige gevoelens van het moment barstte ik in lachen uit. Ik legde de journalist uit dat dit mijn allereerste politiek mandaat ooit was geweest, en dat ik het maar als een compliment voor mijn werk in die 5 jaar zou nemen dat hij me als ‘ervaren’ bestempelde. “U volgde toch de Covidcommissie en de onderzoekscommissie kinderopvang op?”, vroeg hij. Ik grapte of die dan als hondenjaren telden. “Ik bén vernieuwing he X!”, zei ik lachend. Getuige een later negatief artikel vond X het zelf niet om mee te lachen dat ik noch roddels, noch bevestiging van het “opzij zetten van oude rotten” gaf. Ikzelf kan er tijdens dit schrijven nog wel goed mee lachen.

Nog steeds maak ik me zorgen over het Vlaams Parlement, waar ik plaats 1 ambieerde.

Wanneer je een ongewenste plek krijgt en een zeer succesvolle legislatuur had, is het enerzijds prettig om alle bloemen te krijgen die een mens anders pas op het graf krijgt, maar anderzijds maakt men dus ook de staat van je leven op alsof je er niet meer bij bent. De massale bloemen waren een bijzonder prettige verzachting van de teleurstellende plek, maar de regie over mijn verhaal wilde ik terug.

Sociale media hebben het voordeel dat je er zelf kan spreken. Duidelijk en correct gaf ik aan dat dit mijn keuze niet was en nationaal deze puzzel had gelegd. Vooral in een tijd waarin je alle talent nodig hebt, zijn er andere oplossingen voor een succesvol politicus dan een lijstduwersplek. Als veel van dat talent in één kieskring blijft gepropt, komen er accidents de parcours. Nog steeds maak ik me zorgen over het Vlaams Parlement, waar ik plaats 1 ambieerde. Voor progressief en links Vlaanderen én Brussel zal er veel en hard werk te leveren zijn in de komende legislatuur. In diverse partijen zijn verschillende eerder progressieve en linkse politici weggeparkeerd. De verwachte ruk naar rechts vraagt nochtans om stevige, onwankelbaar linkse en progressieve keuzes en discours. In een verrechtsend parlement vraagt dat moed en durf.

VOLGZAAM COMPROMIS, OF INHOUD EN VOLKSVERTEGENWOORDIGING?

Momenteel lijken een aantal linkse verkozenen eerder een coalitie met rechts te beogen en zich dus soepel op te stellen naar hen, ook in hun stemgedrag. Nochtans toont overal in Europa dat je daarmee niet alleen je authentieke waarden verlaat en kwetsbare mensen in de steek laat wiens mensenrechten zeker nu onwankelbaar verdedigd moeten worden. Het is óók, voor wie idealen minder kunnen schelen, een regelrechte koers naar verlies. Voor wie twijfelt aan zijn stem, is zo’n schijnbaar redelijk maar eigenlijk afwijkend discours simpelweg een wegwijzer naar extreemrechts: “dààr is het origineel, stem daarop maar”.

Het voordeel van lijstduwerschap is dat het je bevrijdt van plichten.

Het voordeel van lijstduwerschap is dat het je bevrijdt van plichten. Carl Devos schreef onlangs nog dat parlementsleden twee heren moeten dienen: kiezer en partij, en dat die laatste voor hun carrière de belangrijkste is. Peumans en Anciaux hoeven allicht niet in alles een model te zijn en hun Vlaams-nationalistische koers is verre van de mijne. Maar als overtuigde democraten die het volk écht willen vertegenwoordigen, kan ik hen volgen.

Het volk is immers de mooiste broodheer die een politicus zich kan dromen, zeker als je mensen vertegenwoordigt die anders geen stem krijgen. De kindbegeleider, die ons watervalsysteem in het onderwijs doorspartelde en zo veel meer respect en normale werkomstandigheden verdient als vandaag. De aspirant-sociale huurder, die hoopt op sociale mobiliteit voor zijn kinderen en met 180.000 wachtenden op de lijst staat. De kwetsbare zwangere, die geen idee heeft of haar binnenkort dwangzorg in de zwangerschap te wachten staat. De jongere die iets uitspookte en als ‘jeugddelinquent’ door onze Vlaamse gemeenschap zo schabouwelijk wordt behandeld dat er internationale terechtwijzingen blijven komen. En verdomme ja, de asielzoeker of de mens zonder papieren, die voor veel partijen blijkbaar met zijn papieren ook zijn mensenrechten is kwijtgeraakt. We zouden ons horen dood te schamen en het vuur uit onze sloffen moeten lopen in dat parlement voor hén, in plaats van voor VOKA of voor alweer een of andere peiling te buigen, al dan niet betrouwbaar, al dan niet gemanipuleerd. En wanneer rechts scoort met holle slogans, is het niet door slogans voorop te stellen dat progressief (of zelfs reactionair) links het wél zal halen. Nee, Vlaams Belang en N-VA zijn niet meer geloofwaardig. Maar hoe geloofwaardig zijn wij als communicatie, perceptie en persoonscultus primeren op inhoud, in plaats van omgekeerd?

Willen we volgzame mensen in het parlement als Vlaams Belang letterlijk collaboreert met China, Rusland en Syrië?

Natuurlijk is het een makkelijker weg om partijpolitiek en maatschappelijke tendenzen te volgen. Heeft dat soort gezapigheid en groepsgeest ons echter niet net in de gevaarlijke democratische impasse van vandaag gebracht? Willen we volgzame mensen in het parlement als Vlaams Belang letterlijk collaboreert met China, Rusland en Syrië? Hoor je op compromis gericht te zijn, als N-VA blijft mompelen dat ‘de kiezer beslist’ in elk debat rond cordon sanitaire? Is het ok om buigzaam en begrijpend te blijven als zelfs een aantal linkse politici enerzijds schuifelend richting rechts bewegen, anderzijds een paringsdans voor datzelfde N-VA blijven opvoeren?

We mogen hopen dat we als linkse progressieven een rustige revolutie zullen doormaken, wie weet vóór, allicht ná 9 juni. Een revolutie waarin wij meer dan ooit dreigen de oppositie te worden, en waarin het wel eens écht gevaarlijk zou kunnen worden – ook voor wie niet zo gemarginaliseerd is als een mens zonder papieren aan de Europese buitengrens. Wat we dringend moeten beseffen, is dat het verenigde volk inderdaad nooit verslagen wordt. Maar dan moet je dat volk wel écht vertegenwoordigen met je eigen overtuiging, open deur, dossierkennis en oprechtheid.

Of ik dat nog mag ondanks mijn eigen moeilijke plaats, weet u op 10 juni.

• column
• groen
• verkiezingen
• Vlaams parlement