In december 2022 werd in Israël een extreemrechtse en religieus-nationalistische regering ingezworen, onder leiding van premier Netanyahu. Het leven voor de Palestijnen in Gaza en de West Bank werd onder deze regering nog moeilijker. Het momentum om een politieke doorbraak te forceren voor een vreedzame tweestatenoplossing was daarmee helemaal verdwenen. De Europese Unie (EU) bleef één van de grootste humanitaire en ontwikkelingsdonoren van Palestina en een belangrijke handelspartner van Israël, maar was lauw in haar veroordeling van het kolonistengeweld op de West Bank en het gebrek aan democratie bij de Palestijnen.

Deze lethargie werd abrupt verstoord door de brute terroristische aanval van Hamas op 7 oktober, gevolgd door een destructieve oorlog in Gaza en de collectieve bestraffing van de Palestijnse bevolking daar. Dit was hét moment waarop de EU kon laten zien dat het pal stond voor mensenrechten en humanitair recht – waarden die we beschouwen als de kern van onze Unie. Na meer dan zes maanden oorlog heeft de EU onvoldoende als blok opgetreden.

VERDEELDHEID EN TEGENSTELLINGEN LEIDEN TOT BESCHEIDEN AMBITIES

Het beleid van de EU is niet uniform. Bepaalde lidstaten, zoals Spanje, Ierland en ook België, hebben scherpe en harde kritiek geuit op het bloedbad en de destructie in Gaza en pleiten voor de nodige tegenmaatregelen. België heeft hierin zelfs een voortrekkersrol opgenomen. Hoge Vertegenwoordiger van de Unie voor buitenlandse zaken en veiligheidsbeleid, Josep Borrell, heeft de acties van Israël in Gaza na 7 oktober al meerdere keren veroordeeld. Aan de andere kant zien we grote steun voor Israël bij de voorzitter van de Commissie, Ursula von der Leyen, de Hongaarse commissaris Oliver Varhelyi en landen zoals Duitsland en Oostenrijk.

Dit zorgt voor een EU van te veel verdeeldheid en tegenstellingen – en nog erger: een EU die toekijkt. De EU-top van maart was de eerste keer dat bijna alle EU-leiders het eens werden over een staakt-het-vuren. Tegen die tijd waren er al meer dan 30.000 doden, lag het overgrote deel van Gaza in puin en waren twee miljoen mensen ontheemd en bedreigd door honger en ziekte. Zoals Borrell het treffend verwoordde: “Van de grootste openluchtgevangenis ter wereld is Gaza veranderd in het grootste openluchtkerkhof.” Hard to disagree.

Harde vaststelling: Als Europeanen zijn we niet in staat om de loop van deze oorlog te beïnvloeden. En daar is de interne verdeeldheid debet aan.

Harde vaststelling: Als Europeanen zijn we niet in staat om de loop van deze oorlog te beïnvloeden. En daar is de interne verdeeldheid debet aan. Bovendien heeft het gebrek aan actie van Europese landen en het Westen tegen Israëls schendingen van het internationaal (humanitair) recht het beeld van “dubbele standaarden” versterkt. Terwijl de roep om meer hard power terecht luider klinkt in Europa, kieperen we onze geloofwaardigheid en soft power door ramen en deuren naar buiten in het Midden-Oosten. Onze rol in de wereld wordt grotendeels bepaald door de mate waarin we consequent, zij het pragmatisch, de universele waarden en rechten, waarvoor we zelf zeggen te staan, verdedigen. Daarom volgen onze partners in de wereld – en onze rivalen – nauwgezet onze positie in dit conflict. En terecht.

Wat we minstens wél doen is de Palestijnen humanitair blijven bijstaan, en alles wat we kunnen om nog erger te voorkomen. Dit omvat samenwerken met partners in de regio en de VS om de voedselblokkade te doen stoppen en op allerlei manieren humanitaire hulp tot bij de bevolking te brengen. De schrijnende crisis dwong sommige EU-lidstaten zelfs tot onorthodoxe acties, met initiatieven zoals airdrops en maritieme corridors.

HET IS ESSENTIEEL DAT WE EEN GROTERE ROL OPNEMEN

De Europese reactie op de oorlog in Gaza is tot nu toe grotendeels tekortgeschoten, zowel op moreel als op strategisch vlak. De EU heeft nog steeds de kans om haar reputatie te herstellen door actief bij te dragen aan een legitieme politieke oplossing voor het conflict tussen de Palestijnen en Israël. Een serieuze inspanning voor vrede is niet alleen in het belang van de regio, maar ook van de EU zelf. Het is essentieel dat we een grotere rol opnemen in de regio. Dit is waar ik dagelijks aan werk, waarvoor ik mijn stem gebruik en mijn netwerk mobiliseer.

Hoewel de situatie ter plaatse aanzienlijk moeilijker is geworden dan dertig jaar geleden, blijft de tweestatenoplossing de enige haalbare weg naar vrede in de regio.

De EU moet alle mogelijke vreedzame middelen overwegen, inclusief sancties en het opschorten van het Associatieakkoord met Israël. Als je nu die mensenrechtenclausule niet activeert, waarom er dan nog een opnemen? We moeten alles in het werk stellen om te streven naar de opbouw van een volledig soevereine Palestijnse staat, die de waardigheid van het Palestijnse volk herstelt en vrede en veiligheid voor zowel Israël als Palestina garandeert. De erkenning van de Palestijnse staat is, wat mij betreft, een noodzakelijke eerste stap, waarbij we samen met regionale partners moeten werken aan een vredesconferentie om de tweestatenoplossing te realiseren. Hoewel de situatie ter plaatse aanzienlijk moeilijker is geworden dan dertig jaar geleden, blijft dit de enige haalbare weg naar vrede in de regio. Daarom moet dit ons doel en onze inzet zijn. Anders blijven we gevangen in een eindeloze spiraal van rancune en geweld van generatie op generatie, van oorlog tot oorlog.

Samenleving & Politiek, Jaargang 31, 2024, nr. 5 (mei), pagina 50 tot 51

• Europa
• Gaza
• Israël
• België