Liefst 18,6% van de bevolking heeft te maken met een verhoogd armoederisico. Dat is de overkoepelende term voor mensen die geconfronteerd worden met ten minste één van deze drie indicatoren: te weinig financiële middelen, lage werkintensiteit, of materiële en sociale deprivatie (de indicator die aangeeft of een gezin zich zaken die wenselijk of zelfs noodzakelijk zijn om een adequaat leven te leiden, kan veroorloven).

Alarmerende cijfers. Een gebrek aan financiële middelen is namelijk niet enkel zichtbaar op de bankrekening. Het hypothekeert kansen van kinderen, treft de gezondheid van betrokkenen, maar ook onze collectieve gezondheidszorg en vraagt van de maatschappij heel wat flankerende maatregelen om de armoede op te vangen. In kwetsbare gezinnen infiltreren tal van hulpverleners die elk vanuit hun eigen expertise mensen adviseren en ondersteunen. Om wellicht collectief vast te stellen dat het gezin te weinig inkomsten heeft ten opzichte van de kosten die worden gemaakt.

Toen ik nog maatschappelijk werker was bij het OCMW was dat wellicht wat me het meeste frustreerde. Met het schrijven van verslagen om financiële steun aan het lokale bestuur te vragen om cliënten gericht verder te helpen, kom je als sociaal werker al een heel eind. Maar vanaf je in vijf gezinnen vijf keer exact hetzelfde probleem vaststelt, wordt het iets structureels. Structurele problemen als individuele cases aanbieden aan je lokaal bestuur, dat kost belachelijk veel tijd en vooral waanzinnig veel overheidsmiddelen waar veel betere bestemmingen voor zijn, geloof me.

Met dit in het achterhoofd – en een tikkeltje naïef, ik geef het toe – volg ik in de aanloop naar de bovenlokale verkiezingen van 9 juni de politieke plannen rond het bestrijden van armoede. Want hoe je het ook draait of keert: structurele problemen los je bij voorkeur op in allesomvattende bestuursniveaus. Daar liggen de sleutels om echt iets te veranderen. Maar een beetje moedeloos stel ik vast dat die sleutels nog niet echt gevonden zijn.

SYMPTOOMBESTRIJDING

Beweren dat er niks gebeurt, zou een leugen zijn. Zo is het bieden van gratis gezonde maaltijden op school voor Vooruit ondertussen een breekpunt geworden om toe te treden tot een nieuwe Vlaamse regering. Dankzij de media-aandacht lijkt dat ook de wonderoplossing voor kinderarmoede.

Ik begrijp het nobele voorstel van Vooruit. Je hoeft geen hogere wiskunde te hebben gestudeerd om te beseffen dat kinderen die met honger aan de schoolbanken zitten, niet goed kunnen volgen in de klas en daardoor een achterstand oplopen tegenover kinderen die wel gezond eten. Ik ben absolute voorstander om te zorgen dat iedereen op dezelfde manier aan de start komt.

Ik begrijp het nobele voorstel van Vooruit. Alleen verandert het niets aan de situatie van de kwetsbare leerling.

Alleen is het bieden van maaltijden vooral een oplossing om het symptoom te bestrijden, in plaats van de oorzaak. Het verandert namelijk niets aan de situatie van de kwetsbare leerling. Kinderen komen nog altijd thuis in een veel te kleine woning zonder eigen plekje om het huiswerk te maken, ze ademen nog steeds dezelfde vochtige lucht omwille van die schimmelplek in hun slaapkamer en blijven onderhevig aan de financiële stress als er weer een grote factuur binnenschuift in de brievenbus, worden op school nog steeds geconfronteerd met uitsluiting, en ga zo maar verder.

KOSTEN VERSUS INKOMEN

En dat brengt me weer bij die ene zin: armoede gaat over te weinig middelen om de kosten te dragen, en de effecten daarvan op je hele leven.

Sta me toe daar een aspect uit te pikken. Onderzoek wijst uit dat wie meer dan een derde van het inkomen besteedt aan huur of een hypothecaire lening, een hoger risico op armoede genereert. Zeker voor mensen met de laagste inkomens. Naarmate het aandeel van de huur groeit, neemt het armoederisico steeds meer toe. Het is dus belangrijk om te zorgen voor twee zaken: de kosten verlagen en het inkomen verhogen.

1. De kosten verlagen door meer sociale woningen en een onmiddellijke huurpremie

Wat betreft het dalen van de kosten, is er goed nieuws. Behalve N-VA blijken alle partijen het er wel over eens dat er meer sociale woningen nodig zijn om de kosten van gezinnen in armoede te drukken. In al mijn naïviteit, en voor mijn gemoedsrust, wil ik voorlopig geloven dat die sociale woningen er ooit echt zullen komen. Maar dat is een plan van lange adem. Ondertussen staan mensen, zeker in steden, meer dan zeven jaar op de wachtlijst voor een sociale woning. Pas na vier jaar maken ze aanspraak op een huurpremie: een tussenkomst van de overheid in je huur.

Waarom zou je gezinnen twee jaar laten wachten op een huurpremie als de urgentie er nu is?

Ik maak het even concreet: een alleenstaande moeder met een inkomen van 2.000 euro en 200 euro Groeipakket gaat met haar twee kinderen weg van bij haar partner en neemt haar intrek in een private woning (900 euro huur). Ze schrijft zich in op de wachtlijst voor een sociale woning met in de stad wachttijden van meer dan zeven jaar. De overheid past pas na vier jaar een stukje bij in de huurprijs. Sommige politieke partijen willen de wachttijd voor een huurpremie verlagen naar twee jaar (Vooruit en CD&V bijvoorbeeld, Groen spreekt over ‘sneller’ zonder dat echt concreet te maken). Waarom zou je gezinnen twee jaar laten wachten als de urgentie er nu is? Bedenk even hoeveel verschil het voor de alleenstaande moeder zou maken mocht ze meteen een huurpremie ontvangen van een kleine 200 euro?

2. De inkomsten verhogen door meer sociale mobiliteit

Op het vlak van verhogen van de inkomsten, ziet de toekomst er iets minder rooskleurig uit. Veel partijen blijken het beperken van de werkloosheid in de tijd nogal genegen te zijn. Mensen kopje onder duwen tot ze plechtig beloven voor een onderbetaald loon te gaan werken, het is een tactiek, maar geen zinvolle. Veel langdurige werklozen hebben er vaak al heel wat trajecten opzitten om een geschikte job te vinden. Maar ze botsen telkens met hun neus op de muur. Want ondanks de vaak beschreven arbeidskrapte staan werkgevers nog steeds niet te springen voor mensen met een zwart gat in hun CV. Tenzij je wil poetsen, poetsen of verzuipen dan maar.

Als we echt willen dat de alleenstaande moeder zich financieel verbetert, moet je haar bijvoorbeeld deeltijds laten studeren zonder inkomensverlies.

Vooruit wil de minimumlonen omhoog, naar 15 euro. Dat is een terechte eis. Het is welletjes geweest met het onderwaarderen van ongeschoolde arbeidskrachten. Het is voor die alleenstaande moeder van hierboven echter niet voldoende om het armoederisico van zich af te schudden. Als we dus echt willen dat ze zich financieel verbetert, moeten we ruimte scheppen om haar – indien mogelijk – te laten klimmen op de sociale ladder. Haar deeltijds laten studeren zonder inkomensverlies bijvoorbeeld. Of fors inzetten op coaching, om uit te zoeken wat voor haar de mogelijkheden zijn.

FINANCIËLE EN MENTALE RUIMTE CREËREN

Ik geloof oprecht dat als je ervoor zorgt dat mensen genoeg overhouden om zonder geldstress van te leven, ze tot veel meer in staat zijn en boven zichzelf kunnen uitgroeien. Dan pas komt er ruimte in het hoofd om bezig te zijn met iets anders dan overleven en ruimte om de problemen op alle andere levensdomeinen aan te pakken. Er zijn boeken over geschreven, voorbeelden gegeven en voordelen benoemd.

Dat dit zich voorlopig politiek niet vertaalt in een langetermijnvisie stemt me somber. Maar zo snel geven we niet op. Het schijnt dat als je lang genoeg op hetzelfde nageltje klopt, je ook timmert aan een eerlijkere wereld.

• column
• armoede
• onderwijs