‘Les Belges, Champions du Monde de Football!’ Ruim een eeuw en bijna vier jaar geleden dansten de Belgen op het ritme van de Rode Duivels. Die wonnen op 2 september 1920 in Antwerpen het Olympisch voetbalgoud.

De internationale pers doopte hen tot ‘eerste wereldkampioenen van het voetbal’. Er kleefde een unieke story aan vast: van The Front Wanderers – een sociale en op het humanisme georiënteerde voetbalbeweging tijdens die ellendige Grooten Oorlog 1914-1918 – tot beste van de wereld.

Ik stel u even het werk voor van de Engelse academicus John Keegan. Hij wordt algemeen beschouwd als de geschiedkundige met de grondigste inzichten omtrent de Eerste Wereldoorlog. In zijn internationale bestseller The First World War 1914-1918 beschrijft hij de wereldbrand desondanks als een blijvend mysterie. Als wetenschapper begrijpt hij niet waarom de tegenstanders elkaar bleven bestoken. Met miljoenen zinloze doden tot gevolg. Want van terreinwinsten tussen de duinen van Nieuwpoort en De Panne en de valleien van Marne en Somme was tijdens de slachtpartijen amper sprake. De Engelse dichter Siegfried Sassoon vatte het kernachtig samen: I died in hell. They called in Passchendaele.

VOETBALLEN VOOR VADERLAND, VREDE, VRIJHEID EN VLUCHTELINGEN

De Rode Duivels, die aan het IJzerfront zelf voor het vaderland vochten, betwistten onder die naam talrijke confrontaties met Italiaanse, Franse en Britse topclubs. Benefietwedstrijden ten voordele van Belgische vluchtelingen in Groot-Brittannië en van soldaten in de loopgraven.

Met dank aan … de socialistische minister Emile Vandervelde, tegelijk het brein achter zowel de toenmalige Belgische Werklieden Partij (BWP) als de organisatie ‘British Gifts for Belgian Soldiers’. Zijn organisatie zorgde vanaf 1915 met een opgemerkt ‘Appeal’ vanuit Groot-Brittannië voor sportartikelen richting frontstrijders: meer dan 2.000 ballen, 3.000 sporttruitjes en 300 broekjes kwamen per boot de Noordzee over. In de brochure waarin hij zijn oproep deed, schreef Vandervelde over de meer dan vijfhonderd voetbalteams rondom het Belgische leger. Zij legden de basis voor The Front Wanderers, die liefst 9 spelers telden in de uitverkoren selectie van 22 Rode Duivels bij de Spelen van 1920.

België 1920, de eerste wereldkampioen voetbal (Best in Books, 2024) vertelt een vergeten verhaal van vreugde en verdriet. Over voetballen voor het vaderland, de vrede, de vrijheid en de vluchtelingen. Niet eerder verbond een landenelftal het voetbal op daadkrachtigere wijze met de samenleving. België speelde hier een pioniersrol. En nog even benadrukken: met dank aan het inzicht van de socialistische minister Emile Vandervelde.

De Olympiade van Antwerpen stond in het teken van de Europese heropbouw, prille eenmaking en diplomatieke samenwerking, en vanuit de pacifistische gedachte ‘Nooit Meer Oorlog'.

Het waren dus vooral de internationale media die België hadden uitgeroepen tot ‘eerste wereldkampioen voetbal’. Omdat de Olympiade van Antwerpen de aanzet had gegeven tot de start van het moderne voetbal en alleszins het eerste mondiale én Europese voetbaltoernooi die naam waardig was geweest. In wezen startte daar de reis van de Europese landenkampioenschappen, liefst veertig jaar voor het eerst officiële EK 1960 in Frankrijk. En omdat het ook in het teken stond van de Europese heropbouw, prille eenmaking en diplomatieke samenwerking, en vanuit de pacifistische gedachte ‘Nooit Meer Oorlog’, past het zeker bij het motto van EURO 2024 in Duitsland: Vereint im Herzens Europas. United by Football.

In zekere zin is de cirkel rond. Tegen de achtergrond van de barbaarse en agressieve Russische bezetting van de onafhankelijke natie Oekraïne en de opkomst van ‘Eurosceptische politieke bewegingen’ wordt het voetbal als ‘verenigende kracht’ ingezet. Die Europese voetbaleeuw startte als het ware bij Antwerpen 1920. Vanuit motieven die aansluiten bij EURO 2024.

VERGETEN VERHAAL VAN VREUGDE EN VERDRIET

Op 2 september 1920 versloegen de Rode Duivels voor 42.000 enthousiaste Belgen – een toeschouwersrecord voor het Europese vasteland en 12.000 meer dan er eigenlijk in het stadion mochten – het veel sterker geachte Tsjecho-Slowakije met 2-0. Vertrekkend dus vanuit een humanistisch; vrijheids- en vredesideaal. Daarom roep ik 2 september 1920 uit tot ‘Dag van het Belgische sociale voetbalerfgoed’. Vanuit de maatschappelijke kracht van het spel om de bal. United by Football, Vereint im Herzens Europa. Nooit Meer Oorlog! Met dank aan The Front Wanderers – en fundamentenlegger Emile Vandervelde – die deze filosofie in primeur in de praktijk brachten. ‘Les Belges, Champions du Monde de Football.’

Ik roep 2 september 1920 uit tot ‘Dag van het Belgische sociale voetbalerfgoed’. Vanuit de maatschappelijke kracht van het spel om de bal.

Mijn vraag: hoeveel Belgen kennen dit ‘vergeten verhaal van vreugde en verdriet’ zoals ik het omschrijf?

Mijn vraag bis: wanneer staat er een minister van Sport-Onderwijs-Welzijn op die ‘dit vergeten verhaal van vreugde en verdriet’ met een mooie educatieve campagne onder de aandacht van het grote publiek – jong & oud – brengt?

Als voetbalhistoricus laat het mij alvast niet onberoerd en wil ik onze eerste sociale voetbalhelden opnieuw tot leven wekken. Via een boekje van honderd pagina’s: België 1920. De eerste wereldkampioen voetbal. Met als ondertitel: ‘Voetballen voor vaderland, vrede, vrijheid & vluchtelingen’.

En ik laat u graag kennismaken met de creatiefste speler van The Front Wanderers – althans alweer volgens die internationale media – die voorbestemd was om op de Spelen van 1920 te schitteren, maar als gevolg van de blijvende psychische letsels van de oorlogsellende de ultieme bekroning miste. Hij heette Jan Van Cant.

VAN ‘VERBROEDEREND’ BELGISCH-DUITS DRINKGELAG TOT ‘LES BELGES, CHAMPIONS DU MONDE DE FOOTBALL’

Ik dacht aan Jan Van Cant, de balkunstenaar van het vrijzinnige Racing Mechelen. Rode Duivel als tweedeklasser, er liep in de Belgische competitie rond 1913 geen creatievere dribbelaar rond dan Jan Van Cant. Dat ervoeren ook onze Oosterburen op 23 november 1913. Ik zocht naar de plaats van handeling in de zomer van 2023. Het was als het ware op de tast stappen tussen de drie gekleurde woontorens – blauw, rood en groen - van de stedelijke woonhaven in de buurt van het huidige Zuidstation van Antwerpen. Zou het hier zijn geweest?

Niemand die het nog weet, maar op 23 november 1913 liep het daar gezellig vol. In het toenmalige stadion van Antwerp Football Club, het Belgische stamnummer 1, aan de intussen ook verdwenen ‘Broodstraat’. Gezellig vol, dat betekende bijna 7.000 toeschouwers, waarvan een behoorlijk aantal met de Duitse nationaliteit. In de aanpalende haven werkten honderden Duitsers in bedrijven uit hun land. De keken ook vol bewondering naar de niet af te stoppen Belgische linksbuiten, die met drie doelpunten en nog veel meer gedurfde improvisaties de sprekende 6-2 cijfers op het scorebord spijkerde. De voetbalpers omschreef Van Cant als ‘briljant’. Dat kon de pret niet drukken, er werd verbroederend gedronken en geschranst met leden van de Duitse turnvereniging op een ‘bier- en banketfeest’ de avond voor de match. Ook nadien bleef de sfeer er, althans op het eerste zicht, goed inzitten. In die mate zelfs dat de Duitse keizer Wilhelm de Tweede het nodig achtte om in de pen te kruipen. Hij stuurde per telegram een officieel document, met zijn persoonlijke handtekening. Hij prees daarin de warme ontvangst en hartelijkheid van de Belgische gastheren voor de Duitse supporters! En dat ondanks de striemende nederlaag, de derde in drie confrontaties met de Duivels overigens.

Welgeteld 253 dagen later wiste de geschiedenis deze aangename ontmoeting uit haar geheugen. De autoritaire heerser Wilhelm II opende op 4 augustus 1914 met zijn bezetting van België de poort naar de Eerste Wereldoorlog. Das Grossen Krieg was een feit en zou vier ellendige en dramatische jaren duren. De zo veelbelovend ogende voetbaltoekomst van Jan Van Cant spatte uit mekaar. Zijn lot viel te betreuren want hij verdween zelf naar de loopgraven in de buurt van Ieper om het Duitse bezettingsleger te bestrijden.

De Belgische socialistische minister Emile Vandervelde bedacht het unieke idee van The Front Wanderers, 'de voetbalzwervers achter het oorlogsfront'.

Van 1916 af fleurde hij op, in de mate van het mogelijke in deze sombere omstandigheden. Het kabinet van de Belgische socialistische minister Emile Vandervelde bedacht het unieke idee van The Front Wanderers. Vrij te vertalen én toch letterlijk te nemen als ‘de zwervers achter het front’. In dit geval: de voetbalzwervers achter het oorlogsfront. De Rode Duivels – die nota bene zelf voor het vaderland vochten – bazuinden trots deze naam uit voor een hoger doel. Ze toerden tussen 1916 en 1918 voor benefietwedstrijden langs de klassieke voetbalstadions van Milan, Juventus, Red Star Paris, Manchester United, Everton, Chelsea, Aston Villa en Celtic Glasgow. De opbrengst kwam ten goede aan de meer dan 200.000 Belgische oorlogsvluchtelingen in Groot-Brittannië en van de het vaderland in vernederende omstandigheden verdedigende soldaten. Jan Van Cant schitterde opnieuw met zijn amper af te stoppen variaties. Hij veroverde de harten van het publiek in het Stadio Arena Milano, Celtic Park Glasgow en Villa Park Birmingham. De internationale media gaven hem telkens de accolade van beste speler op het veld, geen fijnbesnaardere Belgische voetballer in 1917 dan hij.

Ware er niet die vervloekte ‘Grooten Oorlog’. Op de lentedag van 21 maart 1920 hing hij noodgedwongen de schoenen aan de spreekwoordelijke wilgen. Tijdens de pauze van de match tussen Club Brugge en Racing Mechelen verliet hij wenend het veld. Amper 28, zijn carrière zat er op. Gefnuikt door de traumatische gebeurtenissen. Een half jaar later piekten de Rode Duivels naar hun voetbalhoogtepunt: Olympisch kampioen in Antwerpen 1920. Het eerste mondiale evenement de naam waardig. De internationale media wonden er geen doekjes om: ‘Les Belges, Champions du Monde de Football!’

Jan Van Cant, voorbestemd om te schitteren als attractiefste speler van zijn generatie, ontbrak. Hij zonk weg in bitterheid en een depressie. Leed hij aan het post war syndrome?

Met in de selectie liefst 9 spelers van The Front Wanderers. Jan Van Cant, voorbestemd om te schitteren voor tienduizenden toeschouwers als attractiefste speler van zijn generatie, ontbrak. Hij zonk weg in bitterheid en een depressie. Leed hij aan het post war syndrome? Op een moment dat men eigenlijk niet wist dat deze psychische aandoening bestond? Had de blootstelling aan het Duitse mosterdgas zijn brein aangetast? Alleszins verdwenen vanaf 1918 zowel de helderheid van geest als de kwiekheid van de beweging. Hij herstelde nooit meer van zijn kwalen en wisselde reeds op zijn 35ste het tijdelijke voor het eeuwige. Hij kreeg zijn laatste rustplaats in 1926 tussen andere oorlogsslachtoffers. De ellende van de Flanders Fields takelden lichaam en geest af.

Deze droevige gedachte overviel mij toen ik in de zomer van 2023 tussen de Antwerpse woontorens stond, waar ooit het pittoreske stadion met de benaming ‘Broodstraat’ was geweest. En waar de Rode Duivels hun grootste zege tegen de Mannschaft lieten optekenen. De dagen rond 23 november 1913 stonden volledig in het teken van een Belgisch-Duitse drankverbroedering. De spectaculaire 6-2 dankte de nationale ploeg aan de drie doelpunten én ongrijpbaarheid van Jan Van Cant. Hij zou die nacht in de Antwerpse straten verdwalen, de klank van de stad maakte toen zielen amoureus. Negen maanden later verstomden de zegegezangen van de volle kroegen. Ze verruilden zich met de doffe dreunen van kogels en granaten op de doodse akkers. Terwijl hij droomde van een simpel leven als de voetballende en dus spelende mens.

EER DEZE WERELDKAMPIOENEN VOETBAL

Ik dacht aan Jan Van Cant, toen ik me van daaruit naar het Olympisch Stadion begaf. Het lag op wandelafstand. Ik glipte binnen tot op de lege hoofdtribune en probeerde me in te beelden hoe de sfeer moet geweest zijn met 42.000 knotsgekke supporters in 1920. Groter kon een contrast niet zijn. Ik stelde vast dat zelfs in de chauvinistische tijden van toen zowel de Nederlandse als Franse media – in tegenstelling tot de Belgische – de Rode Duivels uitriepen tot ‘eerste wereldkampioen van de voetbalsport’.

Wordt het dan werkelijk geen tijd dat wij dit op onze beurt gaan doen? En The Front Wanderers, zoals gezegd een bijzondere sociale beweging die het voetbal in dit land echt heeft gelanceerd, de eer toedichten die ze verdienen? Nogmaals: ‘Les Belges, Champions du Monde de Football!’ En nog meer: ‘Belgen, vergeet nooit den naam uwer eerste wereldkampioenen op voetbalgebied!’

Belgen, vergeet nooit den naam uwer eerste wereldkampioenen op voetbalgebied!

Welaan dan, dat zullen we dan ook niet doen. Ik declameer ze voor u op plechtige wijze, tussen haakjes de vermelding TFW die verwijst naar hun deelname aan het gezelschap van The Front Wanderers: Jan De Bie (doel) – Armand Swartenbroeks (TFW), Oscar Verbeeck (TFW), Joseph Musch (verdedigers) – Emile Hanse (TFW), André Fierens (middenvelders) – Louis Van Hege (TFW), Robert Coppée, Mathieu Bragard (TFW), Rik Larnoe, Dis Bastin. Met als invallers: Felix Balyu (TFW), Georges Hedbin (TFW). Instuderen maar, volledig uit het hoofd leren. Een verplichting voor elke jonge Belgische voetballiefhebber, en evengoed de oude om het geheugen nog even te testen. Van het allergrootste belang dat deze namen nooit uit de collectieve Belgische herinnering verdwijnen. Doe het desnoods zoals ik, opdreunen tijdens een wandelrondje Olympisch Stadion Antwerpen.

Al verdient hun creatiefste, niet aanwezige, speler zeker ook zijn plaats in deze opsomming. Ik dacht aan Jan Van Cant.

Raf Willems, België 1920. De eerste wereldkampioen voetbal, Best in Books, 2024.

• wereldkampioen
• België
• voetbal