POLITICI ZOEKEN NAAR HET SIGNAAL VAN DE KIEZER

Vlaams Belang-voorzitter Tom Van Grieken gebruikte ‘het signaal van de kiezer’ om aan de kaak te stellen dat de socialistische partij mogelijk wel in Vlaanderen maar niet in Wallonië in de regering komt. Bij Vooruit raakte Connor Rousseau verkozen als lijstduwer en ook dat was, bij monde van huidig voorzitter Melissa Depraetere, ‘een duidelijk signaal van de kiezer’. Tom Ongena van Open Vld gebruikte dezelfde zinsnede om te verdedigen dat zijn partij ervoor kiest om federaal voor de oppositie te kiezen. Bruzz schreef dan weer dat ‘de Nederlandstalige Brusselaars Groen een duidelijk signaal [hebben] gegeven dat ze het beleid van de afgelopen legislatuur wel hebben gesmaakt’, terwijl De Morgen Gent liet omschrijven als ‘de stad van koppigaards en rebellen’ om de linksere uitslag te duiden. Intussen stelde Bart De Wever op zondagavond 9 juni dat ‘Vlaanderen afgerekend [heeft] met Vivaldi’ en ‘meer dan ooit [koos] voor autonomie’.

Bovenstaande aaneenschakeling maakt duidelijk dat ‘het signaal’ van ‘de kiezer’ in elk geval eerder gemengd genoemd kan worden. Dat kadert binnen de zogenaamde confirmation bias waarbij mensen steevast boodschappen interpreteren en coderen binnen hun eigen paradigma’s en waardenkaders. Oftewel: ze horen en zien vooral wat ze willen. In dit geval wordt ‘de kiezer’ steevast als monolithisch blok benaderd en wordt elke stijging en daling in verkiezingsuitslagen geïnterpreteerd als een Romeinse duim omhoog of omlaag.

‘De kiezer’ wordt steevast als monolithisch blok benaderd. Elke stijging en daling wordt geïnterpreteerd als een Romeinse duim omhoog of omlaag.

Nochtans is de werkelijkheid genuanceerder en vooral gecompliceerder. Om terug te keren naar enkele van bovenstaande ‘signalen’: hoewel Vooruit zetels won en PS moest inboeten, behouden de Franstalige socialisten er nog steeds meer in de Kamer. Toch wordt Vooruit als winnaar beschouwd en PS als verliezer. Ook in de federale Kamer behielden de zeven Vivaldi-partijen een nipte meerderheid, terwijl de drie Vlaamse regeringspartijen hun meerderheid kwijtspeelden. Voor N-VA, die na 9 juni als triomfantelijke winnaar naar voren werd geschoven in de pers, was het trouwens de derde verkiezing op rij waarin ze op federaal en Vlaams niveau zetels verloor. En terwijl N-VA en Vlaams Belang op een zucht van een gezamenlijke Vlaamse meerderheid strandden, stelt recent onderzoek duidelijk dat winst voor nationalistische partijen niet noodzakelijk gelijkstaat aan meer steun voor Vlaamse autonomie.

OOK DE PERS ZOEKT MEE

Ook de pers spint garen bij het zoeken naar signalen van ‘de kiezer’, wat an sich perfect legitiem is: demografische en democratische verschillen zo goed mogelijk duiden, is één van de journalistieke kerntaken bij uitstek. Het stemgedrag van ruim zeven miljoen Belgen bevattelijk maken, is natuurlijk geen makkelijke klus.

Maar die tendens kan ook worden verklaard door het feit dat nieuwsredacties zelf dagelijks abstracties maken van burgers. Niet als ‘de kiezer’, maar als ‘de lezer/kijker/luisteraar’. Lange tijd was dat binair en eenvoudig, vergelijkbaar met hoe er vandaag nog vaak over verkiezingsuitslagen wordt gesproken: stijgen de oplagecijfers van je krant of de kijkcijfers van je journaal, dan ben je goed bezig. Zoniet moet er worden bijgestuurd.

Elke zichzelf respecterende redactie heeft anno 2024 tv-schermen met realtimedata over het surfgedrag van bezoekers.

In het digitale mediaconsumptietijdperk hebben redacties en journalisten toegang tot een pak meer cijfers, waardoor ook de omgang ermee ingrijpend verandert. Elke zichzelf respecterende redactie heeft anno 2024 tv-schermen met realtimedata over het surfgedrag van bezoekers, geaggregeerd in totaalcijfers. Parameters van cruciaal belang zijn onder meer de zogenaamde conversies, of hoeveel mensen een digitaal abonnement afsluiten en dus betalen om artikels achter betaalmuren te kunnen lezen, de time spent, of hoelang mensen op een pagina blijven, en natuurlijk de aantallen clicks op artikels. Aan de hand van interne dataplatformen en nieuwsbrieven worden journalisten op de hoogte gehouden over de prestaties van de vorige dag, week of maand.

We kunnen niet een-op-een aannemen dat meer of minder clicks op bepaalde artikels een uiting van kwaliteit en/of waardering is.

Een constante daarbij is er ook in dit geval sprake is van ‘signalen’ en flink wat confirmation bias. Stoppen mensen met het lezen van een artikel rond een bepaalde alinea? Dan moet de tekst daar niet interessant genoeg meer zijn. Lezen mensen minder artikels over een specifiek thema? Dan moet het wel zijn dat de interesse daarin afneemt. Nochtans is ook hier de waarheid per bezoeker en diens beleving individueel van aard, en dus zeer lastig te capteren. Net zoals we niet met zekerheid kunnen zeggen dat de kiezers die voor Open Vld stemden van mening zijn dat de partij maar beter uit de volgende federale regering moet blijven, kunnen we ook niet een-op-een aannemen dat meer of minder clicks op bepaalde artikels een uiting van kwaliteit en/of waardering is.

Die opmars van audience analytics op nieuwsredacties noopte de Amerikaanse communicatieprofessor Jacob Nelson ertoe om een boek te wijden aan wat hij imagined audiences noemt, oftewel ingebeelde publieken – meervoud, en ook dat behoort tot de kern van Nelsons betoog. Op basis van studies bij drie redacties schetst hij hoe journalisten de realtimedata gebruiken om zich beelden te vormen van hoe hun ‘publiek’ eruitziet en daar vervolgens hun handelen naar aanpassen. Vlaams onderzoek bevestigt deze these: ook bij ons beïnvloeden audience analytics de werking en beslissingen binnen nieuwsredacties en schatten politieke journalisten hun publiek rechtser in dan het in feite is.

Politieke journalisten schatten hun publiek rechtser in dan het in feite is.

Het is natuurlijk logisch dat politieke partijen een hoger stemmenaantal beschouwen als een positief waardeoordeel, net als nieuwsmedia met meer gebruikers op hun kanalen. Maar hoe arbeidsintensief en tijdrovend studies naar de handelingen en beweegredenen van individuen ook zijn, ze zijn van cruciaal belang om écht te weten wat er speelt bij ‘de burger’, in al zijn verscheidenheid. Er zijn tal van gedegen voorbeelden binnen de journalistiek en academische wereld om acties en motieven van kleinere groepen individuen beter te contextualiseren. Meer initiatieven vanuit beide kanten zijn nodig om de trend van oppervlakkige en vaak tegenstrijdige ‘signalen’ van ‘de kiezer’ in de kiem te smoren.

• verkiezingen
• Vlaanderen
• media