Tweehonderddrieënvijftig, dat is het aantal pagina's van het boek van Ria Vandaele: Wegwijzer naar een integrale hulpverlening (Politeia/VVSG, 2023). Het boek is geen pageturner met een onverwacht slot. Het is een opsomming van alle sociale rechten in Vlaanderen. Voor de hand liggende zaken en termen waar nog nooit iemand van gehoord heeft. Een waslijst aan rechten, uitzonderingen en uitzonderingen op de uitzonderingen.

Het boek is verplichte kost voor elke maatschappelijk werker bij het OCMW, maar ik denk dat we niet gemakkelijk iemand zullen vinden die ze allemaal kent. Het is gewoon te veel, te complex. Maar het staat vol met zaken die mochten mensen in maatschappelijk kwetsbare posities er effectief gebruik van kunnen maken, wel degelijk het verschil zouden maken.

MAATSCHAPPELIJK WERKERS SPELEN GIDS IN PLAATS VAN HULPVERLENER

En daar wringt natuurlijk het schoentje. Veel mensen beweren dat de complexiteit van al die rechten er net is omdat niet iedereen er beroep op zou kunnen doen. Er is namelijk niet genoeg geld. En dat verbaast me want de overheid voorziet wel heel veel middelen aan personeel dat mensen moet helpen hun weg te vinden in het labyrint van rechten. Het is zelfs één van de specifieke opdrachten van een OCMW.

En die taak wordt ernstig genomen. Meer dan 60% van de tijd zit een maatschappelijk OCMW-medewerker achter de computer om de wet en uitzonderingen uit te pluizen, documenten en formulieren in te vullen en ondertussen soms urenlang te wachten tot iemand van een andere dienst aan de andere kant van de telefoonlijn opneemt en de vraag beantwoordt. Oh ja, en rapporteren en verantwoorden waarom je zoveel tijd hebt besteed aan een bepaalde cliënt. Dat is de grootste hap uit het takenpakket van een maatschappelijk assistent en, zonder een expert te zijn, misschien ook wel de grootste oorzaak van het hoog ziekteverzuim.

Ik moet altijd gniffelen (van ellende) als ik in de krant lees dat OCMW’s te weinig doen om mensen zelfredzaam te maken. Lees: toe te leiden naar het hoogste goed – de arbeidsmarkt. Dat komt grotendeels omdat veel leefloongerechtigden niet zomaar in dat onderste vangnet terechtkwamen. Achter die leeflooncijfers schuilen namelijk echte mensen, met echte problemen, weet je wel? Maar de maatschappelijk werker die eigenlijk geen tijd heeft om een vertrouwensband op te bouwen, het zelfvertrouwen van de cliënt te versterken of de weg te wijzen naar die zelfredzaamheid, dat zal zeker ook een factor zijn.

Zonder inmenging van een OCMW brengt de vakbond de uitkering niet sneller in orde of onderzoekt de FOD niet dieper of iemand toch geen recht heeft op de inkomensvervangende tegemoetkoming.

Sociaal werkers hebben wel eens de neiging om taken over te nemen van hun cliënten, omdat het sneller zou gaan. In het geval van sociale rechten uitputten en andere diensten laten doen wat ze moeten doen, gaat het puur over het feit dat het anders niet lukt. Zonder inmenging van een OCMW brengt de vakbond de uitkering niet sneller in orde, onderzoekt de FOD niet dieper of iemand toch geen recht heeft op de inkomensvervangende tegemoetkoming (IVT) of heeft de mama die net met haar kinderen is gevlucht van haar agressieve man helemaal geen weet van voorschotten op de alimentatie. Tenenkrullend, toch?

POLITIEKE BESLISSINGEN MET VERSTREKKENDE GEVOLGEN

Maar we maken het mensen niet alleen graag moeilijk als het op financiële rechten gaat. Ook binnen andere rechten zien we een beleid dat het rechthebbenden graag moeilijk maakt, om dan vervolgens een batterij aan maatschappelijk werkers en middenveld op te vorderen om die gaten mee dicht te rijden.

Het Centraal Inschrijvingsregister voor sociale huisvesting

Neem nu het Centraal Inschrijvingsregister voor sociale huisvesting (CIR). Een goed initiatief, het moet gezegd. Mensen schrijven zich voortaan digitaal centraal in op de wachtlijst voor een sociale woning. Minder papierwerk achter de schermen, overzichtelijker om in te schatten hoeveel jaren je nog moet wachten.

Puik werk dus. Maar voor mensen die al jaren wachten op een sociale woning, en nog ingeschreven stonden op het vorige register, geen sinecure. Die moeten zich voor een bepaalde datum digitaal aanmelden op het nieuwe register of zijn hun plaats op de wachtlijst onherroepelijk kwijt. Na veel bijsturen ging minister van Wonen, Matthias Diependaele, er uiteindelijk mee akkoord dat mensen zich ook per brief akkoord konden verklaren om hun gegevens over te zetten. De minister was even vergeten dat de digitale kloof volgens recente cijfers in heel de samenleving gaapt, maar toch het hardste toeslaat bij mensen die maatschappelijk kwetsbaar blijken, niet toevallig vaak rechthebbenden op een sociale woning.

Minister Diependaele was even vergeten dat de digitale kloof het hardste toeslaat bij mensen die maatschappelijk kwetsbaar blijken, niet toevallig vaak rechthebbenden op een sociale woning.

Toch was de sociale sector niet gerust zelfs na deze toegeving van minister Diependaele. In Gent riep de stad alle hens aan dek en schakelde men ambtenaren in die zich specifiek kunnen bezighouden met het ondersteunen van kandidaat-huurders. Met succes blijkt uit de eerste cijfers. Mooi initiatief, maar hoe is het in godsnaam mogelijk dat een hersenspinsel van een minister moet leiden tot dit?

Stemrecht voor niet-Belgen

Een ander recht waar ik als opbouwwerker voor Ieders Stem Telt de laatste tijd mee geconfronteerd word, is het stemrecht voor niet-Belgen. Niet-Belgen mogen onder bepaalde voorwaarden (afhankelijk van of zij EU-burger of niet-EU-burger zijn) stemmen met de gemeenteraadsverkiezingen. Ze dienen zich wel eerst te registreren. De overheid is niet verplicht rechthebbende op de hoogte te brengen. De ene gemeente doet dat wel, de andere helemaal niet. Het middenveld probeert de taak op zich te nemen om zoveel mogelijk mensen te informeren en aan te dringen bij de OCMW’s om mee te doen. OCMW-maatschappelijk werkers, die zoals je hierboven las al de handen vol hebben met te doen wat de beleidsmakers nalaten om te doen.

Als mensen recht hebben om te gaan stemmen, zet ze dan automatisch op de kiezerslijst en stuur ze een stembrief.

Ik begrijp er niks van. Als mensen recht hebben om te gaan stemmen, zet ze dan automatisch op de kiezerslijst en stuur ze een stembrief. Toch? Hoe moeilijk kan het zijn?

LOS HET OP

Dit zijn maar een paar voorbeelden van hoe het beleid ervoor zorgt dat mensen in maatschappelijke kwetsbaarheid eigenlijk heel de dag bezig zijn met te ondergaan en te smeken voor hulp. Tijd die mensen anders konden besteden aan zelfzorg en dromen, wie weet zelfs aan de toekomst. Met de maatschappelijk werker als compagnon de route in plaats van de administratieve duizendpoot. Als iemand die wezenlijk het verschil maakt en helpt om cliënten stapje per stapje terug wat verantwoordelijkheid te laten (durven) nemen.

Het zou wat zijn. Optimist die ik ben, blijf ik geloven dat het kan. Wie weet zelfs met de nieuwe regeringen op komst?

• column
• OCMW
• sociaal werk