Het lot van Groen bij de verkiezingen van 9 juni zag er op voorhand niet goed uit. Herinneringen aan de desastreuze verkiezingen van 2003, toen de partij na haar vorige regeringsperiode geen enkele zetel meer haalde, doemden al op. Groen heeft uiteindelijk de schade kunnen beperken, maar het had ook anders kunnen lopen.

Ik probeer hier te verklaren waarom de uitslag van 2024 niet die van 2003 is geworden.

Groene partijen hebben het bij verkiezingen na regeringsdeelname altijd moeilijk. Dat is een meer algemeen fenomeen dat zich voordoet bij kleinere partijnen die regeringsverantwoordelijkheid opnemen. Dat komt omdat deze partijen door hun kleinere electorale gewicht minder hard op tafel kunnen slaan. Daardoor kunnen ze minder hun eigen standpunten realiseren en moeten ze vaker akkoord gaan met regeringsbeleid waar ze het niet helemaal mee eens zijn. Bovendien zijn ze vaak minder ervaren, waardoor ze minder geslepen zijn om het onderste uit de kan te halen bij onderhandelingen en in het overtuigend communiceren van toegevingen.

Groen leek wel geleerd te hebben van haar eerste regeringsperiode (1999-2003), want ze pakten het deze keer helemaal anders aan. Daar waar ze in de eerste regering-Verhofstadt vaak de stokebrand waren, en crisissen uitlokten onder meer over wapenuitvoer naar Nepal en nachtvluchten boven Brussel (waarvoor Ecolo op het einde zelfs de regering verliet), waren ze nu de meest loyale partners van de Vivaldi-regering. Ze slikten zonder veel ophef de verlening van de kerncentrales en konden niet verhinderen dat asielzoekers op straat moesten slapen (zonder daarvoor een regeringscrisis uit te lokken).

Hoewel de aanpak anders was dan in 2003 leek het resultaat dezelfde richting uit te gaan: peilingen voorspelden een electorale afstraffing. Groen riep geen grote weerstand op zoals in 2003, maar vooral onverschilligheid. Het was niet meteen duidelijk wat de meerwaarde was van een stem voor Groen, zeker toen Groen ook nog eens haar (regerings)lot verbond aan Vooruit.

Groen riep geen grote weerstand op zoals in 2003, maar vooral onverschilligheid.

Bovendien stond het klimaathema, anders dan in 2019, helemaal niet bovenaan de politieke en publieke agenda. Andere thema’s zoals migratie en koopkracht kregen veel meer aandacht. Het is een wetmatigheid in de politiek dat wie ‘zijn’ thema in het brandpunt van de belangstelling kan plaatsen, verkiezingen wint. Dat was voor Groen helemaal niet het geval, en ze leken zelf ook niet erg veel inspanningen te doen om dat te veranderen.

Het zag er niet goed uit. Maar toen veranderde er plots een aantal zaken in het voordeel van de partij.

Na een aantal forse uitspraken van Tom Van Grieken (Vlaams Belang) in de tv-programma’s Het Conclaaf en Eerste Keus kwam er plots veel aandacht voor genderidentiteit. Dit is een thema waarop Groen duidelijke standpunten heeft en met Petra De Sutter ook een geloofwaardige boodschapper. Het is bovendien een thema waar jonge, hoogopgeleide kiezers van wakker liggen (en dat zijn groepen waar Groen een groot electoraal potentieel heeft). Daar waar Vooruit zich afzette tegen N-VA inzake koopkracht, kon Groen zich inzake het brede genderthema volop profileren als de antipode van Vlaams Belang (die ook niet naliet om Petra De Sutter persoonlijk te viseren).

Groen kon zich inzake het brede genderthema plots volop profileren als de antipode van Vlaams Belang.

Zo kwam, ten tweede, de persoon van Petra De Sutter ook meer op de voorgrond. Overal in Europa beïnvloeden politieke leiders meer dan vroeger de verkiezingsresultaten van hun partij. Groen (en vooral haar voorloper Agalev, ook nog in 2003) was lange tijd wat afkerig van gepersonaliseerde campagnes, maar draaide het roer nu helemaal om en zette volop in op Petra De Sutter. Daar waar de kritiek op De Sutter aanvankelijk was dat ze te meegaand was en niet genoeg op tafel klopte (en niet echt belangrijke bevoegdheden had moeten bestieren), werden deze eigenschappen nu plots een voordeel: ze was bedachtzaam, probleemoplossend en constructief. Ook hier was ze de antipode van Tom Van Grieken (die erg aanvallend was, zelfs tegen scholieren). Uit onderzoek weten we dat vrouwen door politiek aangetrokken worden omdat die problemen helpt oplossen, terwijl mannen (meer dan vrouwen) aangetrokken worden door het machtsspel. Het lijkt aannemelijk dat vooral vrouwelijke kiezers, die bij Groen altijd iets talrijker zijn dan bij andere partijen, gecharmeerd werden door die constructieve houding.

Tot slot leek de partij lang te doen alsof er geen vuiltje aan de lucht was. De peilingen werden (net als in 2003) steeds minder goed, maar van een ‘sense of urgency’ was lange tijd geen sprake. Peilingen kunnen de uitslag wel degelijk beïnvloeden. Er is het zogenaamde ‘bandwagon’ effect waarbij kiezers maar al te graag op de kar van de (verwachte) winnaars springen om samen triomfen te kunnen vieren, maar ook een ‘underdog’ effect bestaat waarbij kiezers het onrechtvaardig zouden vinden moest een partij te zwaar afgestraft worden (of zelfs helemaal verdwijnen). Op dat laatste heeft Groen uiteindelijk goed ingespeeld door op het einde van de campagne nog een oproep te doen dat Groen echt wel nodig is (in filmpjes en op het slotdebat op televisie).

Bij peilingen ontstaat een ‘underdog’ effect waarbij kiezers het onrechtvaardig zouden vinden moest een partij te zwaar afgestraft worden (of zelfs helemaal verdwijnen).

Kortom, het is uiteindelijk nog redelijk goed afgelopen voor Groen. Maar het voorbeeld van Ecolo toont aan dat het ook anders had kunnen zijn. Dat moet sowieso tot blijvende waakzaamheid leiden bij de partij.

• verkiezingen
• groen
• column