In juli kwam de Nouveau Front Populaire (NFP) – een verbond van linkse partijen – onverwachts als grootste uit de bus bij de Franse parlementsverkiezingen. Maar bijna twee maanden later is er weinig over van de vreugde op links. De partijen hebben weken geruziet over een premierkandidaat en de kans dat Macron de NFP een regering laat vormen is uitgesloten. De samenwerking piept en kraakt aan alle kanten met één groot discussiepunt: de rol van Jean-Luc Mélenchon binnen de NFP. Door tegenstanders wordt hij gezien als veroorzaker van interne ruzies en de reden waarom de linkse partijen geen meerderheid in het parlement kunnen behalen. Anderen zien in hem juist een held die links van de afgrond heeft gered en een links verbond überhaupt mogelijk maakte. Wat moet Frans links in vredesnaam doen met Mélenchon?

VAN VERENIGER NAAR SPELBREKER BINNEN PS

Jean-Luc Mélenchon is al een halve eeuw actief in de Franse politiek. In de jaren 1970 lobbyde Mélenchon voor een links verbond tussen de Parti Communiste Français (PCF) en de sociaaldemocratische Parti Socialiste (PS). De talenten van de jongeman werden opgemerkt door een PS-burgemeester uit Oost-Frankrijk die vraagt of hij voor hem wil werken. Mélenchon zegt ‘ja’ en langzamerhand klimt hij de ladder op binnen PS om in 1986 verkozen te worden als senator voor de partij.

Dit traject past in de politieke context waarin Frans links zich toendertijd bevond. Anders dan andere West-Europese landen, waar sociaaldemocraten na de Tweede Wereldoorlog het linkse politieke veld volledig domineerden, vocht PS met de communistische PCF om de koppositie. Beide partijen hingen jarenlang rond de 20% waardoor de rechtse Gaullisten en liberale UDF met de winst vandoor gingen. Maar François Mitterand slaagde erin om de machtsbalans te veranderen. Hij ging een electoraal verbond aan met de PCF waardoor hij in 1981 kon worden verkozen tot de eerste linkse president van de Vijfde Republiek. Dit verbond gaf Mitterrand tevens een linkser imago, waardoor hij PCF in het nauw kon duwen en PS het politiek spectrum links van het midden volledig ging domineren.

De verkiezing van Mitterrand met steun van PCF leek op het eerste gezicht een overwinning voor Mélenchon die zich voor zo’n verbond inspande. Echter, na een paar jaar aan de macht draaide Mitterrand 180 graden en voerde hij een ingrijpend bezuinigingsprogramma uit om ervoor te zorgen dat de Franse staatsfinanciën gezond genoeg waren om over te gaan naar de euro. Mélenchon was teleurgesteld en bouwde een interne oppositie op binnen PS. In 1992 keerde hij zich tegen het Verdrag van Maastricht waarin de Europese Unie werd opgericht, een neoliberaal doorn in het oog van Mélenchon. Vervolgens steunde hij Michel Rocard, die de economische verrechtsing van PS wilde omkeren en tegen de zin van Mitterrand werd verkozen tot partijvoorzitter. Toen Rocard terugtrad, probeerde Mélenchon het in 1997 zelf. Maar hij verloor tegen François Hollande die deze zogenaamde centristische lijn van Mitterrand onderschreef.

Toen in 2008 de centristische partijlijn binnen PS opnieuw zegevierde, besloot Mélenchon samen met anderen de partij te verlaten.

PS-premier Lionel Jospin probeerde beide kampen te verzoenen. Hij benoemde Mélenchon tot minister voor Hoger Onderwijs in 2000 tijdens de 'cohabitation' (waarin staatshoofd en regering van een andere politieke kleur zijn) met de rechtse president Jacques Chirac. Het grote verlies dat PS leed in de verkiezingen van 2002 weet Mélenchon aan het ‘neoliberale’ economische beleid dat PS zou hebben gevoerd. Op daaropvolgende partijcongressen pleitte hij tevergeefs voor een linksere koers en keerde hij zich tegen het voorstel van de Europese grondwet. Terwijl PS voor de grondwet was, stemden de Fransen in meerderheid tegen. Mélenchon voelde zich gesterkt in zijn interne oppositie en bleef proberen de partijkoers te veranderen. Toen in 2008 de centristische partijlijn opnieuw zegevierde, besloot Mélenchon samen met anderen PS te verlaten. Ze startten een eigen partij: Parti de Gauche. De man die zijn carrière binnen PS begon door te pleiten voor meer eenheid op links, zorgde nu zelf voor een scheuring.

REVANCHE VOOR MÉLENCHON

Mélenchon wist een politiek gat te vullen dat PS had achtergelaten in haar verschuiving naar het midden. Geholpen door de gevolgen van de financiële crisis haalde Mélenchon 11% in de eerste ronde van de presidentverkiezingen in 2012. Ondanks dat hij daarmee niet de tweede ronde haalde, was dit resultaat bijna dubbel zoveel als de splinterpartijtjes links van PS in eerdere verkiezingen samen opgeteld kregen. Dit verkiezingsresultaat gaf Mélenchon de mogelijkheid om de nieuw verkozen president en oud-rivaal Hollande vanuit linkse hoek de wind van voren te geven. Maar het rommelde binnen Parti de Gauche en diens alliantie met PCF. Mélenchon voelde zich onvoldoende thuis binnen rigide partijstructuren die in zijn ogen een brede linkse oppositiebeweging in de weg stonden. In 2016 besloot hij daarom een nieuwe politieke beweging op te starten - geen partij - genaamd La France Insoumise (in het Nederlands: het Frankrijk dat zich niet laat onderwerpen), afgekort naar LFI.

Het feit dat La France Insoumise geen typische partij was, bood de mogelijkheid om te functioneren als een effectieve campagnemachine.

Het feit dat LFI geen typische partij was, bood de mogelijkheid om te functioneren als een effectieve campagnemachine. Je hoefde niet meer eindeloos te discussiëren over details in een verkiezingsprogramma dat bijna niemand leest. En je hoefde je niet meer zorgen te maken over ervaren partijcollega’s die je tevreden moest houden zodat ze je in de media niet pootjehaken. Mélenchon draaide een sterke campagne op sociale media en organiseerde rally’s door het hele land door middel van een hologram van zichzelf op meerdere plekken tegelijkertijd. Het lukte hem de overgebleven linkse achterban van PS op te zuigen. Mélenchon kwam als vierde uit de bus met 20%, een paar procentpunt achter Emmanuel Macron en Marine Le Pen die naar de tweede ronde gaan, terwijl PS crashte op 6%. Dit kunstje wist Mélenchon te herhalen in 2022. In de eerste ronde kwam de linkse politicus als derde uit de bus met 22% en PS stortte verder in naar slechts 1,7% van de stemmen.

Van verliezen tegenover de centristische partijtop op PS-partijcongressen in 2008 naar ruim tien keer zoveel stemmen binnenhalen dan die partij 14 jaar later. Wie had dat gedacht? Sterker nog, enkele dagen na de eerste ronde van de presidentsverkiezingen in 2022 voegde PS zich zelfs tot een electorale alliantie voor de parlementsverkiezingen paar weken later met andere linkse partijen: NUPES. Door de grote score van Mélenchon was het duidelijk dat hij binnen deze alliantie het meest voor het zeggen had en PS louter als juniorpartner zou fungeren.

VEELBELOVEND, MAAR SCHIJN BEDRIEGT

Als buitenstaander lijkt dit allemaal veelbelovend. Maar de schijn bedriegt. Mélenchon is al jaren één van de meest impopulaire politci van Frankrijk. In een recente peiling van Ipsos heeft 83% van de Fransen een negatief beeld van Mélenchon. Dit is overigens geen nieuw fenomeen. In februari 2022, vlak voor de presidentsverkiezingen, had ongeveer zeven op de tien Fransen een negatief beeld van Mélenchon. In 2017 was deze negatieve opinie al verspreid onder de helft van het electoraat.

In een recente peiling van Ipsos heeft 83% van de Fransen een negatief beeld van Mélenchon.

Mélenchon wordt door velen gezien als ‘tegen’ de waarden van de Franse republiek. Volgens critici verspreidt hij samenzweringstheorieën. Zijn visie over een rijke elite die de media en buitenlandbeleid onder haar greep heeft, wekt ongemak. Een ander voorbeeld is zijn voorspelling in 2022 dat er vlak voor de verkiezingen een aanslag zou gebeuren om moslims daarvan de schuld te geven. Dit past in een ander kritiekpunt; Mélenchon zou de strenge vorm van secularisme in Frankrijk – ook wel laïcité – onvoldoende onderschrijven en islamisme in de hand werken. De politicus heeft meerderermaals het laïcitébeleid bekritiseerd stigmatiserend te zijn tegenover moslims en zijn steun voor de Palestijnse zaak wordt door sommigen gezien als ‘antisemitisch’. Na de aanslagen in Israël op 7 oktober weigerde Mélenchon Hamas terroristisch te noemen. Het feit dat Mélenchon in 2022 maar liefst 69% van de moslimkiezers achter zich wist te scharen, is voor criticasters het bewijs dat zijn manier van politiek bedrijven tot sectarisme leidt. Tel hierbij op dat Mélenchon linkse autocraten in Latijns-Amerika steunt en de NAVO deels de schuld geeft voor de oorlog in Oekraïne. Om deze redenen weigert Macrons partij alle samenwerking met LFI.

Desondanks lukte het Mélenchon om in 2017 en 2022 veruit de grootste te worden op links. En het was zijn electorale overmacht die de andere partijen dwong een verbond aan te gaan met LFI bij de recente parlementsverkiezingen. Dit heeft alles te maken met de effectiviteit van de campagnemachine die zijn LFI is. Terwijl de andere linkse kandidaten falen, weet Mélenchon op het laatste moment linkse strategische kiezers achter zich te krijgen die willen voorkomen dat de twee ronde slechts tussen Macron en Le Pen wordt beslecht. Maar dit komt met een prijs: een gebrek aan partijdemocratie. Mélenchon als kandidaat bepaalt alles, ook al is hij officieel niet de leider van LFI. Interne critici probeerde Mélenchon zelfs weg te werken bij de afgelopen parlementsverkiezingen door hen aanvankelijk niet te nomineren in hun district, terwijl zijn rechterhand Adrien Qautennens, die is veroordeeld voor huiselijk geweld, wel verkiesbaar zou zijn.

Alhoewel het feit dat de linkse partijen in Frankrijk een alliantie vormen grotendeels te danken is aan Mélenchon, is hij ook vaak de oorzaak van interne conflicten.

Alhoewel het feit dat de linkse partijen in Frankrijk een alliantie vormen grotendeels te danken is aan Mélenchon, is hij ook vaak de oorzaak van interne conflicten. Hij bemoeit zich met de interne aangelegenheden van de linkse bondgenoten en haalt vaak hard uit over de andere partijleiders als ze iets tegen zijn wil doen. In november 2023 leidde dit zelfs tot de terugtrekking van PCF uit het linkse verbond NUPES en het scheelde weinig of PS ging ook weg. Toen Macron plotseling nieuwe parlementsverkiezingen uitschrief in de zomer herleefde het linkse verbond weer onder de naam Nouveau Front Populaire (NFP), maar deze keer namen de groenen van EELV en met name PS meer plek in dan eerst.

LFI moest accepteren dat financiële en militaire materiële hulp naar Oekraïne onverminderd door zou gaan. Tevens was Mélenchon, anders dan in 2022, niet de premierkandidaat. Pas weken nadat NFP onverwachts met de meeste zetels uit de bus kwam in de verkiezingen, werden de linkse partijen het eens over een kandidaat. Dit laatste voorspelt waarschijnlijk weinig goeds voor de linkse eenheid in aanloop naar de presidentsverkiezingen van 2027. Mélenchon lijkt zich opnieuw te willen kandideren, terwijl kritiek over hem op links toeneemt. Fans van Mélenchon denken dat hij alsnog de tweede ronde kan halen in 2027, wijzend naar de vergelijkbare situatie in 2022. Maar een tweede ronde tegen Le Pen zal Mélenchon volgens de peilingen geheid verliezen.

Anders dan 2022 lijken er nu overigens wel alternatieven te zijn: François Ruffin en Raphaël Glucksmann. Ruffin, die net als Mélenchon op economisch vlak erg links is, heeft inmiddels LFI verlaten en zetelt als onafhankelijke binnen NFP. Hij behield op het nippertje zijn parlementszetel in de verkiezingen afgelopen zomer door zich te distantiëren van Mélenchon: verraad volgens bepaalde LFI-sympatisanten. Glucksmann, die bij de Europese parlementsverkiezingen PS wist te doen herleven tot derde partij van Frankrijk, is een uitgesproken Atlanticist en wordt door LFI nog meer verguisd. Als Mélenchon even vastberaden blijft over zijn kandidatuur, kan dit leiden tot het uiteenspatten van NFP. Intussen probeert Macron zo’n implosie te faciliteren door de linkse partijen tegen elkaar op te zetten in de hoop dat PS, EELV en PCF een regering met hem willen vormen.

Als Mélenchon even vastberaden blijft over zijn kandidatuur in 2027, kan dit leiden tot het uiteenspatten van de Nouveau Front Populaire.

Alleen als de linkse partijen elkaar vasthouden, kan er een linkse kandidaat de tweede ronde ingaan. De parlementsverkiezingen van afgelopen zomer hebben laten zien dat Macron en zijn partij niet langer het enige alternatief zijn tegenover extreemrechts van Le Pen. Maar het lijkt dat Mélenchon zich onvoldoende beseft dat hij niet de persoon is om dit te verwezenlijken. Ja, ik erken dat Mélenchon ervoor heeft gezorgd dat er een sterk genoeg links geluid was na de instorting van PS onder president Hollande en dat zonder hem er nu waarschijnlijk geen sprake was geweest van een links verbond. Echter, zijn stapel aan conflicten met andere linkse politici en controverses zijn te groot om dit verbond houdbaar te maken en acceptabel genoeg voor Franse kiezers in het midden die zullen moeten kiezen tussen links en Le Pen. Ik hoop dat Mélenchon dit op tijd zal begrijpen. Anders zorgt hij er zelf opnieuw voor, net als bij PS, dat een linkse samenwerking waar hij zelf voor pleitbezorgde, uiteenvalt. Maar dit keer kan zo’n fiasco verregaande gevolgen hebben met een extreem versplinterd landschap op links en Le Pen als president van Frankrijk.

• column
• Frankrijk
• links
• Mélenchon
• Nupes