“Het strengste migratiebeleid ooit” is anno 2024 een kwaliteitslabel waarmee rechtse politieke partijen het electorale vertrouwen proberen te winnen. Niet alleen in België kondigden de regeringsonderhandelaars het af, maar ook in Nederland, in Trumps Amerika, en – verrassend – in Milei’s Argentina, ondanks het doorgaans liberale immigratieregime dat Latijns-Amerika typeert.

Dat strenger wordende beleid is misschien symptomatisch voor de verrechtsing, aan de basis ervan ligt een assumptie die tegenwoordig zeer breed gedeeld wordt, namelijk dat (im)migratiecontrole “het laatste bastion is van staatssoevereiniteit”. Dat staten een ongebreidelde bevoegdheid hebben om migratie te controleren, wordt aan geen enkele kant van het politieke spectrum in vraag gesteld. Migratiecontrole wordt gezien als een essentieel onderdeel van de macht van staten. Wat weinig mensen weten, is dat dat ooit helemaal anders is geweest. Staatssoevereiniteit werd aanvankelijk eerder in verband gebracht met het garanderen van bewegingsvrijheid. Het idee dat het de staat is die beweging controleert, is een heel jong gegeven.

Het idee dat het de staat is die migratiebeweging controleert, is een heel jong gegeven.

Staatssoevereiniteit als concept ontstond en ontwikkelde zich tegelijk met de Europese kolonisatie van de Amerika’s. De zogenaamde “vader van het internationale recht”, de Dominicaanse theoloog Francisco de Vitoria (circa 1492-1546), was eerder bezorgd met het recht van Europeanen om zich vrij te bewegen en handel te drijven op het Amerikaanse continent. Vitoria moest in de eerste plaats een oplossing zoeken voor de Spaanse conquistadores die worstelden met hun katholieke geweten, omdat ze door hun veroverings- en handelstechnieken zondigden tegen Gods “natuurlijke wet”. Volgens Martii Koskenniemi, die zich in Vitoria’s theoretisch kader heeft gespecialiseerd, schilderde Vitoria ‘handel en commercie af als onderdeel van het “natuurlijke partnerschap” tussen mensen. Sinds het begin der tijden “mocht iedereen elk land dat hij wilde bezoeken en doorkruisen [en] dit recht werd duidelijk niet ontnomen door de verdeling van het eigendom (divisio rerum). Een praktisch gevolg hiervan was dat alle naties gastvrijheid moesten tonen aan vreemdelingen en dat iedereen het recht had op “alle dingen die niet verboden waren of anderen tot schade of nadeel strekten.”’

In de vroege 19e eeuw werd van de staat geacht dat ze vooral de bewegingsvrijheid van mensen garandeerde.

Ook later, in de vroege 19^e eeuw, werd van de staat geacht dat ze vooral de bewegingsvrijheid van mensen garandeerde. Radhika Mongia heeft overtuigende aangetoond dat het begin van migratiecontrole circa 1842 ontstond om “vrije” migratie te garanderen (tegenover de gedwongen migratie van tot slaaf gemaakte mensen). Na de afschaffing van de slavernij in het Britse rijk, was het de taak van de overheid om aan te tonen dat Indiase werkkrachten (de zogenaamde indentured labourers) niet onder dwang migreerden. Migratiecontrole om mensen (voornamelijk Chinezen) uit te sluiten dateert, zoals ik eerder al schreef, van nog later en ontstond omstreeks 1882 in de white settler kolonies, met de Verenigde Staten op kop. Wat belangrijk is voor ons verhaal, is dat tot in de late 19^e eeuw migratieinperking expliciet niet als een taak van de staat werd gezien.

Deze geschiedenis houdt ons een spiegel voor, die ons toelaat fundamentele vragen te stellen die verder gaan dan hoe we migratie moeten managen. Is het überhaupt een goed idee om migratie te controleren? Als we kijken naar de realiteit, zien we hoe moeilijk migratie controleren voor staten eigenlijk is. Ze zijn er ook notoir slecht in – getuige de vele ‘irreguliere’ migranten die overal blijven opduiken ondanks grenscontroles en -muren. Je hebt al een autocratisch regime à la Noord-Korea nodig om effectief je grenzen te verzegelen, maar dat wil uiteraard niemand, want dat zou nefast zijn voor de economie. En dat is ook de paradox. Terwijl overal die strenge migratiemaatregelen worden afgekondigd, klinkt de roep om migranten in diverse economische sectoren steeds luider. Migratiecontrole is ook duur. Terwijl er geld gaat naar grenscontrole, vreemdelingenpolitie, detentiecentra voor mensen zonder papieren, enzovoort kan het niet gaan naar onderwijs, zorg en pensioenen.

Maar wat met onze sociale zekerheid?, is een vraag die ik vaak krijg.

Maar wat met onze sociale zekerheid?, is een vraag die ik vaak krijg. Is het niet de taak van de staat om te voorkomen dat we worden “overrompeld” op een manier die onze sociale zekerheid niet aankan? Ten eerste is het bijzonder om op te merken dat migratiecontrole niet beperkt blijft tot staten met een goede sociale zekerheid. Bovendien zijn er manieren om mensen sneller te laten bijdragen, zodat het hele systeem versterkt wordt in plaats van verzwakt. De lange wachttijden, bijvoorbeeld voor asielzoekers, leggen druk op onze sociale zekerheid, maar dat is enkel zo omdat de staat het zichzelf heeft opgelegd om aan de hand van lange, kostelijke procedures te beoordelen of mensen ‘het recht’ hebben om hier te zijn. Iedereen die dit soort beoordelingen ooit heeft moeten doen, zal wijzen op de moeizaamheid ervan. Vaak zijn die beslissingen toch ook heel arbitrair. Staten zijn gewoon niet zo heel goed in het maken van die afwegingen.

We maken dikwijls de fout om ons blind te staren op de grens: moet die open of gesloten zijn, nationaal of internationaal beheerd? Maar veel fundamenteler moeten we ons afvragen wat de functie is van de staat. Is controle van menselijke mobiliteit eigenlijk wel een staatszaak? Of is migratie wat ons fundamenteel menselijk maakt?

• column
• migratie
• grenzen