Vrijdag 7 februari 2025 kreeg de regering-De Wever het vertrouwen van een meerderheid van de Kamer van volksvertegenwoordigers. De Kamervoorzitter besloot het debat over de regeerverklaring met de woorden: “Het heeft lang geduurd, ook vanavond…” Dat was het understatement van de week. Want met de vertrouwenstemming kwam niet alleen een einde aan de maandenlange periode van regeren in ‘lopende zaken’, de stemming was meteen ook de apotheose van een twee dagen durende parlementaire uitputtingsslag.

Het was niemand die er van dicht of ver bij betrokken was, ontgaan dat de parlementsleden er een marathonzitting van maakten. Dat hebben niet alleen de kranten- en televisieverslaggevers mogen ondervinden. Een klein leger aan fractie- en partijmedewerkers en parlementaire ambtenaren konden wellicht meer debat volgen dan hun lief was. Nog tijdens het samenspel van vragen, antwoorden en replieken kwamen de kritieken: te lang, niet meer van deze tijd, onzinnig, theater, enzovoort.

De stemming was wat het moest zijn: een inhoudelijk debat op het scherp van de snee. Alleen, het had wat korter gemogen.

Gemakkelijke kritiek allemaal: uiteraard hing het vertrouwen niet af van de inhoudelijke wendingen van het debat en zou op het einde van de rit de partijtucht ten volle spelen. Het was wat het zijn moest: een inhoudelijk debat, op het scherp van de snee, waar de nieuwe ministers volop worden getest door parlementaire backbenchers. Alleen, het had wat korter gemogen.

METEEN IN DE TOP DRIE

De stijgende verbazing over de marathonzitting was de geknipte aanleiding om de ‘prestatie’ van de parlements- en regeringsleden van februari 2025 te vergelijken met de voorgangers. In hoeverre klopte het aanvoelen dat er met het aantreden van de ‘Arizonacoalitie’ geschiedenis werd geschreven?

Om dat te kunnen evalueren, kijken we doorheen de naoorlogse parlementaire geschiedenis naar de opgetelde tijdsduur van de zittingen gewijd aan het vertrouwensdebat, bij het aantreden van iedere nieuwe regering (GRAFIEK 1). De regering-De Wever behaalt met een bijna 40 uur durend debat het erepodium. Enkel de regeringen Martens VI (1985) en Martens VIII (1988) deden er in de Kamer nog langer over om het debat uit te putten.

GRAFIEK 1: duur van het vertrouwensdebat per regering, 1944 tot 2025 (in aantal uren).

NIET ALLEMAAL DE SCHULD VAN DE SOSSEN

Is er iets wat de uitschieters in GRAFIEK 1 met elkaar verbindt?

Een vergelijkingspunt tussen 2025 (De Wever I) en 1985 (Martens VI) is alvast dat de (Franstalige) socialisten telkens de oppositie aanvoeren, oppositie tegen regeringen die de klemtoon leggen op economische sanering en budgettaire gestrengheid. Een rode draad van de rooms-blauwe coalitie Martens-Gol in de jaren 1980 naar Arizona in 2025. De zichtbare uitschieter op de grafiek in 2014 lijkt dit vermoeden nog te bevestigen: toen ging het over het aantreden van de Zweedse coalitie (Michel I), eveneens met de socialisten op de oppositiebanken.

Een vergelijkingspunt tussen 2025 (De Wever I) en 1985 (Martens VI) is dat de (Franstalige) socialisten telkens de oppositie aanvoeren.

En toch: politiek laat zich niet in eenvoudige wetmatigheden samenvatten. In 1988 (Martens VIII, en de tweede hoogste score in GRAFIEK 1) maakten de socialisten wel degelijk deel uit van de ditmaal rooms-rode meerderheid. Toen liepen de liberalen storm tegen de nieuwe coalitie. Het is met andere woorden te eenvoudig om de schuld bij ‘de sossen’ te leggen.

OP ZOEK NAAR EEN PATROON

Het verloop van GRAFIEK 1 is behoorlijk grillig, maar de onderliggende trendlijn is niettemin duidelijk: stijgend.

Wat er in de loop van de tijd al zeker is gebeurd, is een toename van het parlementsfracties, de splitsing van de nationale partijen en de politieke doorbraak van nieuwe spelers (Vlaams Blok/Belang, groenen, N-VA en recenter PVDA-PTB). Meer partijen betekent onvermijdelijk meer fracties die hun zeg willen doen, meer sprekers en interventies, meer onderbrekingen en tegensprekelijk debat, enzovoort.

De professionalisering van het parlementaire werk maakt ook dat er achter iedere tussenkomst een inhoudelijke medewerker staat, research en ondersteuning door een studiedienst, enzovoort. Dat werk willen de partijen in de parlementaire annalen zien belanden, dan doet het er niet toe of de teksten op een onmogelijk uur werden uitgesproken.

Sinds een twintigtal jaar zijn de camera’s steeds prominenter aanwezig in het halfrond.

Sinds een twintigtal jaar zijn de camera’s bovendien steeds prominenter aanwezig in het halfrond, niet alleen met de verslaggeving van de openbare omroepen, maar ook met de continue streaming van de plenaire vergaderingen door de diensten van de Kamer. De bovengemiddelde media-aandacht is dan telkens een uitgelezen kans voor backbenchers om zich in de kijker te werken.

VAN REGEERVERKLARING NAAR REGEERAKKOORD

En toch: de toegenomen balkanisering van het parlementaire landschap, noch de komst van de camera’s vormen een afdoende verklaring voor het grillige verloop van GRAFIEK 1. Beide fenomenen zijn immers al decennia gaande, terwijl er sinds het begin van de eeuw meerdere regeringen zijn gepasseerd die bij hun aantreden ‘amper’ vijf uur parlementair debat hebben opgeleverd.

Dan gaat het bijvoorbeeld over de overgangsregeringen van Guy Verhofstadt (2007) en Sophie Wilmès (2020), telkens met een beperkt regeerprogramma, en de opeenvolgende regeringen van Yves Leterme en Herman Van Rompuy van de weinig stabiele ‘oranje-blauwe’ meerderheid (2008-2009). Telkens was er inhoudelijk weinig nieuws te rapen, hetzij omdat er geen volwaardig regeerprogramma was onderhandeld, hetzij omdat de nieuwe regering het programma van de vorige ploeg overnam.

De overgangsregeringen van Guy Verhofstadt (2007) en Sophie Wilmès (2020) leverden bij hun aantreden ‘amper’ vijf uur parlementair debat op.

Formeel gezien debatteert en stemt de Kamer op basis van de regeerverklaring. In feite is die verklaring van de eerste minister weinig meer dan het verwijzen naar het bestaan van een regeerakkoord (en slechts uiterst zelden een retorische prestatie). Regeerverklaringen en de bijbehorende vertrouwensstemmingen gaan terug tot het interbellum. Beide zijn onlosmakelijk verbonden met het ontstaan van coalitieregeringen. De regeerverklaring is het contract tussen de coalitiepartners: de beleidskeuzes waarover ze het eens zijn, maar evengoed de wederzijdse politieke blokkeringen die elkaar worden gegund (met andere woorden: of er iets kan gebeuren zonder een vereiste consensus onder de meerderheidsfracties).

LENGTE VAN HET REGEERAKKOORD: HET RECORD IS VOOR DE WEVER I

Sinds de jaren 1950 werden de coalitieakkoorden aangevuld met afspraken en protocollen die in de eigenlijke regeerverklaring onvermeld bleven. Vanaf 1965 werden deze langer wordende bijvoegsels bij de regeerverklaring openbaar gemaakt en raakte daarbij de term ‘regeerakkoord’ ingeburgerd. De publicatie kwam de transparantie ten goede (al kon die openbaarheid niet verhinderen dat er nog steeds onderhandse akkoorden uit de daglicht werden gehouden, genre ‘akkoorden in atoma-schriftjes’ of recent nog het ‘handgeschreven akkoord over de meerwaardebelasting’ tussen De Wever en Bouchez).

GRAFIEK 2: Lengte van de Nederlandstalige tekst van het regeerakkoord (in aantal woorden), 1965 tot 2025.

Het regeerakkoord van Arizona is driemaal zo lang als dat van Vivaldi en het dubbele van de Zweedse coalitie.

Welnu, alvast inzake de lengte van het regeerakkoord heeft de regering-De Wever alle records gebroken (GRAFIEK 2). Geen enkele coalitie heeft meer woorden nodig gehad voor de uiteenzetting van het regeerprogramma voor de daaropvolgende jaren, met een tekst driemaal zo lang als het (op een paar weken tijd onderhandelde) regeerakkoord van de Vivaldi-coalitie en het dubbele van de lengte van het regeerakkoord van de Zweedse coalitie uit 2014.

DE PRIJS VAN DE SCHAARSTE

Net als in GRAFIEK 1 is de trendlijn in GRAFIEK 2 stijgend: de lengte van de regeerakkoorden is toegenomen. Maar wat de grafiek ook duidelijk toont, is de ‘schaarste’ van dergelijke politieke akkoorden: een regeerakkoord is een mijlpaal die in de Belgische politiek slechts iedere vier of vijf jaar langskomt. En eens afgesloten, mag het dan niet verbazen dat deze grote politieke akkoorden vervolgens in het gemediatiseerde politieke bedrijf languit worden becommentarieerd, binnen het bereik van de camera’s in het halfrond. Er is dus wel degelijk een positief verband tussen het aantal uren parlementaire bespreking en omvang van het regeerakkoord (GRAFIEK 3).

GRAFIEK 3: spreidingsdiagram van de duur van het vertrouwensdebat per regering (in aantal uren) en de lengte van het regeerakkoord (in aantal woorden), 1965 tot 2025.

Debatten over de vertrouwensstemming behoren, samen met de jaarlijkse beleidsverklaringen en de begroting (debatten die eveneens vele uren tijd in beslag nemen), nu eenmaal tot het hoogtepunt van de parlementaire zittingsperiode.

• Arizona
• regeerakkoord
• parlement