Ongeveer de helft van de Belgische werknemers gaat jaarlijks minstens één dag ziek werken. Bij een kwart van de werknemers gaat het om één tot vijf dagen, bij de overige 18% ligt het presenteïsme nog hoger. Dit is een enorm volume aan ziektedagen uiteindelijk gepresteerd en geregistreerd als arbeidsdagen. Het betekent dat elke conclusie over de omvang en trends in absenteïsme, dat geen rekening houdt met presenteïsme, onvolledig of ronduit misleidend is.

1 OP 2 GAAT ZIEK WERKEN

Het debat over het ziektebriefje en het voornemen van de federale regering om de verplichting opnieuw aan te scherpen, loopt dan ook volledig mank zonder de problematiek van presenteïsme mee te nemen. Als argument voor het opnieuw sterker verplichten van het ziektebriefje verwijst de regering en bijvoorbeeld BVAS naar de cijfers over de stijging van ééndagsabsenteïsme na de invoering van de versoepeling.

Nog los van de cijfers die wijzen op een daling van absenteïsme langer dan een dag, is een stijging van absenteïsme helemaal niet per definitie een ongewenst effect. Met de helft van de werknemers die minstens een dag per jaar ziek gaat werken, is een stijging eerder een teken dat de maatregel werkt om presenteïsme tegen te gaan.

Werknemers met korte, tijdelijke contracten gaan vaker ziek werken en ook de toename van werkloosheid in een regio zorgt er voor dat werknemers vaker ziek gaan werken.

Dat absenteïsme veel meer aandacht krijgt dan presenteïsme is waarschijnlijk mee ingegeven door de grotere werkgeversbezorgdheid over het eerste probleem. Ook zal wel meespelen dat presenteïsme disproportioneel werknemers treft met een zwakkere maatschappelijke positie en stem in het debat. Zo gaan bijvoorbeeld werknemers met korte, tijdelijke contracten vaker ziek werken en zorgt een toename van werkloosheid in een regio er voor dat werknemers vaker ziek gaan werken – in bijzonder diegenen met een lager loon en kortere scholing.¹²

DWINGEND ZIEK GAAN WERKEN TIJDENS EEN PANDEMIE

Zulke ongelijkheden speelden ook zeer scherp tijdens de Covid-periode (ZIE FIGUUR). Werknemers met een maatschappelijk sterker positie gingen minder vaak ziek aan het werk, maar voor diegenen met een precaire inkomenspositie veranderde er niets qua presenteïsme. Het mag dan ook niet verbazen dat 60% van de Belgische werknemers met een precair inkomen aangaf tijdens Covid dat hun werk een bedreiging vormt voor hun veiligheid of gezondheid – drie keer zo vaak als werknemers met een comfortabel gezinsinkomen.

Deze brutaal ongelijke blootstelling aan gezondheidsrisico's op het werk toont hoe schraal het debat rond absenteïsme en het ziektebriefje is. Ziektebriefje of niet, een derde tot de helft van de werknemers moesten zelfs tijdens een globale, dodelijke pandemie dwingend ziek aan het werk gaan. Onder werkgeversdruk, omdat ze individueel weinig onderhandelingsmacht hebben, of omdat hun gezin het inkomen broodnodig had.

Er is geen reden om te veronderstellen dat post-Covid deze machtsdynamiek en ongelijkheid is verdwenen. Beleidsmakers en bepaalde artsensyndicaten zouden dan ook beter wat meer wakker liggen van deze duidelijke druk om ziek te gaan werken – met al haar gevolgen voor de individuele en publieke gezondheid – dan het beeld dat werknemers zonder een verplicht doktersbriefje zouden kiezen om gezond thuis te blijven.

GEEN VRIJAF VOOR EEN DOKTERSBEZOEK

Diegenen die lobbyen voor een verplicht ziektebriefje gaan er ook van uit dat werknemers in de praktijk een ziektebriefje voor een korte afwezigheid kunnen krijgen. Opnieuw toont dit hoe weinig de realiteit voor werknemers tot in het publiek- en beleidsdebat geraakt.

Voor een op vijf werknemers is het namelijk jaarlijks één of meerdere keren onmogelijk om een nodige medische consultatie of behandeling te krijgen.³ Dit vooral door tekorten in de zorg – wachtlijsten en problemen om een afspraak te krijgen – maar als tweede meest voorkomende reden omdat ze hiervoor niet vrijaf kunnen nemen op het werk. België is hiermee quasi-recordhouder in Europa, als het gaat om het aandeel werknemers die de nodige gezondheidszorg misloopt omdat ze dwingend op werk moeten zijn (ZIE FIGUUR).

Dit obstakel treft opnieuw disproportioneel werknemers met een zwakkere positie op hun werkplek en in de samenleving. Arbeidersfuncties, korter geschoolden, meer precair gezinsinkomen, niet-gesyndiceerden, een functie met weinig inspraak over je werk: zij geven vaker aan dat ze medische zorg mislopen specifiek omdat ze geen vrijaf kunnen nemen.

En omdat werknemers in een zwakkere maatschappelijke positie ook gemiddeld meer blootgesteld worden aan gezondheidsrisico's op het werk, zijn cynisch genoeg diegenen die een (preventief) doktersbezoek het meest nodig hebben ook diegenen die dat het vaakst mislopen omdat ze geen vrijaf krijgen.

ZIEKTEBRIEFJE WERKT PRESENTEÏSME IN DE HAND

We hebben in België dus een situatie waarbij de helft van de werknemers aangeeft ziek te gaan werken en een internationaal opvallend grote groep werknemers zelfs helemaal niet tot bij de dokter geraakt omdat ze geen vrijaf van werk kunnen nemen. Het is enkel door het negeren van deze dwingende realiteit op de werkvloer – en zeker de realiteit van werknemers in een zwakkere positie – dat men één tot drie dagen afwezigheid zonder een ziektebriefje kan opblazen tot een politiek probleem.

Indien het de regering écht te doen was om uitval in langdurige ziekte tegen te gaan, zouden ministers Vandenbroucke en Clarinval juist een actieplan tégen presenteïsme moeten opstellen.

We weten uit onderzoek dat presenteïsme de kans verhoogt op mentale problemen, uitval in korte en langdurige ziekte, en de kans om vroegtijdig de arbeidsmarkt verlaten.⁴⁵⁶ Indien het de federale regering écht te doen was om uitval in langdurige ziekte tegen te gaan, zouden ministers Vandenbroucke en Clarinval juist een actieplan tégen presenteïsme moeten opstellen. Met dan als eerste maatregel juist het verder wegwerken van obstakels die presenteïsme in de hand werken, zoals het verplicht ziektebriefje.

Met het opnieuw verstrengen van het ziektebriefje gaan de geregistreerde absenteïsme-cijfers mogelijk wat naar onder, maar dan omdat werknemers meer ziek gaan werken – inclusief de negatieve impact op de gezondheid van hun collega’s en hun eigen kans om langdurig ziek uit te vallen. Zo ondergraaft de regering met een ziekmakend ziektebriefje onmiddellijk al haar eigen beleid tegen uitval in langdurige ziekte.

REFERENTIE

1. Reuter, M. et al. (2019). Do Temporary Workers More Often Decide to Work While Sick? Evidence for the Link between Employment Contract and Presenteeism in Europe. International Journal of Environmental Research and Public Health, 16(10), Article 10. https://doi.org/10.3390/ijerph16101868
2. Reuter, M., Dragano, N., & Wahrendorf, M. (2021). Working while sick in context of regional unemployment: A Europe-wide cross-sectional study. J Epidemiol Community Health, 75(6), 574-580. https://doi.org/10.1136/jech-2020-214888
3. Hermans M. (2025). Geen tijd voor de dokter: obstakels voor medische zorg bij Belgische werknemers. BRISPO Policy Brief N° 2025/01. Brussels Institute for Social and Population Studies. https://doi.org/10.5281/zenodo.14738044.
4. Conway, P. M., Hogh, A., Rugulies, R., & Hansen, Å. M. (2014). Is Sickness Presenteeism a Risk Factor for Depression? A Danish 2-Year Follow-Up Study. Journal of Occupational and Environmental Medicine, 56(6), 595. https://doi.org/10.1097/JOM.0000000000000177
5. Bergström, G. et al. (2009). Sickness presenteeism today, sickness absenteeism tomorrow? A prospective study on sickness presenteeism and future sickness absenteeism. Journal of Occupational and Environmental Medicine, 51(6), 629-638. https://doi.org/10.1097/JOM.0b013e3181a8281b; Janssens, H. et al. (2013). The Relation between Presenteeism and Different Types of Future Sickness Absence. Journal of Occupational Health, 55(3), 132-141. https://doi.org/10.1539/joh.12-0164-OA
6. Gustafsson, K., Bergström, G., Marklund, S., Aboagye, E., & Leineweber, C. (2019). Presenteeism as a predictor of disability pension: A prospective study among nursing professionals and care assistants in Sweden. Journal of Occupational Health, 61(6), 453-463. https://doi.org/10.1002/1348-9585.12070

• Arizona
• gezondheidszorg
• langdurig zieken
• ziektebriefje