Sommige media buigen wat mee in het discours van de macht, ze is tenslotte electoraal verkozen. Maar hoe ga je om met politici die de democratische check and balances viseren? Terwijl Amerikaanse rechters nu de ongrondwettelijke beslissingen van Trump aanklagen, verdraaide Musk dat weerwerk vorige week retorisch tot een ‘rechtercoup’ en eist hun ontslag op zijn X. De democratie zou in gevaar zijn, aldus deze miljardair die nooit werd verkozen. Alsof dat zijn bezorgdheid is?

Commentatoren die Trump vorig jaar nog als een gevaarlijke gek omschreven, voelen zich nu gedwongen om in al het opportunistische bochtenwerk van de nieuwe president enigszins verzoenend een rechte lijn van een tacticus terug te vinden. Dit ‘Trump-verstehen’, zeg maar, rendeert voor radicaalrechts: de huftertruc bestaat er immers uit aandacht op te eisen via een schoktherapie van provocaties. Dat werpt een lange schaduw aan sensatie die Trump groter maakt dan hij is. Bakvisgebral intimideert ook ernstige tegenstanders. Die schieten verbijsterd in een kramp, niet goed wetende of en hoe hier nog op te reageren valt. Ondertussen hoor je journalisten doorheen hun analyses zuchten: zijn ze nu echt gedwongen tot de verslaggeving van het ego-geblaas tussen losbandige figuren onderling, zoals Trump, Musk en andere raddraaiers?

NEGEER DE SHITSHOW

Hoe omgaan met hufterpolitiek is evengoed aan deze kant van de oceaan een urgent vraagstuk. Het blijft vanzelfsprekend noodzakelijk om de inconsistenties en de leugens van machthebbers te doorprikken en via analyses historisch inzicht mee te geven om verder te leren kijken dan de waan van de dag. Want geheugenverlies en gebrek aan feitenkennis maken van de proteststemmer een speelbal van extremisten. Maar wat ook helpt, is de aandacht verleggen van de spektakelpolitiek op de proteststemmer zelf.

De troepen van Trump blijken met touw en spuug samen te hangen.

In zijn boek Disaster Nationalism. The Downfall of Liberal Civilisation (2024) reikt de Ierse filosoof Richard Seymour hieromtrent alvast interessante inzichten aan. Ondanks de euforie van de achterban, blijken de troepen van Trump wel met touw en spuug samen te hangen. Aan de ene kant heb je libertaire individualisten, aan de andere kant autoritaire karakters met theocratische trekjes. Je hebt anti-elitaire en antiglobalistische anarchisten, maar tegelijk ook gespierde, goudjagende kapitalisten. Klimaatontkenners die met een zonnebril de toekomst tegemoet kijken, protesteren samen met preppers en eco-fascisten die zich al aan het ingraven zijn. Dan heb je ook nog puriteinen in volle morele paniek die ‘de vrouw’ willen beschermen tegen transpersonen. Ze lopen wel aan de hand van seksistische, pussy-grabbing macho’s. En je hebt slijkrijke beleggers, samen met werkende armen met meerdere flutjobs.

Die interne verdeeldheid verdient aandacht. Omdat het proteststemmers kan doen inzien dat ze in trance focussen op een gezamenlijke externe vijand, hoewel ze onderling duidelijk niet in hetzelfde team zitten. Zo doorbreek je de politieke zwaartekracht van het radicaalrechtse offensief.

MIDDENKLASSEHAAT

Filosoof Seymour wijst er ook op dat de ruk naar rechts er niet louter kwam doordat heel wat mensen sociaaleconomisch achterop geraakten door decennialang neoliberaal beleid, door de impact van de financiële crisis in 2008 en door de alsmaar toenemende ongelijkheid. Wie sociologisch op miseriesafari gaat in kansarme regio’s om daar te gaan luisteren naar de grieven en daaruit dan besluit dat de volkswoede een gevolg is van verwaarlozing, bleef toch doof voor het rauwe racisme en de rancune die er dikwijls de boventoon haalt.

Bij de proteststemmers bij de middenklasse speelt vooral schrik voor statusverlies.

Dat valt des te meer op bij de middenklasse, waar radicaalrechts een groot deel van haar publiek rekruteert. Kijk naar MR in Wallonië. Die proteststemmers hebben het nog vrij goed, maar zien geen vooruitgang meer. Hier speelt vooral schrik voor statusverlies. Niet zozeer het ressentiment ten aanzien van de rijken is wat de wrok motiveert, wel de angst om af te glijden op de sociale ladder. Als je dan kiesgedrag gaat uitleggen doordat mensen vergeten zijn, genereer je bij deze bevolkingsgroep een averechts effect. Deze kiezers oproepen tot solidariteit, hoe fundamenteel dat ook is, is dan zoals hete thee gieten in een chocolade theepot. Want veel van deze misnoegden willen zich net blijven onderscheiden van de lagere klassen. Hoe meer ze op gelijke voet dreigen te komen, hoe meer de afkeer toeneemt. Zij willen immers de Tesla, geen Aldi of Action.

DUISTERE DROOMFABRIEK

Deze proteststemmers moet je, aldus Seymour, er eerder van overtuigen dat rechtse clowns hen simpelweg voor de gek houden met een duistere droomfabriek. Zij dekken echte problemen, zoals de toekomstige massaextinctie ten gevolge van de klimaatverstoring, toe door zondebokken aan te wijzen. En voor je het weet hoor je daar ook bij, dan ben jij de volgende in rij. In ons land liggen leraren en ambtenaren intussen ook al in het vizier van een rechtse verdeel-en-heerspolitiek.

In ons land liggen leraren en ambtenaren intussen ook al in het vizier van een rechtse verdeel-en-heerspolitiek.

Zo’n rechts beleid probeert het kapitalisme slechts te depanneren door mensenrechten te dumpen en de sociale zekerheid af te bouwen. Door hulpprogramma’s, publieke diensten en internationale akkoorden op te schorten. Deportatie en conflict zijn dan de uitlaatklep voor opgebouwd onbehagen. Meer nog: ze misleiden mensen omdat ze hun frustraties willen kanaliseren in haat tegen iets tastbaars waarop je jouw woede kan afreageren. Op de klimaatcrisis kan je niet slaan, op asielzoekers wel. Net zoals virologen tijdens de coronacrisis soms een schietschijf werden omdat ze functioneerden als een substituut voor dat irritante, ongrijpbare virus zelf.

Maar net zoals bij een spinnenfobie verdwijnt het probleem niet door spinnen plat te slaan. Als de verhoopte verlossing uitblijft, na al de valse beloftes over eeuwige groei, grootsheid en vooruitgang, eindig je in een orgie van doodsdrift, geweld en zuiveringsrituelen. Juist daarin ligt de aantrekking van het fascisme: medemenselijkheid en humane moraal te kunnen afschudden en zonder schroom voor de wet van de sterkste te kiezen. Dat Trump straffeloos zijn voeten aan normen en wetten veegt, fascineert sommigen omdat het voor hen als een bevrijding overkomt: verlost van al die sociale verwachtingen.

KILL, BABY, KILL!

Fascistisch genot, zo leerde de geschiedenis ons al, eindigt in collectieve vernietiging. Het opgepookte geweld slaat vroeg of laat naar binnen, dan eten radicaalrechtse provocateurs ook elkaar op. Slimmer is daarom om er op te wijzen dat de hufterpolitiek inspeelt op een doorgeschoten individualisme en dat tracht uit te buiten. Wie denkt alleen voor zichzelf te kunnen opkomen, vergeet dat we nu eenmaal niet alleen op de wereld leven. Of we dat nu fijn vinden of niet, we hebben de ander nodig. Zonder elkaar geraken we simpelweg nergens, we zullen het dus toch samen moeten doen.

Het opgepookte geweld slaat vroeg of laat naar binnen, dan eten radicaalrechtse provocateurs ook elkaar op.

Vorige eeuw had het Westen twee wereldoorlogen nodig om in te zien dat we maar beter kunnen samenwerken. Sinds Piketty weten we ook dat de ongelijkheid al decennialang toeneemt. Rijken worden steeds rijker, armen nog armer. Daarom is er pas hoop als we er samen in slagen om de organisatie van onze economische huishouding om te gooien zodat we deze tendens kunnen doorbreken. Het alternatief laat zich voorspellen: kill, baby, kill!

• VS
• Trump
• media