De universiteit kwam de afgelopen jaren verschillende keren in opspraak in verband met grensoverschrijdend gedrag en machtsmisbruik van professoren. Het zette een aantal mensen ertoe aan om het hele academische systeem als ‘rot’ te bestempelen. Zover wil ik niet gaan, maar er mag wel wat bijgestuurd worden. En daarvoor zullen professoren ook een beetje in eigen vlees moeten snijden, zoals ik hieronder zal beargumenteren.

Laat me beginnen met te stellen dat de meeste van mijn collega’s heel respectvol omgaan met hun doctoraatsonderzoekers en oprecht met hen begaan zijn. Ik zie heel wat collega’s die diepgaande en constructieve feedback geven, die hun doctoraatsonderzoekers aanmoedigen en ondersteunen om uitdagingen aan te gaan, en die hen wijzen op carrièremogelijkheden en hen daarbij belangeloos helpen. Meestal wordt een doctoraatsstudent ook door twee promotoren begeleid die elkaar kunnen aanvullen en corrigeren. Vaak is er zelfs een hele begeleidingscommissie die toeziet op het onderzoek. Kortom, de meeste proffen (en hun begeleiding) deugen, om Rutger Bregman te parafraseren. Het feit dat er een hiërarchische relatie is tussen onderzoeker en promotor is op zich dan ook niet problematisch.

Dat neemt niet weg dat er in het huidige systeem een aantal elementen ingebouwd zijn die professoren te veel macht geven, die door enkelingen kan worden misbruikt.

Professoren hebben een te grote impact op het verdere carrièreverloop van doctoraatsonderzoekers.

Professoren hebben, ten eerste, een te grote impact op het verdere carrièreverloop van doctoraatsonderzoekers. Nieuwe mandaten van doctor-assistenten en professoren worden verdeeld door professoren die vaak hun eigen voormalige doctoraatsonderzoekers (willen) belonen. Ondanks de verplichte ruime verspreiding van vacatures, het instellen van zoekcommissies, het opleggen van onverenigbaarheden om in selectiecommissie te zetelen en het betrekken van externe beoordeelaars, bestaan er nog genoeg kunstgrepen om ervoor te zorgen dat de ‘eigen’ kandidaat het haalt. Het valt me steeds moeilijker om aan jonge ambitieuze doctoraatsstudenten uit te leggen waarom collega’s met een haast maagdelijk onderzoekscv ooit benoemd werden. Deze inteelt zorgt ervoor dat doctoraatsonderzoekers vooral op een goed blaadje moeten staan bij hun promotor, eerder dan het meest indrukwekkende cv moeten hebben. Klagen over wangedrag van een promotor fnuikt zo meteen de verdere carrièrekansen, waardoor onderzoekers wel twee keer nadenken voor zij dat doen.

Ook de goedbedoelde basisfinanciering aan de UGent, waarbij elke professor een onderzoekskrediet krijgt dat men naar goeddunken kan besteden, zorgt in een eerdere fase van de carrière al voor een afhankelijkheid van de promotor. Het is immers de promotor die autonoom bepaalt of en wie er aangeworven wordt met dat krediet, en niet zoals in het verleden, een onderzoeker die zelf een onderzoeksbeurs heeft verworven en zo enige onafhankelijkheid geniet.

Er schort wat aan de evaluatie van professoren. Ze worden nauwelijks geëvalueerd.

Er schort, ten tweede, wat aan de evaluatie van professoren. Zo ontstaat het idee dat professoren zich alles kunnen permitteren. De lichte sanctie die een professor bio-ingenieurswetenschappen kreeg nadat hij schuldig werd bevonden aan financiële fraude, machtsmisbruik en wetenschappelijke aanpassingen, zorgde voor veel onbegrip. Maar ook andere professoren worden nauwelijks geëvalueerd. Tegenover de goede verloning (met overheidsmiddelen), mag wel wat verantwoording staan, vind ik. Er zijn wel HR-commissies die op gezette tijden een obligaat maar vrijblijvend praatje maken met de betrokken professor. Tekortkomingen worden daar amper besproken, en suggesties voor nieuwe uitdagingen of initiatieven worden niet gegeven (al zou ik daar persoonlijk wel erg voor open staan). Sancties worden al helemaal niet opgelegd. Professoren kunnen doen wat ze willen. Alles is goed, zelfs als het niet goed is. Dit wordt nog versterkt door het systeem van de basisfinanciering dat aan iedere professor een basisbedrag geeft met slechts minimale voorwaarden, dus ook aan professoren die feitelijk geen onderzoek doen of met eerder onderzoek weinig potten hebben gebroken.

Professoren klagen vaak over administratieve controle en overdreven competitiviteit. Ik heb de indruk dat de slinger momenteel te veel naar de andere kant is doorgeslagen: alles kan zomaar, zonder enige controle op kwaliteit. Dit versterkt de machtspositie van professoren ten nadele van doctoraatsonderzoekers, wat geen goede zaak is. Het universitaire systeem is niet rot, maar een aantal elementen geven professoren wel heel veel vrijheidsgraden, wat leidt tot een gevoel van onaantastbaarheid en mogelijk daaruit volgend wangedrag.

De rector die op bovenstaande punten de nodige bijsturingen wil doorvoeren, krijgt straks mijn stem.

Het zijn binnenkort rectorverkiezingen aan de UGent. De kandidaten die op bovenstaande punten de nodige bijsturingen willen doorvoeren, krijgen mijn stem.

• column
• universiteit
• grensoverschrijdend gedrag